Srpska pravoslavna crkva (SPC) prva se i jedina otvoreno stavila na stranu jedne od sukobljenih strana, i to na stranu Ruske pravoslavne crkve, u sporu koji deli globalnu pravoslavnu zajednicu od 11. oktobra, kada je Vaseljenska patrijaršija donela odluku da prizna samostalnost ukrajinske crkve.
"Srpska pravoslavna crkva očekuje da se pitanje razreši na svepravoslavnom saboru, na organu koji bi uključio sve pravoslavne crkve, a sa druge strane, za razliku od Ruske crkve, Srpska pravoslavna crkva nije prekinula veze sa vaseljenskom patrijaršijom u Carigradu", pojašnjava za Radio Slobodna Evropa (RSE) stručnjak za religiju, Miroslav Keveždi.
U saopštenju Svetog arhijerejskog Sabora od ponedeljka stoji da je odluka Carigradske patrijaršije neutemeljena, a "odluka o rehabilitaciji raskolničkih grupacija neprihvatljiva", te ih stoga, kako se navodi, Srpska pravoslavna crkva neće priznati.
Na dvodnevnoj sednici Sabora, održanoj 6. i 7. novembra, arhijereji SPC su zaključili da je Carigradska patrijaršija donela kanonski neutemeljenu odluku da rehabilituje i za episkope prizna dvojicu "vođa raskolničkih grupacija" u Ukrajini, Filareta Denisenka i Makarija Maletiča, zajedno sa njihovim episkopatom i klirom.
Miroslav Keveždi podvlači da je stav SPC konkretniji u odnosu na druge crkve, zato što je "situacija u odnosima Ruske pravoslavne crkve i crkava u Ukrajini u velikoj meri slična odnosu Srpske pravoslavne crkve i crkve u recimo Crnoj Gori ili Makedoniji". I u te dve Srbiji susedne države opstaju kanonski nepriznate pravoslavne crkve, koje insistiraju na autokefalnosti.
'Kom se carstvu prikloniti?'
Odluka "prve među jednakima" Carigradske patrijaršije, na čijem je čelu vaseljenski patrijarh Vartolomej, od 11. oktobra 2018. da prizna autokefalnost, odnosno nezavisnost Ukrajinske pravoslavne crkve, na iskušenje je stavila sve pravoslavne autokefalne crkve.
I dok je odluka doneta nakon trodnevnog zasedanja Sinoda u Istanbulu, za Kijev - prema rečima ukrajinskog predsednika Petra Porošenka – ostvareni san i "pitanje ukrajinske bezbednosti, državnosti i svetske geopolitike", Ruska pravoslavna crkva istu odluku uporedila je sa Velikom šizmom iz 1054. godine kada se hrišćanstvo podelilo na katoličanstvo i pravoslavlje.
Carigradska i Moskovska patrijaršija jasne su u svojim stavovima – Carigrad je za autokefalnost Ukrajinske pravoslavne crkve, Moskva izričito protiv. I dok se u crkvenim krugovima o ovoj temi pažljivo meri svaka reč kako bi se sprečile ozbiljnije podele unutar pravoslavne crkve – pred Gruzijsku, Bugarsku, Grčku, Rumunsku i Srpsku Patrijaršiju ipak se postavilo pitanje – na čiju će stranu stati.
Rumunska pravoslavna crkva u saopštenju od 15. oktobra 2018. pozvala je na jedinstvo pravoslavnih crkava nakon sabora na kome se raspravljalo o sukobu između Ruske pravoslavne crkve i Carigradske patrijaršije. Kako se navodi, Rumunska pravoslavna crkva pozvala je Moskovsku i Carigradsku patrijaršiju da promovišu "jedinstvo vere koje će omogućiti administrativnu i duhovnu slobodu crkve".
Sveti sinod Gruzijske pravoslavne crkve u saopštenju od 1. oktobra 2018. usprotivio se "unilateralnom mešanju Ekumenskog [carigradskog, prim. aut.] patrijarhata u unutrašnja pitanja Ukrajinske crkve" i pozvao na saradnju između Carigrada i Ruske crkve. Sveti sinod Gruzijske pravoslavne crkve nije želeo tada da donosi ishitrene zaključke dok dve strane ne usaglase svoje stavove u skladu sa normama kanonskog prava.
Nedelju dana kasnije, u saopštenju od 8. oktobra 2018. Gruzijska pravoslavna crkva oštro je demantovala navode koji su se pojavili u medijima u Ukrajini da je navodno podržala autokefalnost Ukrajinske pravoslavne crkve.
Sa druge strane, Sveti sinod Bugarske pravoslavne crkve doneo je odluku da se formira posebna komisija koja će se baviti krizom oko autokefalnosti ukrajinske crkve. Na saboru održanom 4. oktobra 2018. godine Sinod je razmotrio pismo koje je na adresu svih 15 pomesnih pravoslavnih crkava, pa tako i na adresu Bugarske pravoslavne crkve, poslao moskovski patrijarh Kiril, u kome ih je izvestio o krizi u Ukrajini, predlažući da se o tom pitanju otvori svepravoslavna diskusija, u koju bi praktično bila uključena celokupna pravoslavna hrišćanska zajednica.
