У менскай кнігарні «логвінаЎ» у панядзелак увечары адбылася прэзентацыя чарговага нумару часопіса «Arche», прысьвечанага Балканам. Выданне «Уяўляючы Балканы» – зборнік тэкстаў самых розных жанраў, аб’яднаных тэмай балканскіх краін.
Балканскі нумар «ARCHE» уклаў (як некалі раней чэскі і славацкі нумары) пэдагог, перакладчык-славіст Сяргей Сматрычэнка
Зьмест нумару
Прадмова
На пачатку вечарыны быў абвешчаны міні-конкурс на кароткі вершык або лімэрык пра Балканы, пераможца якога Вольга Гронская атрымала прыз – постэр з сэкс-бомбай сэрбскай эстраднай сцэны Цэцай.
фота: new.racyja.com
У першай літаратурнай частцы вядоўца вечарыны Сяргей Сматрычэнка і перакладчыцы Марыя Пушкіна і Антаніна Якубік прачыталі ўрыўкі з твораў Анджэя Стасюка і Арнэлы Ворпсі пра Альбанію, Герты Мюлер пра Румынію, а таксама баўгараў Станіслава Страціева і Марціна Карбоўскага.
У музычным перапынку выступіла Каця Ваданосава з гуртом Alta mente, прагучалі песьні з Босьніі, Альбаніі, Сэрбіі і Македоніі, пад якія гледачы, асабліва наймаладзейшыя, нават затанчылі.
фота: new.racyja.com
Пасьля музыкі вечарына вярнулася да літаратуры і перанеслася ў былую Югаславію. Ганна Янкута прачытала ўрывак з паэмы пра каралевіча Марка, дарожныя нататкі з Сэрбіі адсутнага на прэзэнтацыі Антона Юркаўца ў якасьці дапамогі залы выклікалася прачытаць Натальля Васілевіч. Урывак з Боры Чосіча чытала перакладчыца Натальля Мацюшэўская, а фрагмэнты з тэксту Робэрта Каплана пра Харватыю і Босьнію - Анка Упала. У фінале вечарыны быў наладжаны своеасаблівы тэлемост: да беларускіх чытачоў відэазьвярнуўся басьнійска-харвацкі пісьменьнік Міленка Ергавіч, чыя кніга «Сараеўскае мальбара» апублікаваная ў нумары ў разьдзеле «Кніга», а перакладчык Сяргей Шупа таксама празь відэа прачытаў апавяданьне «Бібліятэка» са згаданай кнігі.
“Я - Міленка Ергавіч, для мяне гонар, што часапіс АРХЭ ў сваім новым нумары апублікаваў цэлую маю кнігу “Сараеўскае мальбара”. Гэтая кніга пісалася падчас аблогі Сараева ў 1993-1995 гадах, тады яна выйшла ў Харватыі, а пасьля і ў Босьніі-Герцэгавіне. Гаворка тут пра апавяданьні, у якіх раказваецца, як звычайныя людзі жылі ва ўмовах крайне незвычайных, падобных, скажам, на аблогу Ленінграда за часы Другой сусьветнай вайны. Жадаю вам шмат посьпехаў - і вашаму часапісу, і вам, і ўсім людзям добрай волі ў Менску, жадаю вам шчасьця, а таксама грамадзянскай і ўсялякай іншай свабоды”.
Міленка Ергавіч. Бібліятэка
Ты чуеш над галавой сьвіст, пасьля мінаюць дзьве-тры сэкунды напружаньня, а тады ўнізе, недзе ў горадзе, грыміць выбух. З твайго акна заўсёды добра відаць тое месца. Сьпярша гэта высокі, тонкі слуп пылу, які ператвараецца ў дым і агонь. Ты чакаеш яшчэ некалькі імгненьняў, каб даведацца, што гэта за дом. Калі агонь будзе павольны і лянівы, дык, пэўна, загарэўся дом нейкіх беднякоў. Калі ўспыхне вялікім сінім шарам, значыць, гарыць нечае прыгожа абсталяванае падстрэшша, абшытае лякаванай шалёўкай. Калі палае доўга і ўпарта, дык гэта загарэўся дом багатага чаршыйскага гаспадара, поўны масіўнай старасьвецкай мэблі. Але калі полымя ўздымецца раптоўна, дзікае і неўтаймаванае, як валасы Фары Фосэт, і яшчэ хутчэй зьнікне, пакідаючы ветру разносіць над горадам попельныя пялёсткі, тады ты ведаеш, што толькі што згарэла нечая хатняя бібліятэка. За трынаццаць месяцаў артабстрэлу ты бачыў над горадам шмат тых вялікіх разьюшаных паходняў, і таму ўяўляеш сабе, што Сараева ляжала на кнігах. А калі й не, дык табе хочацца сказаць, што так было, пакуль ты пальцамі дакранаесься да сваіх, яшчэ ня спаленых.
