Гурневіч: Скандальны словы менскага рыэлтара і выкладчыка БДУ Аляксандра Гарашчэні на некалькі дзён сталі адной з самых абмеркаваных тэмаў у сацыяльных сетках у Беларусі. Але ў аўторак тэма асуджэньня альбо мінімальнай падтрымкі Гарашчэні плаўна перайшла ў іншую. Ці варта апускацца да ягонага ўзроўню альбо і яшчэ ніжэй, асуджаючы ягоныя ж мэтады?
Журналістка Ганна Севярынец піша: Гарашчэня — чалавек непісьменны і цёмны, такіх проста шкада, да таго ж ужо выбачыўся, а іншы бок, адукаваныя людзі, абазнаныя ў гісторыі і культуры беларускай — што вы робіце зь беларускасьцю?! Навошта разьменьваеце яе ў брыдкіх спрэчках? Чаму мяшаеце з мацюкамі?
Блогер Андрусь Горват на сайце Белсату увогуле паабяцаў, што калі ўмоўны апошні Гарашчэня зьедзе ў Расею, то і ён паедзе разам зь ім, бо не захоча жыць у такой краіне — у краіне, якую пабудавалі на крыўдзе і помсьце.
Гэта вельмі цікавае пытаньне: як паводзіць сябе з прыхільнікамі «рускага міру» побач з намі? Што рабіць з агрэсіўнымі і вульгарнымі асобамі, для якіх беларушчына ня проста пусты гук, яны гатовыя зь ёй змагацца? Змагацца зь імі ці намагацца перавыхаваць і палюбіць беларушчыну?
Цяжка ўявіць, што можна перавыхаваць людзей кшталту Матаролы ці Мільчакова. Гэта людзі, чые погляды даўно сфармаваліся і яны гатовыя даказваць сваю слушнасьць зброяй. Іх немагчыма прыяднаць да мовы іншай, чым расейская і разуменьня сьвету, адрознага ад расейскага шавінізму. Ім нічога ня варта даказваць, бо замест аргумэнта ў адказ можна атрымаць кулю ў лоб.
Ад цяперашняй улады марна спадзявацца пераводу школаў на беларускую мову, як гэта было ў 90-х
Але ў мяне вялікія сумневы, што сярод беларускага грамадзтва ёсьць багата людзей з такім тэмпэрамэнтам. Тым ня менш, як паказваюць сацыялягічныя дадзеныя, людзей тыпу «крымнаш» і «зачем этот беларусскій язык» у Беларусі нямала. І гэта беларусы. Можна як заўгодна іх называць: манкурты і несьвядомыя. Можна ставіць ім дыягназы: русыфікаваныя і дэнацыяналізаваныя. Але гэта людзі, якія жывуць у Беларусі, выхоўваюць тут дзяцей і ўнукаў. І калі мы хочам, каб яны аддавалі гэтых дзяцей і ўнукаў у беларускія садкі, школы, куплялі беларускія кніжкі і ўрэшце самі пачалі гаварыць на беларускай мове, то наўрад ці можна дамагчыся гэтага прымусам, абразамі і пагрозамі. На пачатку 1990-х такія самыя, умоўна назавем іх, русыфікаваныя беларусы, аддавалі дзяцей у беларускія клясы і не заламывалі рукі. Русыфікацыя — гэта вынік каляніяльнай палітыкі і штучны эфэкт расейскай школы. Ад цяперашняй улады марна спадзявацца пераводу школаў на беларускую мову, як гэта было ў 90-х, а гэта значыць, што дасягнуць эфэкту можна толькі стваральнай працай. Гэта цяжкая і карпатлівая праца, але альтэрнатывы на сёньняшні дзень няма. І гэтая праца робіцца ў Беларусі штодзённа, сотнямі актывістаў. І мы бачым плён іх працы. Дзяржава вымушаная пераймаць некаторыя іх напрацоўкі, бо бачыць, што людзі гэта прымаюць.
Ёсьць меркаваньне зь якім можна дыскутаваць
Трэба шукаць у гэтых людзях саюзьнікаў. Бо хто ж тады, калі не яны? Прынамсі дзеля таго, каб збудаваць крытычную масу. Калі працэс пачнецца, то ён будзе дзейнічаць паводле ўзору сьнежнага кому. Да яго будуць далучацца новыя і новыя людзі, якіх мы ніколі б не маглі падазраваць у нечым падобныя. Адныя праз канфармізм, а іншыя ад рэальнага разуменьня, што без гэтага цяжка пабудаваць эфэктыўную дзяржаву.
