Ёсьць тыя, хто піша зь мяккімі знакамі, і ёсьць тыя, хто іх выкрэсьлівае. Для ўсіх астатніх ніякай праблемы, здаецца, не існуе.
І ўсё ж.
Сёньня — дзень нараджэньня Браніслава Тарашкевіча, чалавека, імем якога, уласна, і названы той правапіс, якім я пасьлядоўна карыстаюся ўжо больш за дваццаць гадоў. Фактычна, з таго самага дня, як вырашыў гаварыць і пісаць па-беларуску. І менавіта сёньня... Вось жа, не задумваючыся паставіўшы толькі што не прызнаны дзяржаваю мяккі знак, я падумаў пра іншае: пра тое, што, магчыма, калі б ня колішняе вяртаньне тарашкевіцы, дык, можа, мой пераход на беларускую адбыўся б значна пазьней. Надта ўжо яна вабіла тады — прыгожая, зь мяккім голасам, бяз школьнага, калгаснага акцэнту, уся такая загранічна-несавецкая і разам з тым наша, як ніякая іншая. Яна вярнулася, каб разьяднаць у імя яднаньня — і ў яе атрымалася.
Правапіс — пытаньне ня толькі палітычнае, але і эстэтычнае. Правапіс не абавязкова мусіць адлюстроўваць фанэтычныя асаблівасьці, але ён мусіць быць прыгожым. На жаль, без палітыкі тут таксама нікуды. Калі мова — гэта дыялект, у якога ёсьць войска і ваенна-марскі флёт, дык правапіс — гэта тое, што застанецца, калі войска і флёт пацярпяць паразу.
Сам Тарашкевіч ні пра якую такую тарашкевіцу ня ведаў, для яго гэта быў незавершаны праект адзінай беларускай артаграфіі, аўтар якой толькі парадаваўся б новым прапановам і дапрацоўкам. То бок аніяк ня догма, хаця і адбывалася ўсё ў такім сабе беларускім Догвілі. Але праект Тарашкевіча, нібы сапраўдная Кніга, пачаў пасьля гібелі аўтара сваё, ужо зусім незалежнае ад яго жыцьцё. Ня ведаю: для мяне карыстацца правапісам, навязаным калісьці беларусам з мэтай русыфікаваць іхную мову, прыніжальна — а карыстацца правапісам той улады, якая расстраляла ня толькі Тарашкевіча, але і тысячы, дзясяткі тысяч іншых беларускамоўных, прыніжальна ўдвая. Удалая гэта назва — наркамаўка, адтуль усё ідзе, ад наркатычнай апантанасьці іхных наркаматаў... Ад іхных нормаў — абавязковых для ўсіх. Ад іхнай нармальнасьці там, дзе патрэбна было натхненьне і божая іскра. Наркамаўка — нармальны такі савецкі правапіс. Тарашкевіца — мастацтва.
Не ідэальнае, вядома — як і любое мастацтва, якое зь нічога стварае сьвет. Мадэрнізаваная тарашкевіца — аптымальны на сёньня праект правапісу, цалкам здатны да выкарыстаньня ва ўсіх сфэрах: ад любоўных цыдулак і напісаньня мацерных словаў на плоце да рэклямы парфумы і інтымных паслуг. Ну, і для літаратуры, якая ўсё гэта ў сабе аб’ядноўвае і пераплаўляе. Калі нешта і выглядае сёньня архаічным, дык гэта наркамаўка, панылая і пошлая, як пляскаты жарт. Той імпэт і тая адсутнасьць уласнай годнасьці, зь якімі самыя папулярныя зь непапулярных выданьняў кінуліся ў свой час пераходзіць на наркамаўку, каб ня блытаць «бедны наш народ», не выклікае нічога, апрача ціхага шкадаваньня. Бедны народ свой выбар зрабіў, і зрабіў яго на карысьць расейскай. Пры чым тут тарашкевіца? Ну няўжо ж, прачытаўшы «сьнег», беларус падумае, што гэта значыць «гной»?
Наогул, я даўні і перакананы прыхільнік беларускай лацінкі. Ня толькі таму, што за ёй будучыня, і ня толькі таму, што гэта апошні сродак нешта зьмяніць і захаваць мову. Лацінка — гэта дзьверы туды, адкуль мы калісьці даўно самі сябе выгналі. Тарашкевіца — свайго кшталту кірылічны кампраміс паміж імкненьнем да лацінкі і яе мізэрнымі на сёньняшні дзень магчымасьцямі.
Клясыка, як вядома, не старэе. Я карыстаюся клясычным правапісам. А вы там пішыце так, як вам хочацца. Так, як вам загадаюць — сэрца, падручнік або дзяржава. Наркамаўкай, лукашэнкаўкай, лімаўкай, сталінаўкай, звычкай... А я ўжо занадта стары, каб нешта мяняць, дык неяк буду і далей па-нашаму, па-беларуску. Гэта родную мову трэба вучыць усё жыцьцё, з правапісам яно неяк хутчэй.
Hier stehe ich, ich kann nicht anders. Такі ў мяне плЯн, такое перакананЬне.
