РАССЫЛКА НАВІНЫ

Гарачыя навіны!

Гісторыя

Што стала з пахаваньнямі Першай сусьветнай вайны ў Беларусі. ПАРАЎНОЎВАЕМ ФОТА

02 жнівень 2019, 09:00

Ігар Карней

105 гадоў таму пачалася Першая сусьветная вайна — глябальная гуманітарная катастрофа ХХ стагодзьдзя. Вынікам супрацьстаяньня варагуючых армій сталі маштабныя разбурэньні і мільёны ахвяраў як сярод вайскоўцаў, так і мірнага насельніцтва.

Хоць тады Беларусі як самастойнай дзяржавы не існавала, яе ўдзел у вайне быў самы непасрэдны — мянялася тэрыторыя, гінулі людзі. Амаль тры гады лінія фронту праходзіла празь беларускія землі: на 400 кілямэтраў ад Браслаўскіх азёраў на поўначы да палескіх балотаў на поўдні, празь цяперашнія Віцебскую, Горадзенскую, Менскую, Берасьцейскую вобласьці.

Паказаць яшчэ Паказаць менш

1

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 1

На здымках з прыватнай калекцыі дасьледчыка той вайны Ўладзімера Багданава бачна, як выглядалі вайсковыя пахаваньні ў вёсцы Вайнікішкі на Браслаўшчыне і могілкі ў вёсцы Гавуці на Смаргоншчыне 100 гадоў таму і цяпер. Паводле розных зьвестак, ад 600 да 800 тысяч тутэйшых мужчын былі змабілізаваныя ў расейскае войска, 70 тысяч зь іх загінулі. Звыш 2 мільёнаў цывільных сталі вымушанымі ўцекачамі, 400 тысяч так і не вярнуліся з эвакуацыі. Колькасьць тых, хто загінуў і памёр ад хваробаў сярод мірнага насельніцтва, перавысіла 60 тысяч. — 2
На здымках з прыватнай калекцыі дасьледчыка той вайны Ўладзімера Багданава бачна, як выглядалі вайсковыя пахаваньні ў вёсцы Вайнікішкі на Браслаўшчыне і могілкі ў вёсцы Гавуці на Смаргоншчыне 100 гадоў таму і цяпер.

Паводле розных зьвестак, ад 600 да 800 тысяч тутэйшых мужчын былі змабілізаваныя ў расейскае войска, 70 тысяч зь іх загінулі. Звыш 2 мільёнаў цывільных сталі вымушанымі ўцекачамі, 400 тысяч так і не вярнуліся з эвакуацыі. Колькасьць тых, хто загінуў і памёр ад хваробаў сярод мірнага насельніцтва, перавысіла 60 тысяч.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 2
На здымках з прыватнай калекцыі дасьледчыка той вайны Ўладзімера Багданава бачна, як выглядалі вайсковыя пахаваньні ў вёсцы Вайнікішкі на Браслаўшчыне і могілкі ў вёсцы Гавуці на Смаргоншчыне 100 гадоў таму і цяпер.

Паводле розных зьвестак, ад 600 да 800 тысяч тутэйшых мужчын былі змабілізаваныя ў расейскае войска, 70 тысяч зь іх загінулі. Звыш 2 мільёнаў цывільных сталі вымушанымі ўцекачамі, 400 тысяч так і не вярнуліся з эвакуацыі. Колькасьць тых, хто загінуў і памёр ад хваробаў сярод мірнага насельніцтва, перавысіла 60 тысяч.

3

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 3

Памяць пра тагачасныя падзеі мае перадусім германскае адценьне: як правіла, расейцы сваім забітым паплечнікам помнікі ня ўзводзілі, абыходзіліся бярозавым крыжом. Вось чарговыя прыклады: кайзераўскі салдат у вёсцы Каўпеніца Баранавіцкага раёну і абэліск у вёсцы Застадольле Карэліцкага раёну. Пазьней, за савецкім часам, Першая сусьветная вайна ўжо практычна ня згадвалася — лічылася, што СССР ня мае ніякага дачыненьня да царскай спадчыны Расейскай імпэрыі. З гэтай прычыны мала хто зьвяртаў увагу на магілы загінулых, якія прыходзілі ў заняпад і губляліся пасярод лясоў. — 4
Памяць пра тагачасныя падзеі мае перадусім германскае адценьне: як правіла, расейцы сваім забітым паплечнікам помнікі ня ўзводзілі, абыходзіліся бярозавым крыжом. Вось чарговыя прыклады: кайзераўскі салдат у вёсцы Каўпеніца Баранавіцкага раёну і абэліск у вёсцы Застадольле Карэліцкага раёну.

