6 жніўня адбылося першае пасьля аб’яўленьня даты выбараў Палаты прадстаўнікоў пасяджэньне Цэнтральнай выбарчай камісіі. Калі ўсе пытаньні былі разьгледжаныя, старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына дала інтэрвію Свабодзе.
— Ці ёсьць у вас нейкі прагноз наконт якаснага і колькаснага складу кандыдатаў у дэпутаты Палаты прадстаўнікоў?
— Абсалютна ніякага. Больш за тое, мяне проста палохае цішыня вакол выбараў. Асабліва з боку палітычных партыяў. Адзінае, на што можна спаслацца, гэта тое, што цяперашнія выбары аб’явілі на 12 дзён раней, калі параўноўваць сытуацыю з папярэдняй кампаніяй у 2016 годзе. Можа, гэты запас часу так расхалоджвае патэнцыйных удзельнікаў выбараў?
— Выбары па аднамандатных акругах, якія праводзяцца ў Беларусі, многія называюць састарэлымі. Амаль увесь сьвет выбірае дэпутатаў альбо паводле партыйных сьпісаў, альбо ў зьмяшанай сыстэме. Ці абмяркоўваўся гэты аспэкт падчас сустрэчы з Аляксандрам Лукашэнкам?
— Адкажу абсалютна шчыра. Размова вялася выключна пра выбары-2019. Надалей мы сытуацыю не разглядалі. Калі адкінуць усе астатнія акалічнасьці, то мне як старшыні Цэнтарвыбаркаму было б значна прасьцей праводзіць выбарчую кампанію паводле партыйных сьпісаў.
— Сёлета шмат казалі пра магчымасьць сумясьціць парлямэнцкія выбары з рэфэрэндумам. Такая магчымасьць яшчэ захоўваецца?
— Тэарэтычна так. Парлямэнцкія выбары, паводле заканадаўства, трэба прызначыць не пазьней як за тры месяцы да іх правядзеньня. А рэфэрэндум можна аб’явіць і за месяц да выбараў. Але ж зноў-такі буду шчырай: слова «рэфэрэндум» з вуснаў Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі на маёй сустрэчы зь ім наагул не прагучала.
У дзень абвяшчэньня даты выбараў на дзяржаўнай тэлевізіі гэтая падзея ня стала галоўнай навіной: напрыклад, у «Панараме» на дзяржаўным тэлеканале «Беларусь-1» пра гэта расказалі пасьля 15 хвілінаў іншых навінаў, не згадалі пра дату нават у анонсе.
Ярмошына прызналася, што выбары-2019 ня будуць «рэвалюцыйнымі»
На сваім пасяджэньні 6 жніўня Цэнтральная выбарчая камісія прыняла 19 пастановаў. Яны тычацца амаль усіх аспэктаў сёлетняй выбарчай кампаніі па абраньню дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў: ад каляндарнага пляну да фінансаваньня выбараў.
Калі абагульніць усе пастановы, то яны вельмі нагадваюць аналягічныя дакумэнты 2016 году, калі таксама праводзіліся выбары ў Палату прадстаўнікоў. Гэта прызнала і старшыня ЦВК.
«Нічога рэвалюцыйнага ў нас няма. Гэта стандартныя пастановы», — заявіла Лідзія Ярмошына.
Асноўныя «правілы гульні» застаюцца ранейшымі:
- вылучаць кандыдатаў у дэпутаты могуць працоўныя калектывы, палітычныя партыі, выбарнікі праз збор подпісаў;
- для вылучэньня трэцім шляхам неабходна сабраць ня меней за адну тысячу подпісаў выбарнікаў, якія жывуць на тэрыторыі выбарчай акругі;
- у складзе выбарчай камісіі рэкамэндуецца мець «як правіла, ня меней за адну траціну прадстаўнікоў палітычных партяў і грамадзкіх арганізацыяў».
Парлямэнцкія выбары-2019 у Беларусі. Што варта ведаць
Асноўны дзень галасаваньня на выбарах у Палату прадстаўнікоў сёмага скліканьня — ніжнюю палату Нацыянальнага сходу — 17 лістапада. Датэрміновае галасаваньне праходзіла ад 12 да 16 лістапада. Папярэднія вынікі сталі вядомыя 18 лістапада, ніводзін апазыцыянэр ня трапіў у Нацыянальны сход.
- За 5 дзён датэрміновага галасаваньня на парлямэнцкіх выбарах у Беларусі, паводле ЦВК, прагаласавала 35,77% выбарнікаў. Незалежныя назіральнікі заяўляюць пра завышэньне яўкі больш чым у 2 разы.
- Агулам у Палату прадстаўнікоў трапляе 110 дэпутатаў. Дэпутаты ніжняй палаты выбіраюцца паводле выбарчых акругаў, а не партыйных сьпісаў. Праўладная «Белая Русь» прапаноўвала выбіраць прынамсі палову дэпутатаў паводле партыйных сьпісаў (як, напрыклад, ва Ўкраіне), але ўлады гэтую ідэю адхілілі.
- Галасаваць на выбарах у Палату маюць права усе паўналетнія грамадзяне Беларусі. Галасаваньне добраахвотнае і ня можа быць прымусовым. Скардзіцца на прымус да галасаваньня можна ў пракуратуру ці ў райвыканкамы.
