Do kraja godine pred Narodnom skupštinom RS trebao bi se naći prijedlog rebalansa entitetskog budžeta uvećan za 50 miliona maraka (25 miliona evra). Tako će budžet RS za ovu godinu iznositi oko milijardu i 40 miliona evra. No ono što ekonomiste zabrinjava jeste da će ukupni budžetski prihodi iznositi tek nešto više od 800 miliona evra, dok će se ostatak nadoknaditi zaduženjima.
Vladina radna verzija rebalansa entitetskog budžeta pokazala je i stvarno stanje finansija u Republici Srpskoj. Skoro 500 miliona maraka, odnosno 250 miliona evra, ili bolje rečeno, svaka četvrta marka u budžetu Republike Srpske biće ove godine biti nadomirena iz nekog kredita ili prodaje obveznica, te trezorskih zapisa. Time će budžetski deficit iznositi oko 25 odsto, dok je evropska granica dozvoljenog deficita tek 3 odsto, kaže ekonomista Zoran Pavlović.
"U ovom momentu raditi zaduživanja koja će biti na tom nivou, predstavlja nevjerovatno veliko opterećenje za građane RS i za naša pokolenja. To znači da ćemo ovu godinu zavšiti, vejrovatno, ne sa 5,5 milijardi maraka na nivou RS, nego ćemo se penjati prema šest milijardi što će definitivno predstavljati probijanje svih granica koje sun a početku godine definisane po standardima Evropske unije”, ističe Pavlović.
U Centrima civilnih inicijativa navode kako odavno upozoravaju da Republika Srpska troši mnogo više nego što zaradi što neminovno vodi do dužničkog ropstva.
Konsultant CCI-a za monitoring rada Vlade i Narodne skupštine RS-a Željko Ninković kaže da veliki problem entitetskog budžeta čini dug koji se mora vraćati. Strukturu dugovanja čine stari unutrašnji dug, zatim zaduženja kod MMF-a. Tu su i dugovanja po osnovu prodatih obveznica i trezorskih zapisa. Sa druge strane, dok je dug enormno narastao u protekloj deceniji, ne vidi se racionalan odnos prema trošenju novca, navodi Ninković.
“Ako ste, recimo za prošlu, 2014. godinu imali izvještaj Glavne službe za reviziju javnog sektora u RS u kome je 12 ministarstava dobilo mišljenje sa rezervom, gdje su određena javna preduzeća dobila negativno mišljenje, gdje ministarstvo poljoprivrede dobilo negativno mišljenje, znači, tu su jasni problem netransparentnog i finansijski nedisciplinovanog ponašanja budžetskih korisnika, što dovodi u ovu situaciju stalnog zaduživanja. Čitavo ovo vrijeme, zadnjih već 6-7 godina, možda od 2008. kada je počela svjetska ekonomska kriza, budžet postaje svrha sam sebi, na način da čuva socijalni mir”, navodi Ninković.
Sumnjivo zaduženje
Slična upozorenja stižu i iz Transparency internationala Bosne i Hercegovine. Zbog nekontrolisane potrošnje raste i nekontrolisano, pa i sumnjivo zaduživanje, kaže predstavnica Transparensija Ivana Korajlić. Posljednji kredit od 300 miliona dolara koji je entitetska vlada dogovorila sa jednim američkim fondom možda najbolje govori o tome.
“Odluka o ulasku u takav aranžman nije čak bila razmatrana ni na Narodnoj skupštini RS. Dakle, preskočili smo i one redovne instance, a kamoli da možemo govoriti sad i o nekim vanrednim načinima kontrolisanja zaduženja”, rekla je Korajlićeva, te dodala da vlasti u Republici Srpskoj istovremeno dok se zadužuju, nemaju jasnu viziju kako smanjiti troškove budžeta.
“Zapravo se ne nastoji na bilo koji način, prije svega, smanjiti tolika administracija, da bi se i na taj način ostvarile uštede. Ne planiraju se ni neke dodatne mjere štednje u smislu nabavke opreme, vozila ili bilo čega drugog već se ponašamo veoma raskalašno. Kupuju se i prave nove zgrade, sve iz budžeta Vlade. Imali smo, recimo, nedavno situaciju sa onom zgradom u Istočnom Sarajevu za funkcionere a da, sa druge strane, nema budžetskih sredstava za osnovne one potrebe i zbog toga se iznova i iznova ulazi u nova zaduženja. Jednostavno, politika je takva da se budžetska kasa izmuze što više a da se ostavi nekom drugom da kasnije vodi računa o tome”, rekla je Korajlićeva.
Stručnjaci upozoravaju da je velika greška planirati povećanje a ne smanjenje budžeta rebalansom s obzirom na stanje duga. Posljedice takve politike će biti višegodišnje, smatra ekonomista Damir Miljević:
“Bez obzira kakve promjene i strukturne reforme nastupe u RS, pod ovom ili pod nekom drugom vlašću, ovi su nas toliko upropastili i zadužili da nekog realnog ekonomskog i socijalnog pomaka neće biti narednih 5 do 6 godina”, ocjenjuje Miljević.
Javnosti, osim osnovnih parametara još nisu predstavljene nove budžetske stavke u radnoj verziji rebalansa Budžeta Republike Srpske. Nezvanično se saznaje da je od 25 miliona evra planiranog povećanja Budžeta, najviše, oko 23 miliona predviđeno za entitetsko ministarstvo zdravlja.
Primoravanje političkih elita na obuzdavanje javnih troškova na nivo fiskalnih prihoda svakako je nešto što se mora provesti ne samo u Republici Srpskoj već u cijeloj Bosni i Hercegovini, zaključuje Zoran Pavlović, usput citirajući jednog hrvatskog ekonomistu:
“Ekonomije koje počivaju na budžetskom deficitu i visokim javnim troškovima i u kojima se građani korumpiraju masovnim zapošljavanjem u hladovini preplaćenog javnog sektora, nisu samo dugoročno ekonomski neodržive, nego su i obična kriminalna prevara poštenih građana.”