У кожнай прыватнай бібліятэцы найбольш кніг непрачытаных, тых, якія ты купіў з-за колеру іх вокладкі, імя аўтара, або проста таму, што яны прывабілі цябе сваім пахам. Да такой кнігі ты часта дакранаесься ў першыя дні пасьля куплі, разгортваеш яе, прачытаеш два-тры радкі і вяртаеш на месца. Празь нейкі час ты пра яе забываесься або пазіраеш на яе з адлегласьці зь лёгкай агідай. Часта табе хацелася занесьці яе ў найбліжэйшую публічную бібліятэку, некаму яе падараваць, пазбавіцца ад яе любым спосабам, але гэтага спосабу ты так ніколі й не знайшоў. Яна заставалася нібы дзіўнае пацьверджаньне тваёй схільнасьці да назапашваньня непатрэбных рэчаў, якая ў адзін балючы, палымяны момант ператворыцца ў назапашваньне ўспамінаў. Усе тыя непатрэбныя і непрачытаныя кнігі лягуць на цябе цяжарам, калі ты будзеш зь імі разьвітвацца. І ты амаль зразумееш весялосьць агню, калі ён глытаў такія самыя кнігі ўнізе ў горадзе.
Менш тых кнігаў, да якіх ты не вяртаўся ад дзяцінства. Яны нагадвалі табе часы, калі ты яшчэ не навучыўся пераскокваць старонкі і чытаць па дыяганалі. Гэта, напэўна, адзіныя кнігі, якія ты сапраўды ў жыцьці прачытаў. Усе добрыя дзіцячыя гісторыі мелі сумны канец, у якім не было для цябе ніякага павучаньня, акрамя таго, што смутак — гэта тое месца, дзе фікцыя становіцца важнейшая за рэальнасьць. У фільме “Мёртвыя” Джона Г’юстана адна жанчына расплакалася, але так і ня здолела растлумачыць, чаму. Калі ты яго глядзеў, ты падумаў, што гэта яно й ёсьць, і табе захацелася заплакаць.
Найменш такіх кніг, пра якія ты думаў, што яны будуць заўсёды з табой. Калі ты нейкую зь іх чытаў першы раз, ты ўвесь час адцягваў канец. Пазьней яны хвалявалі цябе і сваім зьместам, і выглядам. Але і зь імі, як і з усімі іншымі, табе давядзецца расстацца, горка пераканаўшыся, што ў гэтым горадзе, дый у гэтым сьвеце, натуральны агрэгатны стан кнігі — полымя, дым і попел. Камусьці гэта пазьней будзе здавацца патэтычным, але для цябе, асабліва калі ты пабываеш у іншых гарадах зь яшчэ жывымі кнігарнямі, палымяныя валасы Фары Фосэт будуць голай праўдай. Лепш, прыгажэй і грунтоўней за кнігі гараць хіба што толькі рукапісы.
Са згасаньнем ілюзіі пра хатнюю бібліятэку згасае і ілюзія пра цывілізацыю кнігі. Ужо ў самым яе імені, у якім захавалася толькі адно грэцкае слова, звычайнае, як і ўсе іншыя, але для цябе зьвязанае зь імем Сьвятой Кнігі, былі падставы тваёй веры. Але калі яны так палымяна і незваротна зьнікалі адна за адной, ты перастаў верыць, што ў іх існаваньні ёсьць нейкі сэнс. Або той сэнс найлепш разгадаў той сараеўскі літаратар і бібліяфіл, які мінулай зімою замест таго, каб марнаваць дарагія дровы, грэў пальцы над полымем Дастаеўскага, Талстога, Шэксьпіра, Сэрвантэса… Пасьля ўсіх тых наўмысных і выпадковых пажараў узьнік цэлы пласт людзей, якія, горка спасьцігнуўшы стан рэчаў, гатовыя заўтра спакойна глядзець на полымя Люўра, не працягнуўшы руку нават па шклянку вады. Няма сэнсу замінаць агню праглынуць тое, што праглынула чалавечая абыякавасьць. Прыгажосьць Парыжу або Лёндану — гэта толькі алібі для тых злачынцаў, з-за якіх больш няма Варшавы, Дрэздэну, Вукавару і Сараева. А калі яны й ёсьць, дык у іх жывуць людзі, якія ў самыя мірныя часы рыхтуюцца да эвакуацыі, загадзя гатовыя адрачыся ад сваіх кніг.
