Nëna dhe vajza e saj janë ato që i japin më shumë shkëlqim dhe ngjyrë sipërmarrjes “Colors of Zadrima”, apo Ngjyrat e Zadrimës, e cila udhëhiqet nga Mimoza Pjetraj në Dajç të Lezhës - pjesa veriore e Shqipërisë.

Tre breza që ruajnë traditën e endjes në tezgjah dhe që u kanë dhënë mundësi edhe vajzave dhe grave të tjera të fshatit që të bëhen pjesë e kësaj sipërmarrjeje.

Gjithçka ka nisur thuajse tri dekada më parë dhe Mimoza e kujton si sot se si nevoja për më shumë të ardhura, e ka bërë atë t’i kthente sytë kah tradita dhe të mos shkëputet më prej saj.

“Sipërmarrja ime ‘Colors of Zadrima’ i ka fillesat 27 vjet më parë. Artizanati i tezgjahut në Zadrimë është një dije e trashëguar ndër breza. Unë e kam mësuar nga nëna ime, që ende punon në tezgjah, edhe pse është 73 vjeçe. E nisa nga nevoja, por tani e mbaj gjallë nga dëshira e madhe për ta ruajtur dhe krenaria që jep kjo trashëgimi që përfaqëson gjithë zonën tonë”, thotë Mimoza për Radion Evropa e Lirë.

“Prej shekujsh, gjyshet tona bënin me tezgjah pëlhurat për veshjet e tyre, aq të hijshme dhe elegante, të denja për çdo sallon aristokratik të kohës”, shprehet ajo.

Me profesion, Mimoza është infermiere, por tashmë e gjithë zona e njeh si “duarartën” që bashkë me ekipin e saj përgatit thuajse gjithçka që i duhet një familjeje.

“Ne prodhojmë gjithçka që mund të bëhet me tezgjah, duke filluar nga veshjet, aksesorë të ndryshëm, si: çanta, shalle, portofola, deri tek aksesorët për shtëpi, si: mbulesa tavoline, peceta, mesore tavoline, rrugica, qilima etj.”, tregon artizania.

Ka kryer studimet për kimi, por punon në tezgjah

Vajza e Mimozës, 27-vjeçarja Françeska Pjetraj, ka përfunduar studimet për kimi dhe teknologji ushqimore, por nuk e ka ushtruar asnjë ditë këtë profesion.

“Gjithçka erdhi natyrshëm. Kur isha e vogël, shihja se sa të përkushtuara ishin nëna dhe gjyshja ime për të bërë punime me dorë. I adhuroja ato punime, më dukeshin aq të bukura, por, nga ana tjetër, kur i shihja se sa shumë punë dhe përkushtim kërkohej për t’i realizuar, thjesht më vinte keq që lodheshin aq shumë”, thotë Françeska.

“Pasioni për këtë zanat lindi shumë vite më vonë. Pas përfundimit të studimeve u ktheva nga Tirana dhe mora pjesë në një projekt për zhvillimin e artizanatit dhe aty lindi shkëndija që më bëri të përfshihem në këtë fushë”, kujton ajo.

Françseka sot menaxhon punishten e nënës së saj.

“Idetë që kam për ruajtjen dhe zhvillimin e traditës së punimeve me dorë, më japin shumë kurajë të vazhdoj dhe të mos dorëzohem, pavarësisht shumë vështirësive. Në fund të fundit është diçka me të cilën jam rritur dhe dua t’i jap zë një vlere kaq të madhe që zona e Zadrimës ka”, thotë 27-vjeçarja.

Nuse me fustanin e punuar në tezgjah nga nëna dhe gjyshja

Edhe në ditën e saj më të veçantë, Françeska nuk është ndarë nga tradita. Ajo ka zgjedhur të shkojë drejt altarit e veshur me një fustan të punuar në tezgjah nga nëna dhe gjyshja e saj.

“Nuk doja një nga ato fustanet e shtrenjta të nusërisë që i gjen në dyqane. Doja diçka origjinale dhe të veçantë që të mbartte traditën e Zadrimës. Nëna dhe gjyshja punuan rreth dy muaj e gjysmë për të endur me mjeshtëri pëlhurën e bardhë me fillin e krimbit të mëndafshit, që ne e kultivojmë vetë, dhe për ta qëndisur atë me motive zadrimore”, rrëfen Françeska.