Bugarska pravoslavna crkva, međutim, odbila je zvanični poziv ruskog patrijarha za diskusiju o ovom pitanju i tako odložila iznošenje svog stava.
Negativan odgovor na poziv moskovskog patrijarha Kirila dala je i Grčka pravoslavna crkva. Nakon što je razmotrila pismo, u kome je patrijarh Kiril pozvao na održavanje svepravoslavne diskusije po pitanju autokefalnosti Ukrajinske pravoslavne crkve, Grčka pravoslavna crkva odbila je njegov poziv.
Sa više od 250 miliona vernika, Pravoslavna crkva je druga najveća hrišćanska zajednica na svetu, prva je Rimokatolička sa skoro 1,3 milijarde sledbenika širom sveta.
Mešanje politike u crkvena pitanja
Zaoštravanje odnosa između Ruske crkve i Ukrajinske pravoslavne crkve pratila su burna dešavanja u odnosima između dve zemlje i sukobima na relaciji Moskva – Kijev. Odnosi su dodatno narušeni, nakon što je 2014. godine Rusija anektirala ukrajinsko poluostrvo Krim.
Iako je do sada neretko crkva izražavala svoje stavove povodom političkih pitanja, ovoga puta je, čini se politika ušla na crkveni teren. Keveždi za RSE objašnjava da u pravoslavnom svetu nikada država i crkva nisu bile "optimalno razdvojene", što se pokazalo i u ovom slučaju autokefalnosti ukrajinske crkve.
"Vidi se da postoji dvostruki aršin, nekada nam odgovara kada se uspostavlja autokefalna crkva u nacionalnim granicama, a nekada kada se te nacionalne granice menjaju nam ne odgovara, pa tada govorimo da je država odvojena od crkve", kaže Keveždi podsećajući na promenu odnosa unutar same Ruske pravoslavne crkve nakon raspada SSSR-a i zahteva za autokefalija crkava.
Keveždi kaže da je u pravoslavnom svetu prisutan takozvani "religijski nacionalizam, kada političari žele da zaokruže ili homogenizuju svoje političko telo, svoje stanovništvo uspostavom jedne preferirane verske zajednice".
Kada je reč o poređenju aktuelne situacije sa Velikom šizmom iz 1054. godine, na šta je ukazivao patrijarh moskovski Kiril, Keveždi smatra da je pitanje autokefalnosti ukrajinske crkve daleko nižeg ranga od velikog raskola i da je reč, pre svega, o administrativnom pitanju i pitanju kanonskog prava. Takođe ukazuje na to da su i jedna i druga crkva – i Ruska i Ukrajinska – više reagovale na pitanje autokefalnosti, nego na stradanje ljudi u ratu u Ukrajini.
"Imamo sukob dva naroda – ruskog i ukrajinskog, ratni sukob, gde ljudi ginu gde se teritorija otima, gde su stradanja, a crkve se nisu oglasile. Njima je to manje zlo nego ono što se dešava oko administrativnog uređenja crkava", kaže Keveždi i dodaje da je pravo vreme i mesto za rešavanje ovog pitanja bilo 2016. na svepravoslavnom sabor na Kritu, na koji Ruska crkva, koja sada upravo poziva na dijalog i rešavanje pitanja putem tog tela, nije došla.
Suština problema
U međuvremenu, 3. novembra 2018. predsednik Ukrajine Petro Porošenko i patrijarh carigradski Vartolomej u Istanbulu su potpisali sporazum o saradnji, kojim se dalje otvara put ka uspostavljanju Ukrajinske pravoslavne crkve.
Uz odluku donetu na sinodu od 9. do 11. oktobra da otpočne proces dodeljivanja autokefalnosti Ukrajinskoj pravoslavnoj crkvi, sveti sinod ekumenskog patrijarhata u Carigradu takođe je povukao sopstvenu odluku iz 1686. godine kojom je Ukrajinska pravoslavna crkva podređena Moskovskoj patrijaršiji.
Time je Carigrad praktično otpočeo proces vraćanja ukrajinske crkve pod svoju nadležnost. Odlukom Carigrada ukrajinski patrijarh Filaret, koga je ekskomunicirala Ruska pravoslavna crkva zato što je početkom 1990-ih stao na čelo Kijevskog patrijarhata koji se otcepio od Moskve, je rehabilitovan.
Sam Filaret je nakon odluke Carigradske patrijaršije izjavio da ona otvara put da se tri pravoslavne crkve u Ukrajini ujedine u jednu nezavisnu, ali i da koraci ka nezavisnosti od Moskve moraju biti pažljivo sprovedeni kako bi se izbeglo da se Kremlju da povod za dalja ruska uplitanja na ukrajinskoj teritoriji.
Ukrajina trenutno ima tri pravoslavne denominacije: Ukrajinsku pravoslavnu crkvu Moskovskog patrijarhata, koja je ostala podređena Rusiji nakon raspada Sovjetskog Saveza; i dva odvojena entiteta - Ukrajinsku pravoslavnu crkvu Kijevskog patrijarhata koju predvodi Filaret, dok je Ukrajinska autokefalna pravoslavna crkva pod vodstvom Mitropolita Makarija.
Facebook Forum