У сьвеце, такім, які ён ёсьць, існуе адно асноўнае правіла, тое, якое Зука Джумхур1 сфармуляваў з думкай пра Босьнію, а зводзіцца яно да дзьвюх заўсёды спакаваных торбаў. У іх павінна зьмясьціцца ўся твая маёмасьць і ўсе ўспаміны. Усё, што туды не ўвайшло, ужо страчана. Прычыны, сэнс і апраўданьні шукаць дарэмна. Яны абцяжарваюць, як і ўспаміны. Табе не застаецца нічога іншага, як пазычаныя кнігі пунктуальна вярнуць, падараваныя паспрабаваць не заўважыць або згубіць, а напісаныя разаслаць сябрам, якія жывуць далёка адны ад адных, так, каб полымя змагло іх праглынуць толькі ў той дзень, калі зямны шар вернецца ў стан, у якім ён быў некалькі мільёнаў гадоў таму. Усе спаленыя хатнія бібліятэкі гораду Сараева нельга ні перапісаць, ні запомніць. Дый няма дзеля каго. Але як полымя ўсіх полымяў і агонь усіх агнёў, як апошні мітычны попел і прах запомніцца лёс сараеўскай унівэрсытэцкай бібліятэкі, слаўнай Вечніцы, чые кнігі гарэлі цэлы дзень і ноч. Гэта здарылася пасьля сьвісту і выбуху, роўна год таму. Можа, якраз у той самы дзень, калі ты гэта чытаеш. Пяшчотна пагладзь свае кнігі, незнаёмы чытач, і прыгадай, што яны — усяго толькі прах. —————————
1 Зука Джумхур — славуты югаслаўскі карыкатурыст (1920—1989).
Пераклаў з харвацкай Сяргей Шупа
Балканскі нумар «ARCHE» уклаў (як некалі раней чэскі і славацкі нумары) пэдагог, перакладчык-славіст Сяргей Сматрычэнка
Зьмест нумару
Прадмова
На пачатку вечарыны быў абвешчаны міні-конкурс на кароткі вершык або лімэрык пра Балканы, пераможца якога Вольга Гронская атрымала прыз – постэр з сэкс-бомбай сэрбскай эстраднай сцэны Цэцай.
фота: new.racyja.com
У першай літаратурнай частцы вядоўца вечарыны Сяргей Сматрычэнка і перакладчыцы Марыя Пушкіна і Антаніна Якубік прачыталі ўрыўкі з твораў Анджэя Стасюка і Арнэлы Ворпсі пра Альбанію, Герты Мюлер пра Румынію, а таксама баўгараў Станіслава Страціева і Марціна Карбоўскага.
У музычным перапынку выступіла Каця Ваданосава з гуртом Alta mente, прагучалі песьні з Босьніі, Альбаніі, Сэрбіі і Македоніі, пад якія гледачы, асабліва наймаладзейшыя, нават затанчылі.
фота: new.racyja.com
Пасьля музыкі вечарына вярнулася да літаратуры і перанеслася ў былую Югаславію. Ганна Янкута прачытала ўрывак з паэмы пра каралевіча Марка, дарожныя нататкі з Сэрбіі адсутнага на прэзэнтацыі Антона Юркаўца ў якасьці дапамогі залы выклікалася прачытаць Натальля Васілевіч. Урывак з Боры Чосіча чытала перакладчыца Натальля Мацюшэўская, а фрагмэнты з тэксту Робэрта Каплана пра Харватыю і Босьнію - Анка Упала. У фінале вечарыны быў наладжаны своеасаблівы тэлемост: да беларускіх чытачоў відэазьвярнуўся басьнійска-харвацкі пісьменьнік Міленка Ергавіч, чыя кніга «Сараеўскае мальбара» апублікаваная ў нумары ў разьдзеле «Кніга», а перакладчык Сяргей Шупа таксама празь відэа прачытаў апавяданьне «Бібліятэка» са згаданай кнігі.
