А.Вайтовіч: З пачаткам сусьветнага высьпяваў свой крызіс

Аляксей Знаткевіч: Сёлета Нацыянальная акадэмія навук мае зьменшыць выдаткі на навуковыя дасьледаваньні. Кіраўнік акадэміі Міхаіл Мясьніковіч падпісаў загад, паводле якога будзе праведзеная экспэртыза, каб спыніць малаэфэктыўныя навуковыя дасьледаваньні. Спадар Вайтовіч, якое вашае стаўленьне да гэтага кроку і ці шмат, на вашую думку, у беларускіх навуковых арганізацыях неэфэктыўных дасьледаваньняў?

Аляксандар Вайтовіч: Наконт выдаткаў. Я думаю, што далейшае зьніжэньне расходаў на навуку гібельна для навукі, таму што ў Беларусі і так вельмі нізкае фінансаваньне на навуку ў параўнаньні з Расеяй, Украінай і краінамі Эўразьвязу. Я маю на ўвазе навукаёмістасьць валавога ўнутранага прадукту. У нас гэта прыкладна 0,7-0,8 працэнтаў, у Расеі 1,4, ва Ўкраіне 1,2, а ў краінах Эўразьвязу ад 1,1 да 4.3 працэнта. Таму далей зьніжаць няма куды. Што тычыцца таго, што можна было б урэзаць, то я думаю, што гэта павінна вырашаць навуковая супольнасьць. На жаль, тая сыстэма, якая зроблена цяпер у навуцы, паўтарае тое, што было да нядаўняга часу, ды і цяпер працягваецца ў краіне. Няма абмеркаваньня таго, што трэба рабіць у навуковай сфэры. Прымаюцца нейкія валявыя, неабгрунтаваныя рашэньні замест таго, каб сапраўды зрабіць(і даўно пара) рашучыя рэформы ў навуковай сфэры.

Няма абмеркаваньня таго, што трэба рабіць у навуковай сфэры. Прымаюцца нейкія валявыя, неабгрунтаваныя рашэньні замест таго, каб сапраўды зрабіць(і даўно пара) рашучыя рэформы ў навуковай сфэры

Знаткевіч: Калі казаць пра крытэры эфэктыўнасьці – часам можна пачуць, што навука найперш павінная служыць інтарэсам прамысловасьці, вытворчасьці. Вы з такім меркаваньнем згодны?

Вайтовіч: Па-першае, калі я гаварыў пра рэформы, то я меў на ўвазе, што надышоў час нарэшце будаваць навуку гэтак, як яна будуецца ў другіх краінах сьвету, у тых, што паказалі высокую эфэктыўнасьць выкарыстаньня навуковых дасьледаваньняў у вытворчай сфэры. Там ёсьць навука, якая абслугоўвае вытворчасьць. Гэта навука фірменная. У нас, на жаль, вялікая частка Акадэміі навук (прыкладна палова) -- гэта навука, якая павінна працаваць на фірмы (там будзе адразу ясна, гэта мае добрыя вынікі ці не). Таму што частка навукі фундамэнтальнымі дасьледаваньнямі не займаецца, яна займаецца падтрымкай нашых дзяржаўных прадпрыемстваў. І гэта ўсё атрымліваецца з вельмі і вельмі малым каэфіцыентам карыснага дзеяньня.

Наадварот замест таго, каб эфэктыўна ад навукі нешта выкарыстоўваць у вытворчасьці, тыя грошы вельмі малыя, якія ў нас на навуку выдзяляюцца, яшчэ ідуць не на навуку, а на вытворчасьць, а запісваецца недзе, што яны пайшлі на фундамэнтальную навуку. Так эфэктыўную сыстэму навукаёмістай вытворчасьці нельга пабудаваць. Нідзе ў сьвеце так не будуецца.

Знаткевіч: А як знайсьці балянс паміж так званай фундамэнтальнай навукай і больш прыкладнымі дасьледаваньнямі – асабліва ва ўмовах эканамічнага крызісу, калі ў дзяржавы шмат на што грошай ня хопіць?

