Другое пасьля Нарачы

А ў полі бяроза
Кудрава стаяла,
Ды тую бярозу
Хто йдзе, той ламае.

Слухаць у старой вясковай хаце старую народную песьню — адно з найвялікшых задавальненьняў у маіх вандроўках па краіне. Ня толькі дзякуючы гармоніі паміж спрадвечнай мэлёдыяй, голасам пявуньні і навакольлем. Я слухаў старыя песьні ў дзясятках вёсак. На берагах рэк, у цёплых хатах, у старых клюбах. І нідзе ня чуў паўтору. Ніякіх «Цячэ вада ў ярок». Толькі песьні сваёй мясцовасьці.



Я сяджу ў гасьцях у Надзеі Іванаўны Папок. У вёсцы Пухавічы. На беразе вялікага Чырвонага возера. Акрамя старадаўніх песень, былая настаўніца мяне частуе старымі легендамі пра возера. Якое да вайны называлася зусім інакш.

— Князь-возера, Жыд-возера, і, нарэшце, Чырвонае возера.

— А чаму яно называлася Жыд-возера?

— Быў князь. І тут жыды гандлявалі. А пасьля князеў сын закахаўся ў дачку аднаго гандляра. А князь не хацеў. І там замак на возеры быў. Дык ён некуды сына адправіў, а гэту нявестку закатаваў у замку. Узьнялася бура страшэнная, замак зьнесла, і яна загінула. Дык, можа, таму. А потым Чырвонае, але гэта ўжо за Саветамі.

Вёска Пухавічы, некалі немалое мястэчка, уяўляе сабой ня самае радаснае відовішча. Разьбітая дарога, мноства пустых хат, недагледжанасьць.

— У 49-м у нас налічвалася выбарцаў тысяча. А цяпер у нас толькі палавіна.

— Гэты працэс непазьбежны ці яго можна было затрымаць? Пухавічы ж стаяць на беразе не абы-якога возера.

— Безгаспадарнасьць. Ніхто не зацікаўлены. Хто што можна, расьцягнулі. Моладзі няма. Не ствараюць сем’і, каторыя маглі. Запіліся п’яніцы. Ужо больш за 70 хат пустуюць. А многія пэнсіянэры па адным жывуць. Гады тры-чатыры, і хата пустая. Так што — ніякай пэрспэктывы.

Аграгарадкі, гэтыя сёньняшнія вітрыны адроджанай вёскі, насамрэч, нібы магніт, адцягваюць людзкія і матэрыяльныя рэсурсы з суседніх паселішчаў. Пераўтвараючы іх у непэрспэктыўныя. Але застаецца ад такога адраджэньня, на маю думку, толькі вітрына. Пухавічам не пашанцавала. Аграгарадок зрабілі ў суседзяў. І гэта галоўная тэма мясцовых кабет.

— Калі была цэнтральная сядзіба калгаса, тут столькі было транспарту. Уся моладзь з навакольных вёсак зьбіралася сюды. А пасьля перавялі ў Дуброву.

— П’яная Дуброва. Усе п’юць. А тут такі народ працалюбівы, чаму не абаперліся на народ?


Возера сапраўды велізарнае і таямнічае. Уявіце сабе Нарач, толькі без аніякай інфраструктуры. Ні санаторных карпусоў, ні пляжаў, ні ветразяў. Толькі лясы ўздоўж забалочанага берага. Слухаем карэнную пухавічанку Вольгу Прохараўну Купрацэвіч.

— Гэтае возера з даўніх часоў пухаўцоў толькі і трымала. Толькі рыбаю і жылі. І падчас вайны, і пасьля вайны. Аэрадром на возеры быў партызанскі. З Масквой сувязь была. Адсюль параненых забіралі, а адтуль прывозілі мэдыкамэнты. А пасьля вайны толькі рыбаю і жылі.

— Возера ратавала.

— І цяпер ратуе. А цяпер і добрую карысьць дае. Хто ў арэндзе. Яны маюць права лавіць. На кавалак хлеба ім хапае, і на бутэльку добрую.

— А якая была асноўная рыба? Карась?

— Плотка, акуні, ляшчы. Навалам.

— А што гатавалі?

— Гэта цяпер вэндзяць. А раней нанізвалі на метках. Яршоў. Вось такая палка. На тую палку нанізалі ярша, і на агні падсмажваліся. Вельмі смачныя былі яршы. А карпы, шчупакі! Бацька быў рыбак. Прынес карпа — 12 кіляграм! Цяпер мала такіх.