Пазьней, за савецкім часам, Першая сусьветная вайна ўжо практычна ня згадвалася — лічылася, што СССР ня мае ніякага дачыненьня да царскай спадчыны Расейскай імпэрыі. З гэтай прычыны мала хто зьвяртаў увагу на магілы загінулых, якія прыходзілі ў заняпад і губляліся пасярод лясоў.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 4
Памяць пра тагачасныя падзеі мае перадусім германскае адценьне: як правіла, расейцы сваім забітым паплечнікам помнікі ня ўзводзілі, абыходзіліся бярозавым крыжом. Вось чарговыя прыклады: кайзераўскі салдат у вёсцы Каўпеніца Баранавіцкага раёну і абэліск у вёсцы Застадольле Карэліцкага раёну.

Пазьней, за савецкім часам, Першая сусьветная вайна ўжо практычна ня згадвалася — лічылася, што СССР ня мае ніякага дачыненьня да царскай спадчыны Расейскай імпэрыі. З гэтай прычыны мала хто зьвяртаў увагу на магілы загінулых, якія прыходзілі ў заняпад і губляліся пасярод лясоў.

5

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 5

Узор манумэнтальнага падыходу да захаваньня памяці: скульптура ў вёсцы Карабаны каля Нарачы і брама вайсковых могілак у Наваградку.   Ня трэба забывацца, што на тэрыторыі Беларусі прайшло некалькі буйных баявых апэрацый. Гэта і Сьвянцянскі прарыў германцаў увосень 1915 году, і кровапралітная Нарачанская апэрацыя ў сакавіку 1916-га, і наступ расейцаў улетку таго ж году пад Баранавічамі, і маштабныя супрацьстаяньні летам 1917-га пад Смаргонямі і Крэвам. Сотні тысяч салдат з абодвух бакоў загінулі падчас толькі згаданых баталій, агульная колькасьць ахвяраў не падлічаная дагэтуль. — 6
Узор манумэнтальнага падыходу да захаваньня памяці: скульптура ў вёсцы Карабаны каля Нарачы і брама вайсковых могілак у Наваградку.

Ня трэба забывацца, што на тэрыторыі Беларусі прайшло некалькі буйных баявых апэрацый. Гэта і Сьвянцянскі прарыў германцаў увосень 1915 году, і кровапралітная Нарачанская апэрацыя ў сакавіку 1916-га, і наступ расейцаў улетку таго ж году пад Баранавічамі, і маштабныя супрацьстаяньні летам 1917-га пад Смаргонямі і Крэвам. Сотні тысяч салдат з абодвух бакоў загінулі падчас толькі згаданых баталій, агульная колькасьць ахвяраў не падлічаная дагэтуль.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 6
Узор манумэнтальнага падыходу да захаваньня памяці: скульптура ў вёсцы Карабаны каля Нарачы і брама вайсковых могілак у Наваградку.

Ня трэба забывацца, што на тэрыторыі Беларусі прайшло некалькі буйных баявых апэрацый. Гэта і Сьвянцянскі прарыў германцаў увосень 1915 году, і кровапралітная Нарачанская апэрацыя ў сакавіку 1916-га, і наступ расейцаў улетку таго ж году пад Баранавічамі, і маштабныя супрацьстаяньні летам 1917-га пад Смаргонямі і Крэвам. Сотні тысяч салдат з абодвух бакоў загінулі падчас толькі згаданых баталій, агульная колькасьць ахвяраў не падлічаная дагэтуль.

