Evropski sud za ljudska prava i Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda u Bosni i Hercegovini česte su teme u javnosti, posebno nakon što je Evropski sud još prije više od pet godina presudio u već sada čuvenom slučaju “Sejdić i Finci” protiv BiH.
Međutim, brojni pravni eksperti upozoravaju da se u BiH zapravo malo zna o stvarnom značaju Evropskog suda i Konvencije, ne samo u evropskim, nego i svjetskim okvirima.
O ovim temama bilo je riječi tokom nedavne promocije u Mostaru dopunjenog izdanja knjige pod naslovom “Konvencija za zaštitu ljudskih prava i temeljnih sloboda u praksi Europskog suda za ljudska prava – Strazburški aki (Strasbourški Acquis)”, autorice prof. dr. Jasne Omejec, predsjednice Ustavnog suda Republike Hrvatske.
Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda, smatraju eksperti, ima i svjetski značaj, jer je postavila standarde zaštite ljudskih prava koji su postali mjerilo u cijelom svijetu. O tome predsjednica Ustavnog suda RH, prof. dr. Jasna Omejec naglašava:
„Ne smije se zaboraviti ni to da je upravo Konvencija potaknula najznačajniju standardizaciju prava ikada poduzetu na evropskom tlu, u koju je danas uključeno 47 država članica Vijeća Evrope i njihovih 822 milijuna stanovnika.”
Evropska konvencija za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda stupila je na snagu još 1953. godine i ona je – smatraju pravni stručnjaci Bosne i Hercegovine i Hrvatske – zajedničko naslijeđe cijelog kontinenta, s obzirom na to da se odnosi na skoro 50 država članica Vijeća Evrope. Tako dekanica Pravnog fakulteta Sveučilišta u Mostaru, prof. dr. Vesna Kazazić ističe da je konvencija civilizacijski, demokratski i pravni standard modernih država.
„Treba podsjetiti da se radi se o pravnom dokumentu za kojeg postoje određeni postupci prisilne provedbe, naknade oštećenim strankama i politička volja i suglasnost država koje su prihvatile konvenciju da osiguraju svima pod svojom jurisdikcijom prava i slobode koje su zajamčene evropskom Konvencijom”, kaže Kazazić.
Štaviše, o uticaju Konvencije na države članice Vijeća Evrope, prof. dr. Vesna Kazazić govori:
„Nijedan drugi međunarodni ugovor ne utječe na oblikovanje suvremenih nacionalnih pravnih poredaka na evropskom kontinentu tako snažno kao što to čini Evropska konvencija. Njezino usvajanje i primjena u praksi imali su i značajne političke posljedice. Pitanje ljudskih prava o kojima se raspravljalo u okviru ideje o nacionalnom suverenitetu, postala su predmetom transnacionalnog nadzora i izvršenja."
Konvencija je najefikasniji dokument zaštite ljudskih prava, kaže rektorica Sveučilišta u Mostaru, prof. dr. Ljerka Ostojić, a to je tako iz dva razloga.
„Prvi je", kaže, "politički konsenzus oko njezinog sadržaja, koji uspješno odolijeva protoku vremena, a drugi je, nesumnjivo, utemeljenje Evropskog suda za ljudska prava, sa primarnom funkcijom osigurati poštovanje obveza što su ih strane ugovornice Konvencijom i njenim dodatnim protokolima preuzele.”
Pored toga, danas je opšteprihvaćeno da države članice Vijeća Evrope garantuju minimum prava, zadanih Evropskom konvencijom, a poželjno je da taj obim bude i veći.
„I ne samo to. Kroz stupanj zaštite ljudskih prava mjeri se vladavina prava i izgradnja demokratskih standarda, pa nikako nije svejedno koliko odluka Evropski sud za ljudska prava donosi utužujući povrede protiv neke države”, ističe sudija Ustavnog suda BiH, Mato Tadić.
Tu dolazimo do pitanja kakav je pravni položaj Konvencije u pojedinim zemljama?
„Bosna i Hercegovina, s Austrijom, spada u zemlje koje imaju izravnu primjenu Konvencije, tj., Konvenciji se daje ustavna snaga”, objašnjava Tadić.
Treba podsjetiti da je Evropska konvencija 1995. postala dio Ustava BiH, a ratifikovana je 2002. godine. Samo u 2014. godini, podneseno je oko 900 zahtjeva protiv BiH pred Evropskim sudom za ljudska prava.
Ipak, najpoznatiji je slučaj presuda Evropskog suda s kraja 2009. godine, u poznatom predmetu “Sejdić i Finci” protiv BiH, pa se postavlja i pitanje je li Evropski sud za ljudska prava postao neka vrsta evropskog ustavnog suda, odnosno je li Evropska konvencija za ljudska prava i iznad ustava neke zemlje?
„No, iz odluke Evropskog suda jasno proizlazi da se intervenira na Ustav Bosne i Hercegovine. Ovo je prvi i jedini slučaj do sada da je Evropski sud na ovaj način intervenirao”, naglašava Mato Tadić.
Protiv BiH donesena je pred Evropskim sudom za ljudska prava 41 presuda i u većini njih je utvrđena povreda prava, podsjeća prof. dr. Vesna Kazazić i ističe:
„Većina donesenih presuda protiv Bosne i Hercegovine otkriva postojanje strukturalnih problema na domaćem nivou, kao što je pitanje izvršenja presuda domaćih sudova, diskriminatorske odredbe Ustava Bosne i Hercegovine, povrat vojnih stanova i slično.”
Konkretnije objašnjava poznati mostarski advokat Josip Muselimović:
„Jer zaštitu ljudskih prava ostvarujemo u podijeljenoj državi u kojem je jedan njen dio republika, drugi federacija, u kojoj se ne poštuju odluke Ustavnog suda i ne izvršavaju odluke Suda za ljudska prava, u državi u kojoj djeluju različita republička, federalna i distriktna rješenja", kaže Muselimović i dodaje:
„Nekada je lakše proći kroz vatikanske dvorane i labirinte, i u Sikstinskoj kapeli sačekati bijeli dim, nego u našem pravosudnom sustavu zaštititi temeljno ljudsko pravo.”
Stoga je značaj Evropske konvencije još veći, tvrde pravni stručnjaci i podsjećaju da je ta Konvencija zapravo historija izgradnje moderne Evrope. Izazova ima i danas, kaže predsjednica Ustavnog suda Hrvatske, prof. dr. Jasna Omejec:
“Zaprimanjem međudržavnog zahtjeva Ukrajine protiv Rusije 2014. godine, Evropski sud ponovo je postao svjedok njezina rušenja. Duboka ekonomska kriza, terorističke prijetnje, ostavili su svoje ružne tragove na evropskom tlu, štetno utječući i na opći pristup nacionalnih vlada konvencijskoj zaštiti ljudskih prava.“
Uprkos svemu, smatraju eksperti, koncept zaštite ljudskih prava je nešto za šta se vrijedi boriti.