“Я - Міленка Ергавіч, для мяне гонар, што часапіс АРХЭ ў сваім новым нумары апублікаваў цэлую маю кнігу “Сараеўскае мальбара”. Гэтая кніга пісалася падчас аблогі Сараева ў 1993-1995 гадах, тады яна выйшла ў Харватыі, а пасьля і ў Босьніі-Герцэгавіне. Гаворка тут пра апавяданьні, у якіх раказваецца, як звычайныя людзі жылі ва ўмовах крайне незвычайных, падобных, скажам, на аблогу Ленінграда за часы Другой сусьветнай вайны. Жадаю вам шмат посьпехаў - і вашаму часапісу, і вам, і ўсім людзям добрай волі ў Менску, жадаю вам шчасьця, а таксама грамадзянскай і ўсялякай іншай свабоды”.
Міленка Ергавіч. Бібліятэка
Ты чуеш над галавой сьвіст, пасьля мінаюць дзьве-тры сэкунды напружаньня, а тады ўнізе, недзе ў горадзе, грыміць выбух. З твайго акна заўсёды добра відаць тое месца. Сьпярша гэта высокі, тонкі слуп пылу, які ператвараецца ў дым і агонь. Ты чакаеш яшчэ некалькі імгненьняў, каб даведацца, што гэта за дом. Калі агонь будзе павольны і лянівы, дык, пэўна, загарэўся дом нейкіх беднякоў. Калі ўспыхне вялікім сінім шарам, значыць, гарыць нечае прыгожа абсталяванае падстрэшша, абшытае лякаванай шалёўкай. Калі палае доўга і ўпарта, дык гэта загарэўся дом багатага чаршыйскага гаспадара, поўны масіўнай старасьвецкай мэблі. Але калі полымя ўздымецца раптоўна, дзікае і неўтаймаванае, як валасы Фары Фосэт, і яшчэ хутчэй зьнікне, пакідаючы ветру разносіць над горадам попельныя пялёсткі, тады ты ведаеш, што толькі што згарэла нечая хатняя бібліятэка. За трынаццаць месяцаў артабстрэлу ты бачыў над горадам шмат тых вялікіх разьюшаных паходняў, і таму ўяўляеш сабе, што Сараева ляжала на кнігах. А калі й не, дык табе хочацца сказаць, што так было, пакуль ты пальцамі дакранаесься да сваіх, яшчэ ня спаленых.
У кожнай прыватнай бібліятэцы найбольш кніг непрачытаных, тых, якія ты купіў з-за колеру іх вокладкі, імя аўтара, або проста таму, што яны прывабілі цябе сваім пахам. Да такой кнігі ты часта дакранаесься ў першыя дні пасьля куплі, разгортваеш яе, прачытаеш два-тры радкі і вяртаеш на месца. Празь нейкі час ты пра яе забываесься або пазіраеш на яе з адлегласьці зь лёгкай агідай. Часта табе хацелася занесьці яе ў найбліжэйшую публічную бібліятэку, некаму яе падараваць, пазбавіцца ад яе любым спосабам, але гэтага спосабу ты так ніколі й не знайшоў. Яна заставалася нібы дзіўнае пацьверджаньне тваёй схільнасьці да назапашваньня непатрэбных рэчаў, якая ў адзін балючы, палымяны момант ператворыцца ў назапашваньне ўспамінаў. Усе тыя непатрэбныя і непрачытаныя кнігі лягуць на цябе цяжарам, калі ты будзеш зь імі разьвітвацца. І ты амаль зразумееш весялосьць агню, калі ён глытаў такія самыя кнігі ўнізе ў горадзе.
Менш тых кнігаў, да якіх ты не вяртаўся ад дзяцінства. Яны нагадвалі табе часы, калі ты яшчэ не навучыўся пераскокваць старонкі і чытаць па дыяганалі. Гэта, напэўна, адзіныя кнігі, якія ты сапраўды ў жыцьці прачытаў. Усе добрыя дзіцячыя гісторыі мелі сумны канец, у якім не было для цябе ніякага павучаньня, акрамя таго, што смутак — гэта тое месца, дзе фікцыя становіцца важнейшая за рэальнасьць. У фільме “Мёртвыя” Джона Г’юстана адна жанчына расплакалася, але так і ня здолела растлумачыць, чаму. Калі ты яго глядзеў, ты падумаў, што гэта яно й ёсьць, і табе захацелася заплакаць.