Разам з тым, нельга нікому дазваляць таптаць нашы каштоўнасьці. Усяму павінны быць межы. Ёсьць меркаваньне зь якім можна дыскутаваць, а ёсьць недапушчальная абраза, на якую варта імгненна рэагаваць. Бо менавіта так і ўсталёўваюцца межы. І вось тут мне цікава пачуць вашае меркаваньне, калегі, як гэтыя межы ўсталёўваць?
тое, што робіць Таварыства беларускай мовы ці Глеб Лабадзенка — гэта выкарыстаньне дзейных у Беларусі нормаў заканадаўства
Цыганкоў: Тут ёсьць два бакі. Адзін маральна-ідэйна-псыхалягічны, другі чыста юрыдычны і фармальны. Вось я хачу перш за ўсё пагаварыць пра юрыдычна-фармальны бок, бо мы пра яго неяк забываем. Канешне маральна-псыхалягічны вельмі важны, дзейнасьць актывістаў, перавыхоўваньне, не адказваць той самай грубасьцю, не станавіцца драконам, каб забіць дракона і так далей — усё гэта агульныя маральныя падыходы, яны важныя. Але гэта не закрывае менавіта важнасьць фармальна-юрыдычнага пункту. Перш за ўсё, ёсьць заканадаўства, і яго трэба як мага больш і актыўней выкарыстоўваць. На самай справе тое, што робіць Таварыства беларускай мовы ці Глеб Лабадзенка — гэта выкарыстаньне дзейных у Беларусі нормаў заканадаўства, якія ў большасьці выпадкаў альбо не працуюць, альбо проста не заўважаюцца грамадзянамі, альбо недастаткова грамадзка-актыўных людзей, якія гатовыя ўказваць на гэтыя заканадаўчыя нормы і патрабаваць іхняга выкананьня. Напрыклад такога, як адказваць на мове звароту і г.д. Калі проста ўвага да беларускай мовы, юрыдычна яна замацаваная, і нават можа быць не так і важна, што чалавек думае і як ён выказвае свае меркаваньні на кухні, але ёсьць законы, якія не дазваляюць абражаць такія рэчы, як беларуская мова, дзяржаўнасьць і г.д.
Другая рэч: дзяржава павінна не гвалтоўна, але шляхам адукацыі, усталяваць пэўныя нормы, выхоўваць беларускіх грамадзянаў. Вось адзін самы яркі прыклад — гэта школьная праграма. Напрыклад, чаму ў школьнай праграме існуе такі прадмет, як руская літаратура? Павінна быць сусьветная літаратура, як у кожнай краіне — ёсьць свая і ёсьць сусьветная. Няхай туды ўваходзіць руская нават у большай ступені, чым іншыя, бо пэўныя гістарычныя сувязі з Расеяй і той уплыў, што руская літаратура аказвала на Беларусь — велізарныя.
Беларуская гісторыя ў школах вывучаецца дастаткова моцна апошнія 2 дзесяцігодзьдзі
А ў нашых жа школах ёсьць прадмет «руская літаратура», а прадмета «сусьветная літаратура няма». І зь дзяцінства выхоўваецца такое разуменьне сьвету, што ёсьць нешта сваё мясцовае беларускае, а ёсьць нешта сусьветнае — рускае. Нешта сусьветнага ўзроўню. Проста нават зьмена назвы прадмета, альбо як, напрыклад, у беларускім гуманітарным ліцэі імя Якуба Коласа, які скончыў мой сын, проста літаратура, адзін прадмет, дзе вывучаюцца разам беларуская і сусьветная, ну а сярод сусьветнай — руская, але ў не меншай ступені і польская, і чэская, і уся астатняя. Таму што гэта кантэкст — Беларусь у сусьветным кантэксьце. Гэта тое, што ня могуць зрабіць актывісты, як яны ня могуць зрабіць беларускамоўныя клясы. Гэта тое, што павінная была б зрабіць дзяржава, калі б яна сапраўды хацела выхоўваць беларускіх грамадзянаў. Беларуская гісторыя ў школах вывучаецца дастаткова моцна апошнія 2 дзесяцігодзьдзі, гэта адзін з галоўных прадметаў, і любы беларускі школьнік, у адрозьненьні ад людзей, старэйшых за 50, скажа, калі была Берасьцейская, Люблінская ўніі.
Беларускацэнтрычныя людзі не павінныя станавіцца такімі ж самымі грубымі і неадукаванымі, як непрыхільнікі беларушчыны. Другі аспэкт — павінен быць націск на дзяржаву, каб яна выконвала б дзяржаўнасьць беларускай мовы, выхоўвала сваіх грамадзянаў, якое ёсьць у любой іншай дзяржаве.
