Калі бачыш двухкілямэтровую мапу Беларусі, дык вёскі на ёй пазначаныя не звычайнымі картаграфічнымі кружочкамі, а выцягнутымі лініямі вуліц і завулкаў. А калі б на сёньняшніх мапах адлюстравалі рэальную карціну, дык ад тых ліній не засталося б і сьледу. Бо ў большасьці паўналюдных некалі вёсак дажываюць свой век літаральна некалькі чалавек. Як, напрыклад, на мяжы Докшыцкага, Пастаўскага і Глыбоцкага раёнаў. Куды ваш пакорны слуга выправіўся ў кампаніі з глыбоцкім журналістам Зьмітром Лупачом. Зьміцер Лупач быў раней аграномам і добра памятае, як выглядалі гэтыя вёскі яшчэ пару дзесяцігодзьдзяў таму. Сёньня большасьць вёсак ператварыліся ў маўклівыя зарасьці, зь якіх часам тырчаць рэшткі дамоў.
Сваё падарожжа мы пачалі з могілак вёскі Ласкаўшчыны. Уражвае колькасьць магіл яшчэ зусім маладых людзей.
Што кажа пра адно. Вёскі маглі б жыць і сёньня.
— Як я працаваў тут брыгадзірам, у маёй брыгадзе працавалі хлопцы. Паўміралі, адзін у 35 гадоў, другі ў 42. Самы старэйшы — у 50. Акрамя аднаго чалавека, усе ад гарэлкі. Можа, каб былі ў іх сем’і, яны б засталіся. А так былі халасьцякамі. Пакуль жылі бацькі, жылі і яны. А як бацькі паўміралі, яны доўга не пажылі.
Мы стаім на мяжы Докшыцкага і Пастаўскага раёну. І вельмі шмат вёсак, дзе адзін-два чалавекі жывуць.
Вёска Гігалы за апошнія гады зьвялася да адной хаты. Дзе жыве старая Тэрэса са сваім саракагадовым сынам. Пакуль сын сьпіць дзённым непрабудным сном, мы разгаварыліся са старой.
— Добры дзень. Як гэтая вёска называецца?
— Горад Гігалы.
— Вы адна тут жывяце?
— Сын яшчэ.
— Як вам тут жывецца?
— Вельмі добра. Весела. Ніхто не замінае.
— Ня страшна?
— А чаго? Грошай няма. Чаго баяцца? Мужчыны за год паўміралі, штук шэсьць. То гарэлка задушыла, то пятля. Ніхто не чапае. Бандытаў ніякіх няма. І гэты ж во, сын.
— А ён нідзе не працуе?
— Кожны дзень працуе. То косіць, то арэць, то п’ець. Штодзень душыцца. А толку няма.
Вельмі характэрная дэталь сёньняшняга жыцьця. Весела, бо грошай няма! Значыць, няма ад каго бараніцца.
Па дарозе мы ехалі празь вёску Заўлічы. Дзе ў атачэньні нежылых хат разбураецца тыповы будынак польскай міжваеннай школы.
Зарослы пустазельлем, з трэшчынамі ў столі сымбаль адыходзячай эпохі. На адной са сьцен надпіс «Жыве Беларусь». У такім антуражы — зусім не аптымістычны.
Вёска Курылавічы. Гаспадыні гэтай вёскі, Адальфіне Крук, хутка споўніцца 92 гады. Гэта разумная і з пачуцьцём гумару кабета.
— Колькі гадоў вам?
— Дзевяноста другі.
— І як вам тут жывецца?
— Нічога сабе. Працавала яшчэ летась. Усё рабіла. Агароды дагледзела. А сёлета ўжо я не работніца. Працавала ўсё жыцьцё. Засталася без мужыка. Года не пажыла, яго забралі немцы. А я засталася. І сына хацела выгадаваць. Працавала як дзікая і Богу малілася. І вось трымае мяне Бог. Ужо хацела паміраць. Хачу рабіць, а ўжо не магу. І жыць надакучыла.
— А сын дзе?
— У Глыбокім. Хату яму купіла.
— А як гэта вы пабудавалі хату?
— Я ж рабіла, як мужчына. І арала, і касіла. Усё рабіла. І пэнсію неблагую атрымліваю.
Якія толькі сюжэты не здараюцца з часоў нямецкай акупацыі. Аказваецца, муж Адальфіны, якога немцы зьвезьлі на работы ў Нямеччыну, зусім ня згінуў на чужыне.
— Яго немцы забралі. Ён там атруціўся гарэлкай. Не на сьмерць. Падлячылі, групу далі. Дык што, ён паедзе сюды? А пасьля расьпіўся. Мне ягоны друг расказваў. Расьпіўся, кажа, валізку водкі возьме, пад кочкай паставіць і п’е. Пасьля ідзе ў алькагольную бальніцу. І ён там у 78 гадоў памёр.