7

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 7

З катэгорыі — як было і як стала. Ляндшафт вёскі Грушоўшчына на Валожыншчыне з розьніцай у стагодзьдзе і помнік у вёсцы Крывошын Ляхавіцкага раёну.   Цягам усёй вайны уздоўж лініі фронту і ў тыле ўзьнікалі сотні могілак і брацкіх пахаваньняў, большасьць зь якіх за мінулае стагодзьдзе страчана. Аднак ёсьць энтузіясты, якія не даюць зьнікнуць апошнім сьведчаньням Вялікай вайны.   Апошнія 15 гадоў пошукам вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны на тэрыторыі Беларусі займаецца дасьледчык тагачасных падзеяў, калекцыянэр рарытэтаў Уладзімер Багданаў. Ён выявіў і абсьледаваў брацкія і адзіночныя магілы больш як у трох дзясятках адміністрацыйных раёнаў Берасьцейскай, Віцебскай, Гарадзенскай і Менскай абласьцей. — 8
З катэгорыі — як было і як стала. Ляндшафт вёскі Грушоўшчына на Валожыншчыне з розьніцай у стагодзьдзе і помнік у вёсцы Крывошын Ляхавіцкага раёну.

Цягам усёй вайны уздоўж лініі фронту і ў тыле ўзьнікалі сотні могілак і брацкіх пахаваньняў, большасьць зь якіх за мінулае стагодзьдзе страчана. Аднак ёсьць энтузіясты, якія не даюць зьнікнуць апошнім сьведчаньням Вялікай вайны.

Апошнія 15 гадоў пошукам вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны на тэрыторыі Беларусі займаецца дасьледчык тагачасных падзеяў, калекцыянэр рарытэтаў Уладзімер Багданаў. Ён выявіў і абсьледаваў брацкія і адзіночныя магілы больш як у трох дзясятках адміністрацыйных раёнаў Берасьцейскай, Віцебскай, Гарадзенскай і Менскай абласьцей.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 8
З катэгорыі — як было і як стала. Ляндшафт вёскі Грушоўшчына на Валожыншчыне з розьніцай у стагодзьдзе і помнік у вёсцы Крывошын Ляхавіцкага раёну.

Цягам усёй вайны уздоўж лініі фронту і ў тыле ўзьнікалі сотні могілак і брацкіх пахаваньняў, большасьць зь якіх за мінулае стагодзьдзе страчана. Аднак ёсьць энтузіясты, якія не даюць зьнікнуць апошнім сьведчаньням Вялікай вайны.

Апошнія 15 гадоў пошукам вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны на тэрыторыі Беларусі займаецца дасьледчык тагачасных падзеяў, калекцыянэр рарытэтаў Уладзімер Багданаў. Ён выявіў і абсьледаваў брацкія і адзіночныя магілы больш як у трох дзясятках адміністрацыйных раёнаў Берасьцейскай, Віцебскай, Гарадзенскай і Менскай абласьцей.

9

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 9

Што захавалася да нашых дзён ад аўтэнтычных мэмарыяльных брамаў у Алешышках на Смаргоншчыне і ў Вялікіх Луках пад Баранавічамі.   «Да 2005 году лічылася, што ў Беларусі прыкладна 100 месцаў вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны, — кажа Ўладзімер Багданаў. — Сёньня можна сьцьвярджаць, што ўжо вядома каля 350 такіх адрасоў. Акрамя таго, маецца інфармацыя яшчэ пра шэраг месцаў, якія пацьверджаныя відавочцамі, параўнаньнямі фатаздымкаў і г.д.»   Пахаваньні ёсьць у 34 адміністрацыйных раёнах, пры гэтым найбольшая колькасьць знаходзіцца на Смаргоншчыне ў Горадзенскай вобласьці — амаль паўсотні. І ня дзіва: гэта адзінае месца на фронце, якое адзначылася беспрэцэдэнтна доўгім пазыцыйным супрацьстаяньнем — ажно 810 дзён. — 10
Што захавалася да нашых дзён ад аўтэнтычных мэмарыяльных брамаў у Алешышках на Смаргоншчыне і ў Вялікіх Луках пад Баранавічамі.

«Да 2005 году лічылася, што ў Беларусі прыкладна 100 месцаў вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны, — кажа Ўладзімер Багданаў. — Сёньня можна сьцьвярджаць, што ўжо вядома каля 350 такіх адрасоў. Акрамя таго, маецца інфармацыя яшчэ пра шэраг месцаў, якія пацьверджаныя відавочцамі, параўнаньнямі фатаздымкаў і г.д.»

Пахаваньні ёсьць у 34 адміністрацыйных раёнах, пры гэтым найбольшая колькасьць знаходзіцца на Смаргоншчыне ў Горадзенскай вобласьці — амаль паўсотні. І ня дзіва: гэта адзінае месца на фронце, якое адзначылася беспрэцэдэнтна доўгім пазыцыйным супрацьстаяньнем — ажно 810 дзён.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 10
Што захавалася да нашых дзён ад аўтэнтычных мэмарыяльных брамаў у Алешышках на Смаргоншчыне і ў Вялікіх Луках пад Баранавічамі.

«Да 2005 году лічылася, што ў Беларусі прыкладна 100 месцаў вайсковых пахаваньняў Першай сусьветнай вайны, — кажа Ўладзімер Багданаў. — Сёньня можна сьцьвярджаць, што ўжо вядома каля 350 такіх адрасоў. Акрамя таго, маецца інфармацыя яшчэ пра шэраг месцаў, якія пацьверджаныя відавочцамі, параўнаньнямі фатаздымкаў і г.д.»

Пахаваньні ёсьць у 34 адміністрацыйных раёнах, пры гэтым найбольшая колькасьць знаходзіцца на Смаргоншчыне ў Горадзенскай вобласьці — амаль паўсотні. І ня дзіва: гэта адзінае месца на фронце, якое адзначылася беспрэцэдэнтна доўгім пазыцыйным супрацьстаяньнем — ажно 810 дзён.

11

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 11

Пахаваньні ў Полтараўшчыне пад Крэвам і капліца ў Дзясятніках на Валожыншчыне.   Агулам разьмеркаваньне месцаў вайсковых пахаваньняў па абласьцях і раёнах Беларусі выглядае наступным чынам. Горадзенская вобласьць — 130.  Берасьцейская вобласьць — 80. Менская вобласьць — 80. Віцебская вобласьць — 50.  Нацыянальны і колькасны склад пахаваньняў выглядае наступным чынам. Могілкі расейскіх салдат — блізу 110. Могілкі нямецкіх і аўстра-вугорскіх салдат — каля 140. Зьмешаныя пахаваньні расейскіх і нямецкіх салдат — больш за 80. Пахаваньні невядомых вайскоўцаў — прыкладна 10. У апошнюю катэгорыю ўваходзяць вайсковыя могілкі, па якіх няма дастаткова дадзеных, каб сьцвярджаць, салдаты якіх армій там ляжаць. — 12
Пахаваньні ў Полтараўшчыне пад Крэвам і капліца ў Дзясятніках на Валожыншчыне.

Агулам разьмеркаваньне месцаў вайсковых пахаваньняў па абласьцях і раёнах Беларусі выглядае наступным чынам. Горадзенская вобласьць — 130. Берасьцейская вобласьць — 80. Менская вобласьць — 80. Віцебская вобласьць — 50.

Нацыянальны і колькасны склад пахаваньняў выглядае наступным чынам. Могілкі расейскіх салдат — блізу 110. Могілкі нямецкіх і аўстра-вугорскіх салдат — каля 140. Зьмешаныя пахаваньні расейскіх і нямецкіх салдат — больш за 80. Пахаваньні невядомых вайскоўцаў — прыкладна 10. У апошнюю катэгорыю ўваходзяць вайсковыя могілкі, па якіх няма дастаткова дадзеных, каб сьцвярджаць, салдаты якіх армій там ляжаць.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 12
Пахаваньні ў Полтараўшчыне пад Крэвам і капліца ў Дзясятніках на Валожыншчыне.

Агулам разьмеркаваньне месцаў вайсковых пахаваньняў па абласьцях і раёнах Беларусі выглядае наступным чынам. Горадзенская вобласьць — 130. Берасьцейская вобласьць — 80. Менская вобласьць — 80. Віцебская вобласьць — 50.