Найменш такіх кніг, пра якія ты думаў, што яны будуць заўсёды з табой. Калі ты нейкую зь іх чытаў першы раз, ты ўвесь час адцягваў канец. Пазьней яны хвалявалі цябе і сваім зьместам, і выглядам. Але і зь імі, як і з усімі іншымі, табе давядзецца расстацца, горка пераканаўшыся, што ў гэтым горадзе, дый у гэтым сьвеце, натуральны агрэгатны стан кнігі — полымя, дым і попел. Камусьці гэта пазьней будзе здавацца патэтычным, але для цябе, асабліва калі ты пабываеш у іншых гарадах зь яшчэ жывымі кнігарнямі, палымяныя валасы Фары Фосэт будуць голай праўдай. Лепш, прыгажэй і грунтоўней за кнігі гараць хіба што толькі рукапісы.
Са згасаньнем ілюзіі пра хатнюю бібліятэку згасае і ілюзія пра цывілізацыю кнігі. Ужо ў самым яе імені, у якім захавалася толькі адно грэцкае слова, звычайнае, як і ўсе іншыя, але для цябе зьвязанае зь імем Сьвятой Кнігі, былі падставы тваёй веры. Але калі яны так палымяна і незваротна зьнікалі адна за адной, ты перастаў верыць, што ў іх існаваньні ёсьць нейкі сэнс. Або той сэнс найлепш разгадаў той сараеўскі літаратар і бібліяфіл, які мінулай зімою замест таго, каб марнаваць дарагія дровы, грэў пальцы над полымем Дастаеўскага, Талстога, Шэксьпіра, Сэрвантэса… Пасьля ўсіх тых наўмысных і выпадковых пажараў узьнік цэлы пласт людзей, якія, горка спасьцігнуўшы стан рэчаў, гатовыя заўтра спакойна глядзець на полымя Люўра, не працягнуўшы руку нават па шклянку вады. Няма сэнсу замінаць агню праглынуць тое, што праглынула чалавечая абыякавасьць. Прыгажосьць Парыжу або Лёндану — гэта толькі алібі для тых злачынцаў, з-за якіх больш няма Варшавы, Дрэздэну, Вукавару і Сараева. А калі яны й ёсьць, дык у іх жывуць людзі, якія ў самыя мірныя часы рыхтуюцца да эвакуацыі, загадзя гатовыя адрачыся ад сваіх кніг.
У сьвеце, такім, які ён ёсьць, існуе адно асноўнае правіла, тое, якое Зука Джумхур1 сфармуляваў з думкай пра Босьнію, а зводзіцца яно да дзьвюх заўсёды спакаваных торбаў. У іх павінна зьмясьціцца ўся твая маёмасьць і ўсе ўспаміны. Усё, што туды не ўвайшло, ужо страчана. Прычыны, сэнс і апраўданьні шукаць дарэмна. Яны абцяжарваюць, як і ўспаміны. Табе не застаецца нічога іншага, як пазычаныя кнігі пунктуальна вярнуць, падараваныя паспрабаваць не заўважыць або згубіць, а напісаныя разаслаць сябрам, якія жывуць далёка адны ад адных, так, каб полымя змагло іх праглынуць толькі ў той дзень, калі зямны шар вернецца ў стан, у якім ён быў некалькі мільёнаў гадоў таму. Усе спаленыя хатнія бібліятэкі гораду Сараева нельга ні перапісаць, ні запомніць. Дый няма дзеля каго. Але як полымя ўсіх полымяў і агонь усіх агнёў, як апошні мітычны попел і прах запомніцца лёс сараеўскай унівэрсытэцкай бібліятэкі, слаўнай Вечніцы, чые кнігі гарэлі цэлы дзень і ноч. Гэта здарылася пасьля сьвісту і выбуху, роўна год таму. Можа, якраз у той самы дзень, калі ты гэта чытаеш. Пяшчотна пагладзь свае кнігі, незнаёмы чытач, і прыгадай, што яны — усяго толькі прах. —————————
1 Зука Джумхур — славуты югаслаўскі карыкатурыст (1920—1989).
Пераклаў з харвацкай Сяргей Шупа
