Восеньню 1941 году ў парэзаным ярам урочышчы на ўскраіне акупаванага нацыстамі Кіева было ўчыненае адно з самых цяжкіх злачынстваў XX стагодзьдзя. Расстрэл 33771 габрэя на працягу двух дзён у Бабіным Яры стаў адным зь першых прыкладаў масавых забойстваў, якія ўчынялі нацысты ў спробе вынішчыць габрэяў.
Трагедыя Бабінага Яру: «Сказана яшчэ далёка ня ўсё»
1
Нацыстоўскі вартавыў Кіеве, 19 верасьня 1941 году. У чэрвені таго году, пасьля двух гадоў дзеяньня дамовы аб ненападзе паміж Нямеччынай і Савецкім Саюзам, войскі нацыстаў нечакана напалі на СССР. На працягу некалькіх тыдняў нацысты захапілі ўсход Польшчы і іншыя акупаваныя Савецкім Саюзам тэрыторыі, а таксама большую частку Ўкраінскай ССР і іншыя тэрыторыі савецкіх рэспублік.
2
Натоўп здзекуецца з габрэя каля бюста Леніна на захадзе Ўкраіны. Пасьля акупацыі нацыстоўскія войскі адкрылі турмы савецкіх спэцслужбаў. Злачынствы сталінізму сталі вядомыя, і іх выкарыстоўвалі нацыстоўскія прапагандысты, каб распаліць антысэмітызм, робячы ўпор на габрэйскім паходжаньні часткі тагачасных савецкіх кіраўнікоў.
3
Нацыстоўскі прапагандысцкі плякат заклікае: «Сьмерць жыдоўска-бальшавіцкай заразе забойства!» Украінцы гінулі ня толькі пры пакараньнях сьмерцю ад рук савецкіх спэцслужбаў – мільёны ўкраінцаў загінулі ў выніку сталінскага Галадамору. Нацыстоўская прапаганда, атаясамліваючы габрэяў з савецкім рэжымам, зрабіла свой уплыў на частку ўкраінскага нацыяналістычнага руху ў рэгіёне, дзе і раней здараліся выпадкі антысэміцкага гвалту.
4
Габрэйка ўцякае ад натоўпу ў Львове, горадзе, які ў міжваенны час быў польскім, затым акупаваны СССР і ў канцы нацыстамі, фота чэрвеня або ліпеня 1941 году. Пры актыўным заахвочваньні нацыстаў габрэі савецкай Украіны і іншых акупаваных тэрыторый зазналі сапраўдныя жахі. Тысячы з іх былі закатаваныя і забітыя ў ходзе пагромаў, учыненых у Цэнтральнай і Ўсходняй Эўропе.
5
У Кіеве спрацавалі выбуховыя зарады, закладзеныя пры адступленьні савецкімі войскамі, загінулі некалькі нацыстаў. Чалавек, які перажыў Бабін Яр, успамінае: «Вядома, у гэтым абвінавацілі габрэяў. Нас заўсёды ва ўсім вінавацяць». 26 верасьня, толькі праз тыдзень пасьля захопу Кіева, нацысты выдалі гэты загад.
6
На патрабаваньне загаду, які быў выдадзены на ўкраінскай, расейскай і нямецкай мовах, каля 30 000 яўрэяў з Кіева і навакольля прыбылі 29 верасьня ў некалькі месцаў у цэнтры гораду. Адтуль іх пагналі пешшу на паўночны захад на тагачасны ўскраек гораду, ва ўрочышча Бабін Яр. Некаторыя людзі, набліжаючыся да чыгуначнай станцыі непадалёк, лічылі, што іх дэпартуюць у Палестыну.
7
Пасьля двух гадоў нэўтралітэту паміж нацыстоўскай Нямеччынай і СССР, ва ўмовах строга кантраляванай інфармацыі ў савецкіх СМІ, кіеўскія габрэі не ўсьведамлялі небясьпекі.
8
Адзін зь нямецкіх вайскоўцаў успамінаў, што савецкія габрэі былі «на дзіва дрэнна дасьведчаныя аб нашым стаўленьні да іх».