— А вы перапісваліся?
— Перапісаліся. Але неяк ён напісаў, што жонку можна купіць за пачак папярос. Дык я ўзлавалася і ня стала адпісваць яму.
Ніколі не перастаю зьдзіўляцца нашым старым, чый розум значна сьвятлейшы за розум іхніх унукаў.
— А вы ведаеце, што ў сьвеце робіцца?
— У мяне радыйка тут. Дык я ўключаю толькі, як імша ідзе. А больш я нічога ня знаю. Імшу толькі слухаю.
— Ну, вы ведаеце, хто ў нас зараз галоўны начальнік?
— Ня знаю.
— Лукашэнка.
— Я знаю Лукашэнку. Але не хачу я глядзець на Лукашэнку. Што мне тыя лукашэнкі? За Лукашэнку б я не галасавала. За сьвежага.
— За сьвежага?
— Ну. Толькі чакаю сьмерці. Хутчэй памерці. Ужо няма інтарэсу. Не магу рабіць, і жыць не хачу. Толькі ў кніжках сяджу. Але сьвятыя. Пустых не чытаю. Нікога не баюся. Сама над сабой. Ні злодзеяў няма тут, дзякуй Богу. Сьпярша тут маладыя былі, дык абкрадалі.
— А пасьля яны куды падзеліся?
— Памерлі.
— Балюча глядзець вам на сваю вёску?
— Жудасна. Даўней было хат 50. Весела было, людзей многа. Я яшчэ ў школу хадзіла. Бабы ў нас зьбіраліся. Хата вялікая была. І сусед казаў — яшчэ прыйдзе гэткі час, што чалавек чалавеку будзе рады. А я ляжу на печы і думаю — а дзе ж яны дзенуцца? А цяпер мне самой гэта прыйшло. Рада, як чалавека пабачу. Во, думаю, праўда. Людзі ўперад зналі ўсё.
Гэта праўда. Хутка радасьць ад сустрэчы з жывым чалавекам будуць адчуваць ня толькі жыхары далёкіх вёсак. Паводле апошніх статыстычных зьвестак, насельніцтвам прырастае толькі сталіца. А ў краіне жыве менш за 9 з паловай мільёнаў. З такімі тэмпамі дэпапуляцыі хутка апусьцеюць і мястэчкі.
Незвычайная карціна адкрылася ў вёскі Янукі. Некалькі гадоў таму, да меркаванага візыту прэзыдэнта Ўкраіны Януковіча, у Януках зрабілі парадак.
Зладзілі прыгожую лесьвіцу на могілкі. Паставілі платы. Але самае крэатыўнае рашэньне — пару нежылых хатаў ажывілі. На мёртвыя вокны павесілі фіранкі. Стварылі прыгожую дэкарацыю вірлівага жыцьця.
Але далей, як памятаеце, быў маналёг пра вошай. І Януковічу не пашчасьціла зазірнуць за тыя фіранкі. Янукоўская жыхарка не разумее, чаму ж не прыехаў чарговы раз Януковіч.
— Было хат. Многа хат было.
— А вы ж ведаеце, што Лукашэнка зь Януковічам пасварыўшыся былі?
— Ведаю. Ці гэта добра? Скажыце вы. Што яму не спадабалася? Каторы вінаваты больш? Не абшчаюцца. Па баках усё езьдзяць. У Януковіча тут дзед нарадзіўся.
У вёску Мацейкі вядзе ўжо не дарога, а зарослы бур’яном накірунак. Старая Антося, безабаронная згорбленая старая, якую летась абрабавалі цыганкі, разгаварыўшыся, выдае адным сказам цэлы філязофскі пастулят.
— А пра што думаецца? Пра мінулае, пра цяперашняе?
— Няма чаго думаць пра мінулае. Не было мне добра, і цяпер нядобра.
— А зімой тут ня страшна? Дзікі.
— У хату ж ніхто не прыходзіць страшны. Бульбу зрылі. Дзікі шкодзяць, але ж чалавек — найгоршы дзік. Як прыйдзе, во пакрыўдзіць. А ад дзікоў схавацца можна.
— А якіх людзей на зямлі болей, кепскіх ці добрых?
— Як добры, дык і добры. Яго не заўважыш. Ён добры. А благога заўважыш адразу.
Добрыя людзі — незаўважныя. Як вам гэтая думка забытай старой Антаніны Хайковіч з амаль зьніклай вёскі Мацейкі? Ці ня ў гэтым крыюцца ўсе нашыя мінулыя і будучыя беды? Можа, добрым людзям пара сябе нарэшце выявіць?..
