Галасы стагодзьдзя - Мінулы век у памяці сучасьнікаў

Мяне выклікалі ў КДБ як сьведку па справе Славаміра Адамовіча, зьвязаную зь яго вершам “Убей президента”. Ужо ў тым будынку на Камсамольскай, як толькі туды трапляеш, апынаесься ў няяснай шэра-рудой ці то карычневай прасторы. Там пануюць менавіта такія фарбы, ці табе ўжо так здаецца у тваім прыгнечаным стане? Бясконцыя доўгія калідоры зь незьлічонай колькасьцю дзьвярэй. Ні душы. Лесьвіца. Зноў такі ж калідор. Ні табе, нікому іншаму ня чутныя твае крокі – няма рэха, не адгукаесься сам сабе. Дзьверы, дзьверы. І ўсе зачыненыя. Усе і ўсё – за дзьвярыма.

Справа на адной зь іх іранічна кідаецца ў вочы ярка-чырвоная шыльда – “Касса”. І тут як усюды – нехта працуе, нехта расплочваецца.

Карацейшы калідор упіраецца ў тарцы ў яшчэ адзін доўгі, паралельны таму, якім ты ўжо ішоў. Зноў цёмныя, зачыненыя дзьверы з вывешанымі на ручках таблічкамі “Идёт допрос”. На некаторых яны перавернутыя адваротным пустым бокам – там допыт ужо скончыўся. Зусім? Для каго?

Дзьвярная ручка яшчэ цёплая, цёмны пакой, шэра ў ім, відаць, і вільготна: у кутах і на столі – бурыя падцёкі. Прымітыўныя сталы, крэслы, цёмна-фіялетавыя фіранкі, у дзьвярах – сьвежаадрамантаваны, неахайна зафарбаваны вушак. Хто тут мог выбіваць дзьверы? Куды ён хацеў уцячы-выбегчы – у гэты шэры бясконцы калідор, паралельна зьвязаны з такім жа бясконцым?

І раптам у самым кутку, ля адзінага вакна погляд мой натыкаецца на тумбачку – старая, дыхтоўная тумбачка, але стальніца на ёй не драўляная, а каменна-гранітная ці мармуровая – тоўстая, цяжкая, сьлюдзянога колеру – на ёй графін з вадою. І я ўсё раз за разам кідаю вачыма на тую стальніцу, грувасткую, акамянелую, што ўціскае лёгкую, драўляную тумбачку ў падлогу. Мне падалося – на ёй кроў.
Але не. Гэта так проста адшліфаваны да глянцу каменны зрэз. Падсьвядома ўзьнікаюць кніжныя і вусныя згадкі не маіх гадоў: Кузьма Чорны, белы як прасьціна твар на краі стальніцы… Чарговае пытаньне чалавека насупраць адцягвае ад навязьлівых асацыяцыяў.

Спалена поўпачка цыгарэтаў на дваіх, няма чым дыхаць – годзе ўжо! Тым больш гэтая гаворка пра літаратуру ў падобным месцы – як трава ў пустэльні: у прынцыпе, яна нам абодвум “дафені”. Стаўлю подпіс на старонках кампутарнага друку: усё правільна, усё так, “верно”, “согласен”, “дополнений не имею”. Шэсьць ці сем подпісаў – любуецца. Подпіс у мяне сапраўды прыгожы, неардынарны, можна сказаць, экзатычны, не для такіх установаў.

Здаецца, усё, можна ісьці. Свабодны. Ён праводзіць мяне тым жа, магчыма, апастыленым шляхам. Адзін я адсюль ужо пэўна ня выйшаў бы. Ні чалавечага голасу, ні рэха.

Мажны, наеты паставы забірае пропуск. Адчыняю вузкую палову дзьвярэй, і вось я – на вуліцы. Вуліца ўсё тая ж, Камсамольская. Звыкаю вачыма да сьвятла, удыхаю паветра – чыстае, сьвежае, прахалоднае, гляджу на занураных, сьпешных, абыякавых гараджанаў – няма радасьці жыцьця на іх тварах. Госпадзе! Людзі, ды паглядзіце ж вы на чалавека – ён выйшаў!

Праўда там ужо перавернутая таблічка, і вызваліўся пакой.

Леанід Галубовіч