Komisija za zaštitu od diskriminacije utvrdila je da su opštine u kojima je broj turskog stanovništva porastao iznad 20 posto diskriminirajuće prema Turcima. Savez turskih nevladinih organizacija najavio je da će u narednim sedmicama podnijeti slične žalbe i protiv ministarstava, škola, klinika… Prema popisu iz 2021. godine, u Sjevernoj Makedoniji 3,9 posto građana su turske etničke pripadnosti.
Dvije od tri opštine u kojima Turci čine više od 20 posto stanovništva, kao i Ombudsman, diskriminisali su građane turske etničke pripadnosti po osnovu zaposlenja i jezika. Ovo je utvrdila Komisija za zaštitu od diskriminacije (KZD) po žalbama Saveza turskih nevladinih organizacija (MATUSITEB) koja objedinjuje 66 udruženja Turaka u Sjevernoj Makedoniji.
Posljednja odluka komisije kojom se utvrđuje diskriminacija donesena je 28. januara. Savez je počeo sa podnošenjem žalbi u aprilu prošle godine i nastavlja ih podnositi kontinuirano.
Žalbe protiv opština uslijedile su nakon rezultata popisa iz 2021. godine, koji pokazuju da je broj turskog stanovništva premašio 20 posto u opštinama Karbinci, Vasilevo i Konče. Pozivajući se na ustavno načelo o odgovarajućoj i pravičnoj zastupljenosti, reagovali su da se turski jezik ne koristi kao drugi službeni jezik u ovim opštinama.
Druga žalba je zbog toga što Turci nisu zaposleni u opštinskim službama.
Tahsin Ibrahim, predsjednik Saveza turskih nevladinih organizacija, najavio je da će u narednim sedmicama podnijeti žalbe i protiv ministarstava, škola, klinika i drugih institucija u kojima smatraju da su Turci diskriminisani.
"Država je napravila dvije grupe stanovništva - Makedonce i Albance. Ne može u nekom ministarstvu biti 95 posto Albanaca, a nula Turaka. I da vidimo ko se izjasnio kao Turčin da bi se zaposlio, a nije Turčin. U istočnom dijelu države postoje samo dvije škole na turskom jeziku, a ni tu nema nastavnika. Tražimo prava koja nam pripadaju prema Ustavu i zakonima, ako treba, ići ćemo i do suda za ljudska prava u Strazburu", izjavio je Ibrahim za Radio Slobodna Evropa (RSE).
Broj Turaka porastao u opštinama Vasilevo, Karbinci i Konče
Popis iz 2021. godine pokazao je da se u opštini Vasilevo broj turskog stanovništva povećao u odnosu na prethodni period - od ukupno 10.522 stanovnika u opštini, 2.251 (ili 21,3 posto) su turske etničke pripadnosti.
Savez turskih nevladinih organizacija u žalbi Komisiji za zaštitu od diskriminacije naveo je da su, prema popisnim rezultatima, stanovnici turske etničke zajednice, druge po veličini u opštini, u nejednakom položaju. Zatražili su da turski jezik, pored makedonskog, bude službeni jezik u opštini Vasilevo i da se koristi u nazivima institucija, na oglasnim tablama i u javnim dokumentima.
Komisija je utvrdila da je opština Vasilevo diskriminisala Turke jer nije poštovala Zakon o jezicima. Opština je djelimično postavila dvojezične table na makedonskom i turskom jeziku ispred tri sela, ali to nije dovoljno.
Gradonačelnik Vasileva, Slave Andonov, za RSE je izjavio da su već počeli ispunjavati uslove prema popisnim rezultatima za zastupljenost stanovništva.
"U mom mandatu, prvi put smo zaposlili Turčina u opštini. Web stranica opštine je već dvojezična, imamo i dvojezične table. Postavićemo i dvojezičnu tablu na zgradi opštine. S obzirom na to da imamo dug od 100 miliona denara i da smo najzaduženija opština prema broju stanovnika, toliko smo mogli da uradimo. Javni dokumenti nisu prevedeni, treba da zaposlimo prevodioca, ali nemamo takvu osobu sa završenim fakultetom koju možemo zaposliti", izjavio je Andonov za RSE.
