20 верасьня родныя і сябры разьвіталіся з паэтам Барысам Жанчаком. Аўтар мноства песень, былы выкладчык беларускай мовы і літаратуры Рэспубліканскай школы па музыцы і выяўленчым мастацтве для адораных дзяцей, муж кіраўнічкі легендарнай «Майстроўні» Ларысы Сімаковіч пакінуў гэты сьвет, не дажыўшы двух дзён да 76-годзьдзя.
Барыс Жанчак нарадзіўся ў 1937 годзе ў вёсцы Сеньніца пад Менскам.
Скончыў філялягічны факультэт Белдзяржунівэрсытэту. Стаў працаваць
выкладчыкам беларускай мовы і літаратуры Рэспубліканскай школы па музыцы і выяўленчым мастацтве для адораных дзяцей, так званага Парнату. Маладога, прыгожага, шляхетнага настаўніка адразу ж палюбілі вучні. Прыгадвае былы «парнатавец», а цяпер знаны графік Рыгор Сітніца.
Рыгор Сітніца
«Мала сказаць пра яго — настаўнік. Гэта чалавек, які сапраўды мог зрабіць так, каб мы гэтую мову і літаратуру палюбілі назаўсёды. Прытым, рабіў гэта нязмушана. Паколькі ён сам быў надзвычай харызматычным і прыгожым чалавекам, вельмі творчым чалавекам, то дастаткова было проста бачыць, што такі чалавек размаўляе па-беларуску і робіць гэта вельмі прыгожа, шляхетна, нават экстравагантна, і гэта для многіх з нас было проста найярчэйшым прыкладам».
На любоў вучняў настаўнік адказваў узаемнасьцю. Многім нават прысьвячаў і дарыў свае вершы, якія яны памятаюць да сёньня. Як, да прыкладу, вядомы рэстаўратар Уладзімер Ракіцкі.
«Яму далі на выхаваньне пятую клясу мастакоў. Я ў гэтай клясе быў піянэрважатым. І я ўпершыню сустрэўся з паэтам, сапраўдным паэтам. І я да гэтага памятаю, як ён пры мне напісаў верш. Я яго і сёньня не забыўся.
Бальзамам з ран маёй зямлі сачыцца
вадзіца, якою хоць бяду лячы.
Крыніца будзе доўга ў жвіры віцца,
пакуль ня стрэне неба далячынь.
Ці ёй чыя патрэбна дапамога,
і ці яе да працы прымушаць,
бо чым далей, чым найцяжэй дарога,
тым найчысьцей крынічная душа.
Гэты верш быў напісаны Барысам Іванавічам, здаецца, у 1970 годзе. І ён мне яго падарыў».
З тых «парнацкіх» часоў доўжылася сяброўства Барыса Жанчака і з жывапісцам Ягорам Батальёнкам, якому ён даверыў сваю паэтычную спадчыну.
«Яго паэзія зусім невядомая шырокаму колу грамадзкасьці. Ён вядомы ў вузкіх колах людзей, якія цікавяцца паэзіяй і наогул мастацтвам. Ён часта выступаў на вэрнісажах са сваімі вершамі. У колах мастацкіх выдатна ведаюць гэтага чалавека і паэта. Ён для мяне — як узор чалавека, які любіў сваю радзіму. І ўся творчасьць яго фактычна прысьвечана гэтаму».
У 1993-м выйшла першая і адзіная кніга Барыса Жанчака «Некалі потым». З таго часу ён амаль не друкаваўся. У апошнія гады, праўда, зьмяшчаў частку твораў у інтэрнэце. Сябры абяцаюць у хуткім часе выдаць вялікі том творчай спадчыны паэта. У пэўным сэнсе прадмовай да яго можна лічыць слова пра Барыса Жанчака дасьледчыка беларускай мовы і літаратуры Пётры Садоўскага.
Пётра Садоўскі
«Я не магу сказаць. што мы з Барысам былі вельмі блізкімі сябрамі. Мы да канца не раскрываліся адзін перад адным. Хаця мы — суседзі ўжо больш як 20 гадоў. Ня раз сустракаліся адзін у аднаго дома. Звычайна зь нейкай побытавай нагоды. Аднак усё заканчвалася вершамі ...
Ня бачыліся мы зь ім зь мінулай восені. Я некалі (мо гадоў пяць-шэсьць таму) напісаў прадмову да ягонага інтэрнэт-зборніка, які чытаў яшчэ ў папяровым выглядзе. Папрасіў даслаць мне той мой тэкст у электронным выглядзе (каб нешта зьмяніць) і новыя вершы, калі напісаліся. Барыс гэта зрабіў... Я скажу тое, што адчуваю. Магчыма, іншыя адчуваюць інакш.
Сёньня, калі «нас няма вакол Барыса» (ён пісаў: не я сярод людзей, яны вакол мяне), ягоныя вершы чытаюцца да болю выразна. Барыс быў ціхім паэтам адзіноты, па-беларуску сьціпла іранічным у адносінах да сябе: «Сяджу пад плотам на дравах, // Вартую сонца неўміручасьць, // А ведалі б. як гэта зручна, // Заплюшчыўшыся вандраваць ...».
Барысавы вершы — нетаропкія, сузіральныя. Ён «трымае нетаропкую справаздачу перад Бацькам, які цяпер разьліты па ўсім сьвеце.» Гэта я пераказваю простым тэкстам. Каб зразумець, што гэта не фальшывы патас, трэба прачытаць дзясяткі тры-чатыры вершаў. Барыс Жанчак і ягоная паэзія, як дрэва Райнэра Марыя Рыльке: карані ў доме, ствол прарастае праз столь, дах і цягнецца ў неба. Ягоны Бог — пантэістычны. У траве, у вадзе, у жураўлях, што, як цеціва памяці, верная вясьне, імкнуць у вырай, каб зноў вярнуцца. Нават гарадзкі трамвай — вусень, які можа нечакана павярнуць рэйкі ў іншы бок ... Па дыяганалі ягоныя вершы нельга чытаць.
Можна ўзгадваць зь ягоных вершаў выдатныя побытавыя замалёўкі з надзвычай тонкімі мэтафарамі. Аднак для мяне Барыс — паміж небам і зямлёй. Музычны — як арфа. Але ляканічны, як Антон Вэбэрн. Вы скажаце — патасна і несумяшчальна. Не: калі паэт сузірае, акрэсьлівае, асэнсоўвае і прыходзіць да шчасьлівай адзіноты, дзе «верад тонкі ад незавершанага верша перацякае ў ёмкі выраз», там пануе незвычайная гармонія. Тады паэт там, — дзе Рыльке, Максім Багдановіч, Арсен Таркоўскі, Лермантаў.
Беларускасьць у Барыса — ціхая і журботная: «Я пасылаю прывітаньне // Народу, што не знае сьлёз // З нагоды слуцкага паўстаньня ... Мяне ў хаўрус не возьмуць змагары: // Не разбуру, не зьвергну, не прыстукну...
Такім я буду помніць Барыса Жанчака. Барыс не пайшоў бясьсьледна. Ён пакінуў сына Яна. Ян час ад часу пераўвасабляецца ў Паэта з „Апокрыфа“ Максіма Багдановіча, і таксама трымае сваю нетаропкую справаздачу перад Бацькам».