Глод: Я хацеў бы працягнуць тэзу Дзьмітрыя Гурневіча пра некаторыя добрыя прыклады стаўленьня да беларускасьці апошнім часам. Тыдзень я правёў у Палаце прадстаўнікоў, дзе пачалі працаваць дэпутаты Палаты прадстаўнікоў шостага скліканьня. Пакуль яны пераважна вырашаюць арганізацыйныя пытаньні. Таму ўзьнікае шмат перапынкаў. І я назіраў, як паводзяць сябе дэпутаты, калі яны выходзяць з Авальнай залі.
Тая ж Алена Анісім размаўляе выключна па-беларуску. З пяці-шасьці дэпутатаў, якія стаялі зь ёй побач, амаль усе таксама адказвалі па-беларуску. Асабліва мяне зьдзівіла, калі дэпутат Валеры Барадзеня, які быў і ў папярэднім складзе парлямэнту, выкладчык, кандыдат эканамічных навук таксама раптам загаварыў на добрай роднай мове. Я сказаў яму пра гэта. Алена Анісім пажартавала: «Спадар Барадзеня ўжо на 50% наш нацыяналіст». На гэта Барадзеня адказаў: «Пакуль толькі на 48%. Але ж час для прасоўваньня ёсьць».
Таму калі Дзьмітры Гурневіч задае сваё пытаньне, то на яго я адкажу так: трэба і змагацца, і перавыхоўваць. Бо прасьцей за ўсё, не змагацца і гаварыць, што з гэтых людзей узяць, яны не разумеюць нацыянальных каштоўнасьцяў. Яшчэ горш, на мой погляд, не спрабаваць перавыхоўваць. Бо зьмяніць іхныя погляды можна. А яны ўсе нашы людзі, якія побач з намі.
Алена Анісім размаўляе выключна па-беларуску. З пяці-шасьці дэпутатаў, якія стаялі зь ёй побач, амаль усе таксама адказвалі па-беларуску
Я памятаю напрыканцы мінулага году мяне вельмі моцна ўразіла апытаньне Незалежнага інстытуту сацыяльна-эканамічных і палітычных дасьледаваньняў, якое паказала, што толькі 15 адсоткаў апытаных адмоўна ставяцца да ідэі «рускага міру». Чаму так мала? Палітолягі тлумачаць гэты вынік так бы мовіць тэрмаядравым эфэктам расейскай прапаганды, найперш праз тэлеканалы. Яны вяшчаюць на Беларусь фактычна бесьперашкодна. Людзі глядзяць, слухаюць, і гэта ўкладаецца ў іхныя галовы.
І чаму экзарх Павал умацоўвае ў Беларусі рускае воінства?
Выбіваць з галоў такія думкі неабходна. І гэта можна рабіць па-рознаму. Уласным прыкладам, як маладафронтаўцы, калі падчас прыезду ў Менск аднаго зь лідэраў «рускага міру» спадара Старыкава яны прыйшлі паказаць, што ў Беларусі ёсьць нязгодныя з ідэяй «рускага міру». А можна і праз тыя ж дыскусіі, кшталту спрэчкі Аляксея Янукевіча і Аляксандра Залдастанава ў жывым эфіры радыё «Говорит Москва». І гэта трэба рабіць штодня. Бо спробаў прасоўваньня «рускага міру» у нас шмат. Вось зусім нядаўняя інфармацыя з афіцыйнага сайту Беларускага Экзархату:
«По благословению Святейшего Патриарха Московского и всея Руси Кирилла ковчег принесён в дар Минскому Суворовскому военному училищу в рамках Программы мероприятий между Министерством обороны Республики Беларусь и Белорусской Православной Церковью по Духовному укреплению Белорусского воинства и в рамках Программы по Духовному укреплению Русского воинства, проводимой Всемирным Русским Народным Собором. Исполнителями программы являются общественная организация „Московские Суворовцы“ и благотворительный фонд святого мученика Вонифатия».
Тут адразу ўзьнікаюць пытаньні: у нас што, царква не аддзелена ад дзяржавы, а школа — ад царквы? У тым сувораўскім вучылішчы вучацца адны праваслаўныя ці ёсьць таксама дзеці каталікоў? А дзяцей каталікоў пашыхтавалі? І чаму экзарх Павал умацоўвае ў Беларусі рускае воінства?
Сытуацыя сур’ёзная. І трэба рабіць усё: і змагацца, і перавыхоўваць. Бо справа ідзе пра захаваньне незалежнасьці і дзяржаўнага сувэрэнітэту Беларусі. Больш важнага нічога і няма.