Komisija za zaštitu od diskriminacije utvrdila je da je opština Karbinci diskriminisala Turke na osnovu upotrebe turskog jezika i odgovarajuće zastupljenosti u zapošljavanju.
Karbinci ima 3.420 stanovnika, od kojih je 857 (25,5 posto) turske etničke pripadnosti. U ovoj opštini, Turci žive u sedam naseljenih mesta pod planinom Plačkovica.
U žalbi se navodi da građani čiji broj prelazi 20 posto u određenoj opštini, prema Ustavu i zakonima, imaju određena prava koja opštinska administracija mora omogućiti. U tom smislu, žalili su se da opština Karbinci ne ispunjava obavezu odgovarajuće i pravične zastupljenosti građana prema procentu ukupnog stanovništva u opštini.
Podnosioci žalbe su napisali da je to poražavajuće za 25 posto stanovništva turske etničke zajednice koje plaća sve dažbine prema opštini.
Isto se odnosi i na opštinu Konče, gdje Turci čine značajan dio stanovništva. Međutim, gradonačelnik Zlatko Ristov kaže da se u ovoj opštini najviše praktikuje dvojezičnost, da su svi mogući dokumenti prevedeni i da imaju zaposlene iz turske etničke zajednice.
U fokusu je i Ombudsman
Ne samo opštine, već i Ombudsman vrši indirektnu diskriminaciju prema građanima turske etničke pripadnosti, utvrdila je Komisija za zaštitu od diskriminacije 28. januara.
"Jedna od glavnih obaveza ove institucije je da se brine o odgovarajućoj i pravičnoj zastupljenosti. Međutim, sama institucija to ne poštuje", reagovao je Savez turskih nevladinih organizacija.
Ombudsman je odgovorio da nijedna osoba iz turske zajednice nije konkurisala za zapošljavanje u instituciji.
U 2023. godini, u kancelariji Ombudsmana bilo je 93 zaposlena, od kojih 40 Makedonaca, 41 Albanac, četvoro Srba, troje Roma, ali nijedan Turčin, utvrdila je Komisija. Ako Ombudsman ne zaposli Turke, Komisija će podneti prekršajnu prijavu.
Prema popisu iz 2021. godine, u Sjevernoj Makedoniji ima 58,44 posto Makedonaca, 24,3 posto Albanaca, 3,98 posto Turaka, 2,53 posto Roma, 1,3 posto Srba, 0,87 posto Bošnjaka i 0,47 posto Vlaha. Prema popisnim rezultatima, tursko stanovništvo je najviše zastupljeno u Skoplju, zatim u Gostivaru, Centar Župi, Plasnici, Radovišu, Strumici i Strugi.
Nacionalno koordinativno tijelo za popis turskog naroda u Sjevernoj Makedoniji nije priznalo objavljene brojke za Turke u popisu i označilo ih je kao nerealne. Ovo tijelo čine sve turske nevladine organizacije, politički subjekti iz turske zajednice, turski intelektualci, profesori i druge uticajne osobe iz turske zajednice u zemlji, a formirano je na početku sprovođenja posljednjeg popisa 2021. godine.
Ustavni sud je 9. oktobra 2024. godine ukinuo alatku "balanser", koja je funkcionisala prethodnih devet godina pri zapošljavanju pripadnika etničkih zajednica, kako bi se spriječile zloupotrebe. Koalicija "Vredi", koja je u vladajućoj koaliciji, najavila je da će predložiti novi Zakon o pravičnoj zastupljenosti. Takav zakon do sada nije predložen.
Pravična zastupljenost etničkih zajednica pri zapošljavanju proizašla je iz Ohridskog okvirnog sporazuma, kojim je okončan sukob u Sjevernoj Makedoniji 2001. godine.