— Карацей, гаспадыням было дзе разгарнуцца.

— Чаму ж не? Было. І заўжды мыць, праць хадзілі на возера. Ня ведаеце вы такое. Жлукта называлася. Туды палатняную бялізну складалі і прасеяны попел засыпалі замест парашка. І на возера. І ручнікі былі бялюсенькія-бялюсенькія.

Былы рыбзавод, дзе за саветамі рабілі кансэрвы, сёньня глядзіцца нявесела. Закінуты цэх з павыбіванымі шыбамі, пустая кантора. На двары вісяць сеткі. Але вось па канале, які злучае возера і базу, ідуць некалькі рыбалавецкіх лодак. Суровыя пухавіцкія рыбакі ня выказалі ніякай радасьці з нагоды майго зьяўленьня. Пасьля стала зразумела, чаму…

— Гэта вы столькі налавілі рыбы?

— Гэта ж не каўбаса.

— А што гэта за рыба?

— Карась.

— А што зь ім будзе пасьля рабіцца?

— Гэта ня нашы праблемы.

— Павязуць прадаваць.

— У халадзільнік і прадаваць.

— А колькі можна ў вас зарабіць?

Апошняе пытаньне так і засталося без адказу. На яго мне адказала жонка аднаго з рачных ваўкоў.

— Зразумейце. Яны за свае грошы арандуюць сеткі, маторы. А рыбу здаць — капейкі. А ці апраўдаюцца сеткі і маторы? Не. Вось яны і злуюцца. Мой мужык таксама тут рабіў. Кінуў.

— Чаму ж людзі ідуць тады?

— Таму што няма дзе працаваць. Калгас раскінуўся. Няма куды ісьці. За капейкі ідуць працаваць.

— А колькі яны атрымліваюць? Яны так і не прызналіся.

— Нават і таго мільёна няма.

— Што, народ рыбу перастаў есьці?

— Народ рыбу есьць. Але зразумейце, яны на рыбзавод здаюць за капейкі. Карась — 12 тысяч кіляграм. А яны яго здаюць па тры тысячы.

— У краме я куплю…

— За 12, а яны здалі за тры.

— А 9 тысяч на начальнікаў?

— Туды. Людзі працуюць, бо няма куды ісьці на працу. Дзіўна. Раней маторы даваў рыбзавод, а цяпер такога няма. Таму рыбакі і ня хочуць гаварыць. І скардзіцца ня хочуць.

Сапраўды. Мае рацыю старая Вольга. Возера і па сёньня корміць. Выдатна корміць. На ўзроўні 50-х гадоў мінулага стагодзьдзя.

Сяргей Макарэвіч, трыццацігадовы дырэктар мясцовага клюбу, нарадзіўся тут і выяжджаць нікуды не зьбіраецца. Гэта той рэдкі выпадак, калі чалавек адчувае сябе шчасьлівым і запатрабаваным. Нягледзячы ні на што. Сяргей кіруе мясцовым фальклёрным калектывам.

— Я сам родам з Пухавіч. Бацька і маці мае адсюль. Маці мая сьпявала, я ад нараджэньня пяю. У мяне ў калектыве жанчыны, 87 гадоў самай старэйшай. Гэта наша першароднае, наш самы пачатак. Калектываў такіх вельмі мала. У нас Палесьсе гэтым славіцца. Для мяне музыка — гэта ўсё. Я сумясьціў прыемнае з карысным. Я раблю тое, што мне падабаецца, і яшчэ грошы атрымліваю.

А скончым наша падарожжа там, дзе і пачалі яго, у гасьціннай хаце спадарыні Надзеі Папок.

— Калі я хадзіла ў школу, дык народнымі песьнямі грэбавалі. Лічылі, што гэта «дзеравеншчына». А мы падлеткамі бегалі, дзе старэйшыя дзяўчаты. Яны сьпявалі на вуліцы народныя песьні. І мы вучыліся ад іх. І ўсе, і жанчыны, і дзяўчаты, усе ведалі песьні.

— Гэта не была пэўная каста, якая ведае песьні…

— Усе ведалі. У адным канцы сьпяваюць, у другім канцы.

— Такое ідзе рэха…

— Перагукваюцца.