11
Некаторыя зь дзяцей, якія сталі ахвярамі забойства ў Бабіным Яры. Зьлева направа: Ганна Глінбэрг, Мальвіна і Паліна Бабат, Вэлвэлэ-Валянцін Пінкерт. Адна з тых, што выжылі, успамінала празь дзесяцігодзьдзі гэтак жа расстрэльвалі і негабрэяў, якія ішлі разьвітацца са сваімі габрэйскімі суседзямі перад «дэпартацыяй» і зайшлі занадта блізка да рову.
12
Савецкія ваеннапалонныя ў яры пасьля расстрэлаў. Бабін Яр нацысты выкарыстоўвалі як месца для пакараньняў сьмерцю для савецкіх ваеннапалонных, цыган і іншых «непажаданых».
14
Больш чым праз тры дзесяцігодзьдзі пасьля вайны падзеі Бабінага Яру ўсё яшчэ ня мелі дастатковага афіцыйнага прызнаньня, хоць яшчэ ў 1960-х габрэйскія актывісты пачалі зьбірацца там без дазволу ўладаў, каб ня страціць памяць аб трагедыі. У 1976 пабудавалі гэты мэмарыял памяці ўсіх ахвяраў нацыстоўскага рэжыму, якія загінулі там. Але асобнай згадкі пра габрэяў, якіх загінула больш, у ім не было - цэнтральнай фігурай стаў савецкі салдат.
15
9 траўня 1985 у Кіеве сьвяткавалі гадавіну перамогі над нацызмам. Улада савецкай Украіны разглядала падзеі ў Бабіным Яры праз прызму «пакут усяго савецкага народа» за часы нацыстоўскай акупацыі.
16
Толькі праз паўстагодзьдзя пасьля трагедыі, пасьля таго, як Украіна здабыла незалежнасьць ад СССР у 1991 годзе, на месцы тых падзей ўзьвялі асобны мэмарыял, прысьвечаны габрэйскім ахвярам. На адкрыцьцё помніка ў выглядзе мэноры сабраліся сотні людзей.
17
А сам Бабін Яр сёньня - гэта ціхі парк, дзе пры добрым надвор'і гуляюць пад дрэвамі парачкі або катаюцца раварысты.
«Ёсьць рэчы, ёсьць трагедыі, перад бязьмернасьцю якіх любое слова бясьсільна і пра якія больш скажа маўчаньне - вялікае маўчаньне тысяч чалавек. Можа, і нам варта было б тут абысьціся бяз словаў і моўчкі думаць пра адно. Аднак маўчаньне шмат кажа толькі там, дзе ўсё, што можна сказаць, ужо сказана. Калі ж сказана яшчэ далёка ня ўсё, калі яшчэ нічога не сказана - тады маўчаньне становіцца саўдзельнікам хлусьні і несвабоды. Таму мы кажам, і павінны гаварыць, дзе можна і дзе нельга, выкарыстоўваючы любую з магчымасьцяў, якія трапляюцца нам так рэдка».
- З выступу пісьменьніка Івана Дзюбы ў Бабіным Яры 1966
«Ёсьць рэчы, ёсьць трагедыі, перад бязьмернасьцю якіх любое слова бясьсільна і пра якія больш скажа маўчаньне - вялікае маўчаньне тысяч чалавек. Можа, і нам варта было б тут абысьціся бяз словаў і моўчкі думаць пра адно. Аднак маўчаньне шмат кажа толькі там, дзе ўсё, што можна сказаць, ужо сказана. Калі ж сказана яшчэ далёка ня ўсё, калі яшчэ нічога не сказана - тады маўчаньне становіцца саўдзельнікам хлусьні і несвабоды. Таму мы кажам, і павінны гаварыць, дзе можна і дзе нельга, выкарыстоўваючы любую з магчымасьцяў, якія трапляюцца нам так рэдка».
- З выступу пісьменьніка Івана Дзюбы ў Бабіным Яры 1966
Катэгорыі
- Мультымэдыя
- Відэа