Вайтовіч: Ужо даўно гэты балянс знойдзены, і ў сьвеце выпрацаваныя крытэры, па якіх гэта ўсё вызначаецца. Тут няма ніякіх цяжкасьцяў. Што тычыцца сусьветнага крызісу, навука так мала атрымлівае грошай, што можна было б скараціць у краіне нейкія выдаткі, напрыклад, на будаўніцтва лядовых палацаў, якія з аднаго боку нічога не даюць у вытворчасьць, і не паляпшаюць здароўе, як гэта дэкляруецца. Для здароўя грамадзянам патрэбныя не лядовыя палацы...

Вось што трэба скарачаць у час крызісу, і ня толькі ў час крызісу, і ў час бяскрызіснага разьвіцьця эканомікі. У нас вялізныя магчымасьці яшчэ мець грошы для таго, каб іх укладваць у навуку, у культуру, яшчэ кудысьці. А мы іх ня вельмі эфэктыўна ўкладваем і таксама таму, што і як у Акадэміі няма шырокага грамадзкага абмеркаваньня, што рабіць з навукай, так і ў нас у краіне няма празрыстага, шырокага абмеркаваньня, як разьвіваць розныя сфэры -- вытворчую, спартовую і гэтак далей. Мы чулі, як Лукашэнка сказаў, калі сьвяткавалі 80 гадоў Акадэміі навук: “што ў нас за вучоныя, што не маглі прадказаць крызіс”. Насамрэч, вядома, што навукоўцы ў сьвеце бачылі, што наступае крызіс, яны не маглі толькі прадказаць, у які момант ён наступіць. Нашым жа навукоўцам было заданьне дадзена, што беларуская эканамічная мадэль самая такая знакамітая ў сьвеце, самая эфэктыўная.

Замест таго, каб дазволіць вучоным сапраўды дасьледаваць эканамічныя мадэлі, уносіць прапановы, ім была спушчаная догма, і па гэтай догме яны прыходзілася працаваць. Вядома, што ў такой сытуацыя яны не маглі даць ніякіх парадаў. Таму Лукашэнку няма чаго абурацца , што навукоўцы не далі яму парадаў, таму што так была пабудавана навука ў краіне, у тым ліку і акадэмічная. Калі на агульным сходзе Акадэміі навук з трыбуны хваліцца беларуская эканамічная мадэль без усякіх доказаў, бяз абгрунтаваньня, толькі таму што нехта там наверсе сказаў, як гэта добра, то якая гэта можа быць навука. Гэта мы ўжо вяртаемся да савецкага часу, калі нельга было крытыкаваць сыстэму, якая пры савецкім часе існавала. Так і цяпер у нас зроблена.

Знаткевіч: Два гады таму вы заявілі пра стварэньне руху “Супрацоўніцтва і прагрэс”. Першая ўстаноўчая канфэрэнцыя руху тады адбылася ў Маскве. Ці ўдалося за гэты час нечага дасягнуць?

Вайтовіч: Некаторы час таму я прыняў кардынальнае рашэньне. што я буду менш увагі і свайго часу ўдзеляць грамадзкай працы, хаця я не цураюся яе, гатовы ўдзельнічаць, гатовы дапамагаць. У мяне ёсьць іншыя пляны, сярод іх навуковых плянаў шмат ды іншых, і я вырашыў, што яны для мяне найпершыя.

Знаткевіч: Ці можна сказаць, што вы расчараваліся ў палітыцы, ў грамадзкай дзейнасьці?

Вайтовіч: Не, я не расчараваўся. Я і сёньня гатовы ў ёй удзельнічаць, але не ў такім маштабе, як раней. Актыўна ў гэтым руху ня буду ўдзельнічаць.

Знаткевіч: А зараз я прапаную вам паслухаць званок нашай слухачкі на наш тэлефон-аўтаадказьнік 266-39-52.

Спадарыня: Калі апазыцыя пагодзіцца ўдзельнічаць у працы нейкай прапрэзыдэнцкай структуры, уключна з рознымі назіральна-дараднымі органамі, то гэта будзе апатэозам яе глупства. І калі ідэі апазыцыі будуць прынятыя на ўзбраеньне, то ўлада ніколі не назаве імя аўтара. Калі ўсё скончыцца крахам, улада з задавальненьнем перакладзе ўсю адказнасьць на апазыцыю.

