Mađarski krediti, policija, poljoprivredne mašine, elektrane, po svemu sudeći nisu dovoljni za vodstvo Republike Srpske, pa rukovodstvo ovog bh. entiteta sada želi i dodatne, "specijalne" veze sa ovom državom.
Predsjednik RS, Milorad Dodik, najavio je u subotu, 5. aprila razgovore o mogućem sporazumu o specijalnim vezama sa Budimpeštom, ne navodeći detalje.
Mađarska nema slične sporazume sa drugim zemljama ili regijama, izuzev toga što je do sada pomagala Mađare u Ukrajini, Slovačkoj, Rumuniji, Hrvatskoj, Srbiji i Sloveniji.
Iz mađarske Vlade do zaključenja teksta nije odgovoreno na upit Radija Slobodna Evropa za komentar Dodikovih najava, te da li su oni zainteresovani za takav sporazum.
Na popisu stanovništva iz 2013. godine u Bosni i Hercegovini se nešto manje od 350 osoba izjasnilo kao Mađari. Od toga ih 166 živi u Republici Srpskoj.
Mađarska i RS posljednjih godina sve bliže sarađuju, a bliskost se najviše odražava u političkoj sferi. Vlasti u Budimpešti, predvođene premijerom Viktorom Orbanom, spriječile su Evropsku uniju u decembru 2021. da uvede sankcije Dodiku.
Lider RS je, takođe, predlagao da se ovaj bh. entitet na neki način pridruži vojnom savezu između Srbije i Mađarske, što je u praksi nemoguće.
Saradnja entiteta i države
Ustav BiH propisuje da entiteti mogu "sklapati sporazume sa državama i međunarodnim organizacijama uz saglasnost Parlamentarne skupštine".
"Parlamentarna skupština može zakonom predvidjeti da za određene vrste sporazuma takva saglasnost nije potrebna", navodi se u Ustavu BiH.
Navodi se i da entiteti imaju pravo na uspostavljanje posebnih paralelnih odnosa sa susjednim državama, ali "u skladu sa suverenitetom i teritorijalnim integritetom Bosne i Hercegovine".
Ustav RS, takođe, predviđa mogućnost uspostavljanja specijalnih, paralelnih veza, i to "sa Saveznom Republikom Jugoslavijom i njenim republikama članicama".
Republika Srpska ima specijalne veze sa Srbijom. Taj sporazum je potpisan radi razvijanja saradnje između RS i Srbije u oblastima privrede, nauke i tehnologije, obrazovanja, kulture i sporta, zdravstva i socijalne politike, turizma i zaštite okoline.
Davor Trlin, profesor ustavnog prava, kaže za RSE da se posebni paralelni odnosi odnose, isključivo, na susjedne države BiH, dakle Srbiju, Hrvatsku i Crnu Goru.
Ističe da RS ima takav ustavni položaj u zemlji, te da je njena nezavisnost po pitanju sklapanja saveza ograničena.
"Bilo kakvo uključenje Republike Srpske u takav aranžman zahtijevalo bi značajne promjene, u regionalno-međunarnoj politici, uključujući saglasnost međunarodne zajednice i Bosne i Hercegovine, u skladu sa članom 3.2.D Ustava BiH", izjavio je Trlin.
On je dodao da sumnja u mogućnost da u trenutnoj situaciji Parlamentarna skupština BiH pristane na takav sporazum.
"Zvaničnici nastavljaju da promovišu partnerstvo između političkih elita, Republike Srpske i Mađarske. Znači, to je neka bliska politička, ekonomska i kulturna saradnja, ali po meni nikakvih pravnih veza tu čvrstih ne može biti, niti s obzirom na sljedeću situaciju kako se odvija, ne može biti", smatra Trlin.
Bliskost Orbana i Dodika
Orban je jedini lider u Evropskoj uniji koji prethodnih godina čvrsto stoji uz Dodika.
Dvojica lidera su se prvi put zvanično sastala 2019. godine, kada je Dodik bio član Predsjedništva BiH.
Tada je Orban rekao da Mađarska poštuje BiH, ali da želi jačanje saradnje sa RS.
Kasnije su razmjenjivali posjete, a u RS su dolazili i drugi ministri iz Orbanove vlade, najčešće Peter Sijarto (Péter Szijjártó), šef mađarske diplomatije.
Najznačajniji čin Orbanove političke podrške Dodiku je kada je u decembru 2021. Njemačka pozvala EU da ga sankcioniše, čemu se usprotivio mađarski premijer.
On je rekao da bi se time "dodatno narušila stabilnost Zapadnog Balkana".
U maju 2024., Mađarska je jedina članica EU koja je u Generalnoj skupštini Ujedinjenih nacija glasala protiv usvajanja rezolucije o genocidu u Srebrenici, te se time svrstala na stranu Srbije i RS.
Nakon što je Dodik prvostepeno osuđen pred Sudom BiH na godinu dana zatvora i šest godina zabrane političkog djelovanja, Orban je na mreži X rekao da je to "politički lov na vještice".
Ekonomske veze
RS je u prethodnih pet godina dobila oko 170 miliona evra od Mađarske, što u kreditima za refinansiranje duga, što u pomoći za poljoprivrednike.
Mađarska Izvozno-uvozna (EXIM) banka je RS-u dala kredite ukupne vrijednosti oko 140 miliona evra, kojima su, između ostalog, popunjene budžetske rupe.
Od mađarskog fonda od 100 miliona evra, namijenjenog za privredu u RS, trenutno je utrošeno 27 miliona, čime je djelimično subvencionisana kupovina poljoprivrednih mašina.
Takođe, Mađarska je najavila preuzimanje projekata od kojih je u RS odustala Njemačka, zbog secesionističke politike vodstva RS.
Osim toga, mađarska kompanija "Lugos Renewables" je još prije tri godine otkupila od Elektroprivrede RS većinski udio u solarnoj elektrani na jugu BiH, čija izgradnja još nije počela.
Što se tiče cjelokupne BiH, ona i Mađarska nemaju veliku ekonomsku razmjenu.
Tokom pandemije korona virusa, Mađarska je BiH donirala vakcine, PCR testove i zaštitnu opremu.
Policijska saradnja
Direktor policije RS, Siniša Kostrešević i direktor Centra za borbu protiv terorizma MUP Mađarske, Janoš Hajdu, potpisali su 25. februara u Banjaluci memorandum o jačanju saradnje.
Tada su u ovom entitetu započele, i trajale do 9. marta, vježbe mađarske specijalne policije sa predstavnicima entitetskog Ministarstva unutrašnjih poslova.
Prema navodima iz Granične policije BiH, u zemlju je ušlo ukupno 78 mađarskih specijalaca.
Vježbe je nadgledao zamjenik mađarskog šefa diplomatije, Levent Mađar (Magyar).
Ni ta posjeta nije prošla bez političkih izjava, te je on rekao da se protiv Dodika "vodi politička hajka".
Diplomatska kriza između BiH i Mađarske je tada eskalirala, te je ministar odbrane BiH, Zukan Helez, zabranio slijetanje vojnog aviona Mađarske u Sarajevo i Banjaluku.
On je odluku obrazložio rekavši da Orban pruža podršku Dodiku u njegovom podrivanju ustavnog poretka BiH.