Među desetinama hiljada ljudi koji su 15. februara učestvovali na protestnom skupu i petnaestočasovnoj blokadi centra Kragujevca bili su i veterani 63. padobranske brigade. Kao nekadašnje pripadnike ove jedince Vojske Srbije, prate ih kontroverze oko uloge koju su imali tokom rata na Kosovu, od kojih je ključno prisustvo pripadnika 63. padobranske na mestu jednog od najmasovnijih zločina počinjenog od strane srpskih snaga u opštini Đakovica.
Postrojeni u vrstu, sa crvenim beretkama na glavama – jednim od simbola njihove jedinice – najpre su odali počast i položili vence na spomenik Kragujevčanima koje su nacisti 1941. godine u tom gradu u centralnoj Srbiji streljali, a potom su se pridružili protestu na koji su pozvali studenti koji već skoro tri meseca blokiraju više od 60 fakulteta, zbog smrti 15 osoba u padu nadstrešnice.
Ovo nije bio prvi put da su pripadnici Udruženja veterana 63. padobranske brigade učestvovali na masovnim skupovima koje studenti organizuju u gradovima širom Srbije.
Bili su prisutni 1. februara u Novom Sadu, gde su akademci i građani na 27 sati blokirali Most slobode, kao i 27. januara u Beogradu, gde je saobraćajno čvorište Autokomanda bilo blokirano 24 časa.
Po svemu što je poznato, osim prisustva, nisu uključeni u bilo koju organizaciju aktivnosti protesta studenata, koji se ograđuju od političkog uticaja i povezivanja za političkim partijama ili organizacijama.
Zašto su se priključili protestima?
Svoje prisustvo na tim skupovima objasnili su u saopštenju objavljenom 6. februara na sajtu udruženja, u kojem, između ostalog kažu da, Udruženje veterana 63. padobranske brigade "nije politička organizacija, niti prisustvo veterana na aktualnim događajima izražava bilo kakav politički stav osim brige za bezbednost mladih ljudi koji mirno protestuju".
"U delu javnosti je došlo do oštre podele u odnosu prema studentima i omladini koji protestuju, pa su se pojavile pretnje omladini, imenovane su čitave paradržavne grupe koje bi navodno trebalo da nasilno rasteruju proteste. Bio je i čitav niz nasilnih činova prema studentima i svima onima koji su izašli na ulice tražeći pravdu bez ikakve agresije prema drugima", navode u saopštenju.
Studenti i građani koji od novosadske tragedije svakodnevno na 15 minuta blokiraju raskrsnice i ulice kako bi u tišini odali poštu stradalima u padu nadstrešnice u više navrata su bili žrtve verbalnih i fizičkih napada, a dve studentkinje su u dva odvojena incidenta u Beogradu teže povređene nakon što su pregažene automobilom.
Kako se navodi u saopštenju veterana 63. padobranske brigade, deo pripadnika ovog udruženja je tokom blokada "aktivno učestvovao u zaštiti studenata od mogućeg ugrožavanja njihove bezbednosti i njihovih života".
Nataša Kandić, osnivačica Fonda za humanitarno pravo iz Beograda, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) da veterani kao penzionisani pripadnici vojske učestvuju u protestima koji su svojim zahtevima privukli široku podršku javnosti. Tako je podršku studentima pružio i deo prosvetara, poljoprivrednika, advokata i radnika u kulturi.
Kandić, međutim, dodaje da svojim prisustvom veterani ne prenose poruku u odnosu na svoje političke stavove.
"Oni tu daju podršku, kao što se tu nalaze i razne druge društvene grupe. Oni podržavaju ono što najveća većina ljudi podržava – da institucije rade svoj posao. Ne vidim da oni ulaze u druge finese koje stoje u zahtevima studenata, koji su vrlo striktni u tome da nema razgovora sa onima koji preuzimaju funkcije institucija", smatra Kandić.
RSE nije dobio komentar iz Ministarstva odbrane i Vojske Srbije o učešću veterana 63. padobranske brigade na protestima u Srbiji.
Uloga u ratovima devedesetih
Šezdeset treća padobranska brigada je taktička jedinica, koja se bavi prikupljanjem obaveštajnih podataka i izvođenjem operacija specijalnih snaga u operativnoj i strategijskoj dubini neprijatelja, primenom vertikalnog manevra, navodi se na sajtu Vojske Srbije.
Takođe može biti angažovana i za izvođenje specijalnih borbenih aktivnosti i operacija od posebnog značaja.
Brigada je zvanično formirana 1967. godine, sa sedištem u Nišu, u tadašnjoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji.
U ratovima tokom raspada Jugoslavije njeni pripadnici bili su prisutni na svim područjima – od Hrvatske, preko Bosne i Hercegovine do Kosova, kaže Nataša Kandić, čija organizacija se bavi prikupljanjem činjenica o ratnim zločinima i žrtvama tokom ratova devedesetih.