Нацыянальны і колькасны склад пахаваньняў выглядае наступным чынам. Могілкі расейскіх салдат — блізу 110. Могілкі нямецкіх і аўстра-вугорскіх салдат — каля 140. Зьмешаныя пахаваньні расейскіх і нямецкіх салдат — больш за 80. Пахаваньні невядомых вайскоўцаў — прыкладна 10. У апошнюю катэгорыю ўваходзяць вайсковыя могілкі, па якіх няма дастаткова дадзеных, каб сьцвярджаць, салдаты якіх армій там ляжаць.

13

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 13

Да цяперашніх Магілёўскай і Гомельскай абласьцей Вялікая вайна ў сваёй разбуральнай моцы не дакацілася. А на гэтых здымках — могілкі ў Івашкаўцах блізу Солаў на Смаргоншчыне і ў вёсцы Засьвір на Мядзельшчыне.    У ваенных дзеяньнях на тэрыторыі Беларусі ўдзельнічалі арміі трох імпэрый: Аўстра-Вугоршчыны, Нямеччыны, Расеі. Пры гэтым, адзначае Ўладзімер Багданаў, практыка пахаваньняў таго часу мела шэраг асаблівасьцяў: даволі часта, асабліва ў прыфрантавой зоне, салдат і афіцэраў варагуючых армій хавалі на могілках разам. Самае прыкрае, кажа суразмоўца, значная частка такіх пахаваньняў на мяжы зьнікненьня. — 14
Да цяперашніх Магілёўскай і Гомельскай абласьцей Вялікая вайна ў сваёй разбуральнай моцы не дакацілася. А на гэтых здымках — могілкі ў Івашкаўцах блізу Солаў на Смаргоншчыне і ў вёсцы Засьвір на Мядзельшчыне.

У ваенных дзеяньнях на тэрыторыі Беларусі ўдзельнічалі арміі трох імпэрый: Аўстра-Вугоршчыны, Нямеччыны, Расеі. Пры гэтым, адзначае Ўладзімер Багданаў, практыка пахаваньняў таго часу мела шэраг асаблівасьцяў: даволі часта, асабліва ў прыфрантавой зоне, салдат і афіцэраў варагуючых армій хавалі на могілках разам. Самае прыкрае, кажа суразмоўца, значная частка такіх пахаваньняў на мяжы зьнікненьня.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 14
Да цяперашніх Магілёўскай і Гомельскай абласьцей Вялікая вайна ў сваёй разбуральнай моцы не дакацілася. А на гэтых здымках — могілкі ў Івашкаўцах блізу Солаў на Смаргоншчыне і ў вёсцы Засьвір на Мядзельшчыне.

У ваенных дзеяньнях на тэрыторыі Беларусі ўдзельнічалі арміі трох імпэрый: Аўстра-Вугоршчыны, Нямеччыны, Расеі. Пры гэтым, адзначае Ўладзімер Багданаў, практыка пахаваньняў таго часу мела шэраг асаблівасьцяў: даволі часта, асабліва ў прыфрантавой зоне, салдат і афіцэраў варагуючых армій хавалі на могілках разам. Самае прыкрае, кажа суразмоўца, значная частка такіх пахаваньняў на мяжы зьнікненьня.

15

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 15

Што і пацьвярджаюць фатаздымкі зь вёскі Ярава на Пастаўшчыне і пахаваньні ў лесе паміж вёскамі Пронькі і Занарач на Мядзельшчыне.   Больш дагледжаныя могілкі ў гарадах, вёсках ці побач зь імі. А вось тыя, што знаходзяцца ўздоўж дарог, на палях, у лясах, балотах, — у занядбаным стане. Такіх пахаваньняў Уладзімер Багданаў налічыў каля 80. Палова зь іх адноўленыя вялянтэрамі Народнага зьвязу Нямеччыны, краязнаўцамі, мясцовымі энтузіястамі і цяпер даглядаюцца. Астатнія закінутыя, частка разбурана і неўзабаве зьнікне. Сюды ж уваходзіць і найбольш праблемная катэгорыя — больш за 30 могілак у той ці іншай ступені пашкоджана «чорнымі капальнікамі» альбо мясцовымі жыхарамі. — 16
Што і пацьвярджаюць фатаздымкі зь вёскі Ярава на Пастаўшчыне і пахаваньні ў лесе паміж вёскамі Пронькі і Занарач на Мядзельшчыне.