- Цяперашнія выбары адбыліся датэрмінова, хоць фармальна датэрміновымі ня лічацца. Тэрмін паўнамоцтваў дэпутатаў Палаты прадстаўнікоў — 4 гады. Але калі паміж выбарамі 2012 і 2016 гадоў прайшло 1449 дзён (3 гады, 11 месяцаў і 19 дзён), то паміж выбарамі 2016 і 2019-га пройдзе ўсяго 1162 дні (3 гады, 2 месяцы і 6 дзён).
- Лукашэнка першапачаткова прапаноўваў правесьці выбары ў Палату на 7 лістапада — Дзень Кастрычніцкай рэвалюцыі. Старшыня ЦВК Лідзія Ярмошына тлумачыла, што гэтак ня варта рабіць. Урэшце на гэты дзень прызначылі выбары ў Савет Рэспублікі.
- Выбары ў Савет Рэспублікі — верхнюю палату Нацыянальнага сходу — прайшлі 7 лістапада без удзелу звычайных беларусаў. Па 8 дэпутатаў ад вобласьці і яшчэ 8 ад Менску выбралі на абласных сходах дэпутаты гарадзкіх і раённых саветаў, яшчэ 8 дэпутатаў мае права прызначаць (але звычайна прызначае ня ўсіх) асабіста Аляксандар Лукашэнка. Ніводную кандыдатуру не адхілілі.
- Фракцый у Палаце прадстаўнікоў няма. Апазыцыя амаль не трапляе ў Нацыянальны сход. Так, у Палаце прадстаўнікоў шостага скліканьня толькі 2 са 110 дэпутатаў — не прыхільнікі Лукашэнкі: Ганна Канапацкая ад Аб’яднанай грамадзянскай партыі і беспартыйная Алена Анісім, старшыня Таварыства беларускай мовы. У Савеце Рэспублікі апазыцыі няма.
Як выглядаюць сярэднестатыстычныя беларускія дэпутат, дэпутатка і прэзыдэнт. Фота
- Нацыянальны сход дзейнічае з 1996 году — пасьля таго як Лукашэнка распусьціў Вярхоўны Савет XIII скліканьня. Выбары дэпутатаў Нацыянальнага сходу першага скліканьня не праводзіліся, Лукашэнка проста прызначыў туды ляяльных яму дэпутатаў Вярхоўнага Савету.
- Нацыянальны сход амаль не распрацоўвае законапраектаў (часьцей гэта робяць міністэрствы і ведамствы) і амаль ніколі не галасуе супраць. Рэкорд шостага скліканьня Палаты прадстаўнікоў — 10 галасоў (9%) супраць звужэньня паўнамоцтваў сваёй палаты.
- Краіны Заходняй Эўропы і ЗША не прызнавалі свабоднымі і дэмакратычнымі ніякія выбары і рэфэрэндумы ў Беларусі пасьля 1994 году. На ўсіх выбарах назіральнікі адзначалі шматлікія парушэньні, пасьля давалі рэкамэндацыі, але Лукашэнка прасіў яго «не павучаць».
- На выбары 17 лістапада выстаўлялі кандыдатаў прынамсі 7 апазыцыйных партыяў і шэраг рухаў. На ранейшых выбарах далёка ня ўсіх апазыцыянэраў рэгістравалі кандыдатамі або чальцамі выбарчых камісій.
- На пачатак датэрміновага галасаваньня з 560 зарэгістраваных засталося 516 кандыдатаў. 33 самі зьнялі свае кандыдатуры, яшчэ адносна 13 скасавалі рэгістрацыю за парушэньні (6 зь іх — ад апазыцыйнай «Эўрапейскай Беларусі»). Ніводнай безальтэрнатыўнай акругі няма
- Выбары каштавалі бюджэту каля 23 млн беларускіх рублёў. Лукашэнка кажа, што выбары «павінны прайсьці як сьвята», а Нацыянальны сход мае стаць «дыскусійнай пляцоўкай для дыялёгу дэпутатаў з рознымі поглядамі». Старшыню ЦВК Лідзію Ярмошыну «палохала цішыня» вакол выбараў, а 99% беларусаў лічаць, што ня могуць паўплываць на органы ўлады.
- Як сьцьвярджае ЦВК, яўка на выбары склала 77,22%. На трох мінулых выбарах у Палату называлася яўка каля 74%, а рэкорд быў у 2004 годзе, калі называлася яўка 89,84%.
- Паводле папярэдніх вынікаў, у Палату прадстаўнікоў прайшлі 66 мужчын і 44 жанчыны; 30 дзейных дэпутатаў, 2 чалавекі ва ўзросьце да 30 гадоў, ніводнага апазыцыянэра.
- Сярод вядомых беларусаў, якія трапляюць у Палату прадстаўнікоў, былая міністарка інфармацыі Лілія Ананіч, «Міс Беларусь-2018» Марыя Васілевіч, кіраўнік «Белай Русі» Генадзь Давыдзька, старшыня ЛДПБ Алег Гайдукевіч.
- Незалежныя беларускія назіральнікі фіксавалі парушэньні на датэрміновым галасаваньні і ў асноўны дзень выбараў (731 парушэньне і 622 скаргі, у тым ліку 341 — толькі за 17 лістапада), кожнага трэцяга незалежнага назіральніка выдалілі з участка. Асноўным парушэньнем называецца адсутнасьць адкрытага падліку бюлетэняў і забарона на капіяваньне выніковага пратаколу ўчастковай камісіі. Назіральнікі АБСЭ назвалі выбары неадпаведнымі важным міжнародным дэмакратычным стандартам. Місіі СНД і ШАС назвалі выбары «празрыстымі і дэмакратычнымі».