Знаткевіч: Як бы вы пракамэнтавалі гэты званок? Ці варта прадстаўнікам апазыцыі, спэцыялістам у розных галінах супрацоўнічаць з уладамі ў складзе нейкіх радаў пры дзяржаўных органах?

ў нас з пачаткам сусьветнага крызісу ўжо высьпяваў свой уласны крызіс, гэта я мог бы паказаць з лічбамі ў руках.

Вайтовіч: Краіна цяпер у вельмі цяжкім становішчы знаходзіцца, і ня толькі з той прычыны, што сусьветны эканамічны крызіс, а таксама з той прычыны, што ў нас з пачаткам сусьветнага крызісу ўжо высьпяваў свой уласны крызіс, гэта я мог бы паказаць з лічбамі ў руках. Але зараз ня маю часу гэта рабіць Краіна сапраўды ў цяжкім становішчы. Кожны са слухачоў, які слухае вашу перадачу, можа сам падумаць. Калі нашы кіраўнікі бегаюць па сьвеце з працягнутай рукой, і толькі шукаюць, дзе б яшчэ хоць бы якія 500 мільёнаў даляраў адхапіць, гэта значыць, што становішча, напрыклад, у фінансавай сфэры вельмі цяжкае, выключна цяжкае. А ўсьлед за гэтым будзе цяжкае становішча і ў вытворчасьці. Таму ў гэты час, я лічу, было б самым лепшым аб'яднацца ўсім сілам для таго, каб знайсьці выйсьце з крызісу. Але я згодны са слухачкай у тым, што трэба таксама арганізаваць і асьвятленьне ў СМІ таго, што мы ўдзельнічаем, і таго, што прапануюць людзі, якія прыйшлі не з улады, а з грамадзкай сфэры.

Знаткевіч: А няма тут рызыкі, што ўлады проста скарыстаюць гэта, што яны супрацоўнічаюць з апазыцыяй, а парадамі апазыцыі яны карыстацца ня будуць?

Вайтовіч: Гэта наводзіць мяне на думку, што гэта для праформы робіць улада, што ёй непатрэбна гэта, а толькі каб паказацца перад Эўразьвязам у добрым сьвеце. Калі гэта будзе такім чынам рабіцца, то тыя, хто запрошаныя ўдзельнічаць у розных радах, павінны адсочваць гэта і наўпрост казаць, рабіць высновы з гэтага. Гэта такая праца ў грамадзкасьці.

Знаткевіч: На вашую думку, наколькі сёньняшняя беларуская навука ўпісаная ў агульнаэўрапейскую сыстэму навуковых дасьледаваньняў – наколькі ёсьць кантакты з навуковымі цэнтрамі ў Эўразьвязе, і таксама, як можна параўнаць цяперашнія сувязі з расейскай навукай з тым, што было ў часы Савецкага Саюзу?

Вайтовіч: Слаба мы ўпісаныя ў эўрапейскія праграмы, у некаторых праграмах мы ня ўдзельнічаем, і нас не запрашаюць удзельнічаць, і ўсё гэта зьвязана з той ізаляцыяй , у якую паставілі краіну нашы ўлады. Больш за дзесяць гадоў ўвогуле вельмі вузкія былі навуковыя сувязі, былі толькі на ўзроўні асобных навукоўцаў. Мая лябараторыя супрацоўнічае з італьянскімі навукоўцамі. Яшчэ нейкія лябараторыі мелі сувязі, гэта было на асабістых кантактах паміж навукоўцамі. Зараз крышку лепей гэта, але зусім недастаткова. Гэта наступства той палітыкі ізаляцыі краіны ад Эўразьвязу, якую праводзілі нашы ўлады. Што тычыцца Ўкраіны і Расеі, то, канечне, сувязі нашмат слабей, чым былі пры Савецкім Саюзе. А, магчыма, яны больш узмацняцца, таму што пачаліся цяпер сумесныя праекты з фондам фундамэнтальных дасьледаваньняў Расеі і Беларусі, Беларусі і Ўкраіны. Тут, магчыма, палепшыцца стан справаў, але зараз нашмат горш, чым пры Савецкім Саюзе было.