Больш дагледжаныя могілкі ў гарадах, вёсках ці побач зь імі. А вось тыя, што знаходзяцца ўздоўж дарог, на палях, у лясах, балотах, — у занядбаным стане. Такіх пахаваньняў Уладзімер Багданаў налічыў каля 80. Палова зь іх адноўленыя вялянтэрамі Народнага зьвязу Нямеччыны, краязнаўцамі, мясцовымі энтузіястамі і цяпер даглядаюцца. Астатнія закінутыя, частка разбурана і неўзабаве зьнікне. Сюды ж уваходзіць і найбольш праблемная катэгорыя — больш за 30 могілак у той ці іншай ступені пашкоджана «чорнымі капальнікамі» альбо мясцовымі жыхарамі.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 16
Што і пацьвярджаюць фатаздымкі зь вёскі Ярава на Пастаўшчыне і пахаваньні ў лесе паміж вёскамі Пронькі і Занарач на Мядзельшчыне.

Больш дагледжаныя могілкі ў гарадах, вёсках ці побач зь імі. А вось тыя, што знаходзяцца ўздоўж дарог, на палях, у лясах, балотах, — у занядбаным стане. Такіх пахаваньняў Уладзімер Багданаў налічыў каля 80. Палова зь іх адноўленыя вялянтэрамі Народнага зьвязу Нямеччыны, краязнаўцамі, мясцовымі энтузіястамі і цяпер даглядаюцца. Астатнія закінутыя, частка разбурана і неўзабаве зьнікне. Сюды ж уваходзіць і найбольш праблемная катэгорыя — больш за 30 могілак у той ці іншай ступені пашкоджана «чорнымі капальнікамі» альбо мясцовымі жыхарамі.

17

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 17

Вось што засталося ад пахаваньняў каля вёсак Цыгань Ляхавіцкага раёну і Круплі на Івейшчыне. Мяркуючы па ўсім, не абышлося без капальнікаў.   «У цэлым стан расейскіх пахаваньняў горшы, чым могілкі салдат нямецкай і аўстра-вугорскай армій, — канстатуе Ўладзімер Багданаў. — У той час, як нямецкі бок яшчэ ў гады вайны пачаў ствараць мэмарыялы, на расейскіх пахаваннях ставілі, як правіла, недаўгавечныя драўляныя крыжы. Пасьля вайны, якая ў Расеі скончылася рэвалюцыяй і перайшла ў вайну грамадзянскую, да могілак ужо не было справы».   Міжнародная кампанія добраўпарадкаваньня ў 1920-1930-х гадах закранула толькі пахаваньні на тэрыторыі Заходняй Беларусі, якая ўваходзіла ў склад Польшчы. На савецкай частцы нічога не адбывалася. — 18
Вось што засталося ад пахаваньняў каля вёсак Цыгань Ляхавіцкага раёну і Круплі на Івейшчыне. Мяркуючы па ўсім, не абышлося без капальнікаў.

«У цэлым стан расейскіх пахаваньняў горшы, чым могілкі салдат нямецкай і аўстра-вугорскай армій, — канстатуе Ўладзімер Багданаў. — У той час, як нямецкі бок яшчэ ў гады вайны пачаў ствараць мэмарыялы, на расейскіх пахаваннях ставілі, як правіла, недаўгавечныя драўляныя крыжы. Пасьля вайны, якая ў Расеі скончылася рэвалюцыяй і перайшла ў вайну грамадзянскую, да могілак ужо не было справы».

Міжнародная кампанія добраўпарадкаваньня ў 1920-1930-х гадах закранула толькі пахаваньні на тэрыторыі Заходняй Беларусі, якая ўваходзіла ў склад Польшчы. На савецкай частцы нічога не адбывалася.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 18
Вось што засталося ад пахаваньняў каля вёсак Цыгань Ляхавіцкага раёну і Круплі на Івейшчыне. Мяркуючы па ўсім, не абышлося без капальнікаў.