Na nivou sudski utvrđenih činjenica, kaže Kandić, postoje podaci o učešću 63. padobranske brigade na Kosovu 1998. i 1999. godine. Tome svedoče presude generalima tadašnje Vojske Jugoslavije Nebojši Pavkoviću i Vladimiru Lazareviću za ratne zločine nad albanskim civilima.
Zbog ratnih zločina nad civilima albanske nacionalnosti Nebojša Pavković, nekadašnji komandant Treće armije Vojske Jugoslavije, je u Hagu osuđen na 22 godine zatvora, a Vladimir Lazarević je, kao bivši komandant Prištinskog korpusa, bio kažnjen sa 14 godina zatvora.
U tim presudama je Haški tribunal utvrdio da je oko 500 pripadnika 63. padobranske bilo prisutno u aprilu 1999. na teritoriji Đakovice, gde su bili raspoređeni sa primarnim ciljem da sprečavaju prelazak pripadnika Oslobodilačke vojske Kosova (OVK) iz Albanije na putu Đakovica – Dečane.
"Oni su bili prisutni 27. aprila 1999, kada je sprovedena velika operacija 'Reka' – kada je došlo do najmasovnijeg zločina na Kosovu. Tom prilikom je više od 300 ljudi iz sela Meje odvojeno od porodica i ubijeno na putu do Đakovice, a stanovništvo je proterano za Albaniju", podseća Kandić.
Kako kaže Kandić, drugih podataka koji bi ukazivali na odgovornost komandanata ili načelnika štaba 63. padobranske brigade nema, zato što je u optužnicama protiv vojnog vrha Vojske Jugoslavije fokus bio na generalima i na onima koji su komandovali formacijama 27. aprila.
"Ono što je definitivno utvrđeno je prisustvo i delovanje pripadnika 63. padobranske brigade. Oni su bili angažovani i pre i tokom NATO bombardovanja u okviru Prištinskog korpusa, ali u sklopu zadatka koji su bili dodeljeni raznim jedinicama koje su bile potčinjene Prištinskom korpusu", kaže Kandić.
Pripadnici 63. padobranske brigade bili su prisutni i u bici na Košarama koja je na jugu Kosova vođena od aprila do juna 1999. godine.
Reč je o jednoj od ratnih tragedija o kojoj se u Srbiji poslednjih godina uglavnom govori kao o herojskoj epopeji mladih vojnika koji su branili granicu i sprečili ulazak pripadnika OVK iz Albanije na teritoriju Kosova u vreme NATO bombardovanja.
Prema podacima Fonda za humanitarno pravo, u borbama su poginula dva pripadnika 63. padobranske brigade. Kako kaže Nataša Kandić, to su bili mladići koji su sa redovnog odsluženja vojske direktno poslati na Košare.
"Tu je od ukupnog broja poginulih najmanje 50 bilo mladića na redovnom služenju vojnog roka koji su bili poslati kao 'topovsko meso'. Ta jedinica – o kojoj se oduvek govori kao o elitnoj jedinici – je na Košarama koristila isti metod kao i sve druge jedinice: slanje mladića od 19 i 20 godina na redovnom odsluženju vojske u jednu veoma ozbiljnu bitku gde dolazi do neposrednih dejstava jedne i druge strane", kaže Kandić.
Na osnovu baze podataka Fonda za humanitarno pravo o državljanima Srbije koji su izgubili život u ratovima devedesetih, vidi se da su pripadnici 63. padobranske brigade bili prisutni na frontovima u Hrvatskoj i BiH.
"Pripadnik ove brigade stradao je u avgustu 1991. u Zadru. Značajnije učešće pripadnika 63. padobranske vidimo na frontu koji drži Vojska Republike Srpske – ali je ona učestvovala kao formacija Vojske Jugoslavije – i tu vidimo da ima nekoliko pripadnika koji su u januaru i martu 1993. poginuli u operacijama oko Skelana, u istočnoj Bosni", kaže Nataša Kandić.
Od brigade do bataljona i nazad
Ova jedinica je, zajedno sa 72. specijalnom brigadom, za ratne zasluge odlikovana Ordenom narodnog heroja u oktobru 1999. godine i Ordenom ratne zastave u junu 2000. godine u vreme režima bivšeg predsednika Jugoslavije Slobodana Miloševića.
Nakon svrgavanja Miloševićevog autokratskog režima, obe jedinice su 2006. spuštene na rang bataljona i objedinjene u Specijalnoj brigadi.
Trinaest godina kasnije, aktuelna vlast na čelu sa Srpskom naprednom strankom, ponovo vraća u status brigade 63. padobransku i 72. specijalnu brigadu.
Tadašnji ministar odbrane, a danas potpredsednik Vlade Srbije, Aleksandar Vulin je tu odluku obrazložio rečima da su te dve jedinice bile uz srpski narod kad god mu je "pretila opasnost od zločina i uništenja".
Danas jedan od najvernijih saveznika predsednika Srbije Aleksandra Vučića, Vulin je tokom devedesetih bio član Jugoslovenske levice, koja je bila deo režima zajedno sa Miloševićevom Socijalističkom partijom Srbije.