“Velloja dhe fustani ishin përtej asaj që kisha ëndërruar. Do të doja që vajzat e zonës ku jam rritur, të vishnin një fustan të tillë dhe pse jo edhe vajza ime në të ardhmen”, thotë e reja zadrimore.

Këtë fustan të veçantë, Mimoza e ruan në punishten e saj dhe e tregon me krenari për këdo që e viziton.

Ajo thotë se përveç dy muajve kohë për ta endur pëlhurën në tezgjah dhe qëndisur atë, janë dashur edhe disa muaj të tjerë për të kultivuar krimbin e mëndafshit, për ta nxjerrë fijen e mëndafshit krejtësisht në mënyrë artizanale e më pas për të punuar fustanin.

Mimoza thotë se nuk mund t’i vendosë një çmim këtij fustani, por kostoja e tij i kalon 2 mijë eurot.

Nga matematika në tezgjah

Françeska nuk është e vetmja e re që kultivon traditën e thurjes në tezgjah apo të punimeve të tjera me dorë.

Emanuela Jaku është studente e Degës Matematikë-Informatikë, aktualisht në nivelin master.

Atë shpesh e gjen edhe në punishten “Colors of Zadrima”.

“Ideja për t’u marrë me artizanat ka ardhur nga mamaja ime. Asaj i pëlqenin shumë punimet artizanale dhe më thoshte gjithnjë: pse mos t'i mësosh dhe ti vetë. Në fillim nuk e kisha aspak me qejf, por më pas, duke hyrë më në brendësi të procesit të punimeve, thashë me vete: duket bukur, pse mos ta provoj?”, shprehet 21-vjeçarja për Radion Evropa e Lirë.

Ajo thotë se duhet shumë durim dhe përkushtim për të risjellë atë që brezat e mëparshëm, nënat dhe gjyshet e kanë bërë me aq mund e sakrifica.

“Kam tre vjet që punoj në tezgjah dhe më pëlqen shumë liria e krijimtarisë në gjërat që ne bëjmë. Gjithçka duhet bërë me një përllogaritje shumë të saktë, ashtu si në matematikë, përndryshe një gabim i vogël bën që në fund të mos kesh rezultatin që pret”, tregon studentja e matematikës.

Për të, është shumë e rëndësishme që të rejat t’i kthehen traditës, të mos e shohin atë si një punë të bezdisshme, por të bukur dhe të vlerësuar.

Rikthimi i kultivimit të krimbit të mëndafshit

Sigurimi i lëndës së parë nuk ka qenë i lehtë për Mimoza Pjetrajn. Fillimisht ka punuar me mallra importi, por gjithnjë ka pasur dëshirë që punimet e saj të jenë origjinale si ato të dikurshmet.

“Mbaj mend që shumë vite më parë kisha dëgjuar nga nëna ime apo gratë e tjera të fshatit se si kujdeseshin për krimbat e mëndafshit dhe përpunonin fijen e mëndafshit. Nga dëshira e madhe që produktet e mia të kishin vulën e origjinalitetit, e mora përsipër edhe këtë punë të mundimshme. Prej 12 vjetësh, ‘Colors of Zadrima’ kultivon krimbin e mëndafshit në periudhën maj-qershor”, thotë Mimoza.

Në atë periudhë, shton ajo, qendra hapet edhe për ata që duan ta vizitojnë dhe ta shohin këtë proces.

“Pas rreth një muaji, cikli i krimbit të mëndafshit përfundon dhe fillon nxjerrja e fijes, përpunimi dhe punimi në tezgjah. Këto janë procese që zgjasin disa muaj, janë sfiduese, të lodhshme, por përmbyllen me punime që janë 100% organike dhe autentike”, thotë Mimoza për Radion Evropa e Lirë.

Punimet e dhjetë vajzave dhe grave që punojnë në punishten e saj, kërkohen kryesisht nga banorë të zonës. Veshjet me motive popullore, mbulesat e tavolinës, qilimat apo rrugicat janë ndër më të kërkuarat.

Vajzat e reja kërkojnë më së shumti bluza të mëndafshit, kuleta apo çanta - produkte që ndërthurin modernen me tradicionalen.

Mimoza thotë se kostumet popullore kryesisht i kërkojnë me qira për fejesa apo dasma, ndërsa nuk mungojnë edhe kërkesat për produkte të tilla nga shqiptarët në emigrim, por edhe nga të huajt që shpesh e vizitojnë punishten e saj.