«У цэлым стан расейскіх пахаваньняў горшы, чым могілкі салдат нямецкай і аўстра-вугорскай армій, — канстатуе Ўладзімер Багданаў. — У той час, як нямецкі бок яшчэ ў гады вайны пачаў ствараць мэмарыялы, на расейскіх пахаваннях ставілі, як правіла, недаўгавечныя драўляныя крыжы. Пасьля вайны, якая ў Расеі скончылася рэвалюцыяй і перайшла ў вайну грамадзянскую, да могілак ужо не было справы».

Міжнародная кампанія добраўпарадкаваньня ў 1920-1930-х гадах закранула толькі пахаваньні на тэрыторыі Заходняй Беларусі, якая ўваходзіла ў склад Польшчы. На савецкай частцы нічога не адбывалася.

19

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 19

А гэта магілы ля касьцёла ў Жодзішках на Смаргоншчыне і ў вёсцы Мажэйкі на Пастаўшчыне. З-пад касьцёлу парэшткі былі перапахаваныя ў міжваенны час.   Першую сусьветную вайну за часамі СССР называлі «імпэрыялістычнай», «царскай», «несправядлівай». Такое ідэалягічнае клішэ тлумачыць, чаму стаўленьне да мэмарыялізацыі было такім стрыманым: на дзяржаўным узроўні практычна ніякіх работ не вялося. На гэты момант кожнае пятае вайсковае пахаваньне на тэрыторыі Беларусі знаходзіцца далёка ад населеных пунктаў ці ў цяжкадаступных месцах. У гэтым зьвязку Ўладзімер Багданаў прапануе пераносіць парэшткі салдат туды, дзе ім можна забясьпечыць належны догляд. Паводле такога прынцыпу ўжо створаныя зборныя могілкі для нямецкіх салдатаў Другой сусьветнай вайны ў Магілёўскай і Берасьцейскай абласьцях. — 20
А гэта магілы ля касьцёла ў Жодзішках на Смаргоншчыне і ў вёсцы Мажэйкі на Пастаўшчыне. З-пад касьцёлу парэшткі былі перапахаваныя ў міжваенны час.

Першую сусьветную вайну за часамі СССР называлі «імпэрыялістычнай», «царскай», «несправядлівай». Такое ідэалягічнае клішэ тлумачыць, чаму стаўленьне да мэмарыялізацыі было такім стрыманым: на дзяржаўным узроўні практычна ніякіх работ не вялося.

На гэты момант кожнае пятае вайсковае пахаваньне на тэрыторыі Беларусі знаходзіцца далёка ад населеных пунктаў ці ў цяжкадаступных месцах. У гэтым зьвязку Ўладзімер Багданаў прапануе пераносіць парэшткі салдат туды, дзе ім можна забясьпечыць належны догляд. Паводле такога прынцыпу ўжо створаныя зборныя могілкі для нямецкіх салдатаў Другой сусьветнай вайны ў Магілёўскай і Берасьцейскай абласьцях.

Belarus - What happened to burial palces of soldiers of the First World War, file photo of Uladzimir Bahdanau, undated — 20
А гэта магілы ля касьцёла ў Жодзішках на Смаргоншчыне і ў вёсцы Мажэйкі на Пастаўшчыне. З-пад касьцёлу парэшткі былі перапахаваныя ў міжваенны час.

Першую сусьветную вайну за часамі СССР называлі «імпэрыялістычнай», «царскай», «несправядлівай». Такое ідэалягічнае клішэ тлумачыць, чаму стаўленьне да мэмарыялізацыі было такім стрыманым: на дзяржаўным узроўні практычна ніякіх работ не вялося.

На гэты момант кожнае пятае вайсковае пахаваньне на тэрыторыі Беларусі знаходзіцца далёка ад населеных пунктаў ці ў цяжкадаступных месцах. У гэтым зьвязку Ўладзімер Багданаў прапануе пераносіць парэшткі салдат туды, дзе ім можна забясьпечыць належны догляд. Паводле такога прынцыпу ўжо створаныя зборныя могілкі для нямецкіх салдатаў Другой сусьветнай вайны ў Магілёўскай і Берасьцейскай абласьцях.

Яшчэ на гэтую тэму

XS

SM

MD

LG