Лінкі ўнівэрсальнага доступу

70 гадоў таму Сталін дэпартаваў чачэнцаў і інгушоў


Грозны. Канфэрэнцыя з нагоды 70-х угодкаў дэпартацыі чачэнцаў
Грозны. Канфэрэнцыя з нагоды 70-х угодкаў дэпартацыі чачэнцаў

Дэпартацыя ахапіла прыблізна паўмільёна чалавек. Як ацэньваецца, ня менш чым траціна зь іх загінула ад голаду, холаду і куль НКВД.

Многія пажылыя або хворыя людзі, якія падаліся для савецкіх карнікаў занадта слабымі, каб вытрымаць падарожжа, былі імі забітыя адразу, у ноч 23 лютага 1944 году.

Мухазара Джабраілава, якой падчас дэпартацыі было 13 гадоў, сказала нашаму радыё, што энкавэдысты застрэлілі ў іхнай вёсцы яе двух малалетніх сваякоў, а таксама цётку і дзядзьку.

«Мае сваякі былі пахаваныя на месцы, іх проста паклалі на зямлю і прысыпалі пяском. У тым месцы і сёньня ёсьць малы курганчык. Калі прыбег іхны бацька, яго таксама застрэлілі і пахавалі ў тым самым месцы. Такім чынам загінулі ўсе трое» – сказала Мухазар Джабраілава.

Джабраілава і астатнія сямейнікі, разам з усім чачэнскім народам, былі загружаныя ў вагоны для перавозу жывёлы і вывезеныя ў Казахстан. Невялікую частку чачэнцаў і інгушоў вывезьлі ў Сыбір і Кіргістан.

Сталін абвінаваціў усіх чачэнцаў і інгушоў у супрацоўніцтве зь немцамі і вырашыў пакараць іх за гэта поўнай дэпартацыяй.

Дэпартаванымі былі таксама чачэнцы, якія служылі ў Чырвонай арміі і змагаліся зь немцамі. Салман Дудаеў, які ваяваў у акопах пад Сталінградам, сказаў нашаму радыё, што ён дазнаўся пра сваю дэпартацыю проста з фронту ад камандзіра-ўкраінца:

«У яго вачах былі сьлёзы. Ён падышоў да мяне, абняў мяне і сказаў: Сынок, я ня змог табе сказаць гэтага некалькі дзён, але цяпер я мушу. Чачэнцы нараджаюцца ваярамі і яны добра змагаюцца. Мне вельмі шкада, але я не магу не паслухаць загаду».

Дудаева адразу дэмабілізавалі, і пасьля месячнага падарожжа ў быдлячым вагоне ён апынуўся ў горадзе Ленінагорск у Казахстане, блізка мяжы з Кітаем. Пасьля паўгода бясплённых пошукаў сваіх родных у Казахстане Дудаеў – рызыкуючы атрымаць тэрмін 25 гадоў у гулагу – нелегальна пераехаў у Кіргістан, дзе ўзьяднаўся са сваёй сям’ёй.

Тым з чачэнцаў і інгушоў, якія выжылі ў пустэльным стэпе Казахстану, дазволілі вярнуцца на сваю бацькаўшчыну ў 1956 годзе, тры гады пасьля сьмерці Сталіна. Але яны ледзьве пазналі сваю родную старонку. У іхныя дамы ўсяліліся чужынцы, чужынцы забралі іхную зямлю. Савецкія ўлады разбурылі сотні мячэцяў і спалілі мноства старажытных рукапісаў на чачэнскай і інгускай мовах, панішчылі могільнікі і абарончыя збудаваньні ў гарах. Шмат хто з раней дэпартаваных ад роспачы і жаху вярнуўся назад у Казахстан. Другая хваля чачэнскіх уцекачоў зьявілася ў Казахстане ў 1994 годзе, калі пачалася першая чачэнская вайна.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG