U kabinetu predsjednika Skupštine Crne Gore Andrije Mandića pored crnogorske državne zastave od 15. januara istaknuta je i srpska trobojka. Pozicionirana je na počasnom, glavnom mjestu.
Na najave opozicije da će protiv njega podnijeti krivičnu prijavu zbog "isticanja zastave druge države" tokom zvaničnih susreta, Mandić je kazao da "jedva čeka".
Dvije sedmice kasnije, ni opozicija ni procrnogorska udruženja nijesu podnijeli prijave.
Zakon o državnim simbolima ne zabranjuje isticanje zastava drugih država u kabinetima zvaničnika Crne Gore. Dodatno, u članu 10 Ustava, piše da je "u Crnoj Gori slobodno sve što Ustavom i zakonom nije zabranjeno".
Ustav i zakoni, koji uređuju upotrebu državnih simbola, zastave, himne i grba, donijeti su u vrijeme tridesetogodišnje vladavine Demokratske partije socijalista Mila Đukanovća.
Ta partija je izgubila vlast avgusta 2020. od dominantno prosrpskih snaga koje su Andriju Mandića - lidera prospske i proruske Nove srpske demokratije, stranke bivšeg Demokratskog fronta - izabrale za predsjednika Skupštine 30. oktobra prošle godine.
Mandić je politički blizak sa predsjednicima Srbije Aleksandrom Vučićem i bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska Miloradom Dodikom, dok ruskog predsjednika Vladimira Putina doživljava kao svog predsjednika.
Zastave u zavisnosti od gostiju
Prva dva mjeseca na funkciji predsjednika Skupštine Mandić je tokom protokolarnih susreta u kabinetu isticao državnu zastavu, crvenu sa zlatnim orlom, mada ne na propisanom mjestu.
Naime, u Pravilniku o načinu isticanja i upotrebe zastave Crne Gore Ministarstva prosvjete u članu 4 piše da se ona ističe sa desne strane stola osobe čiji je kabinet, odnosno s lijeve ako se gleda ka stolu.
Mandić crnogorsku zastavu drži na suprotnoj strani.
Zakonom nisu propisane kazne za pogrešno isticanje državne zastave.
Prilikom suseta sa mitropolitom Srpske pravoslavne crkve u Crnoj Gori Joanikijem 15. januara, uz crnogorsku, u Mandićevom kabinetu stajala je i crveno-plavo-bijela trobojka, koja je identična sa narodnom zastavom Srbije i bosanskohercegovačkog entiteta Republika Srpska.
Trobojka na počasnom, desnom mjestu, državna na lijevom.
Nakon tri dana, tokom susreta sa Oanom Kristinom Popom, ambasadorkom Evropske unije (EU) u Crnoj Gori, pored crnogorske istaknuta je i zastava EU.
Između njih je, na centralnom mjestu, srpska trobojka.
Na burne reakcije javnosti iz kancelarije EU su naveli da je za protokol bio zadužen domaćin.
"Očekujemo da nadležni državni organi postupe u odnosu na svako moguće kršenje zakona, u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom", navedeno je u saopštenju od 18. januara.
Mandić ruši građanski koncept države, tvrdi opozicija
Opoziciona Demokratska partija socijalista najavila je podnošenje krivične prijave protiv Mandića i inicijativu za njegovu smjenu.
"Vi u privatnom stanu i prostorijama partije možete da ističete zastave koje su vam bliske. U zakonodavnom domu imate obavezu da ističete državnu zastavu Crne Gore a vi ste u kabinetu istakli narodnu zastavu Republike Srbije", rekao je 19. januara u Skupštini šef poslaničkog kluba DPS-a Andrija Nikolić.
Motiv za Mandićevo isticanje trobojke, smatra Nikolić, jeste njegova namjera da se iskupi za neprisustvovanje proslavi neustavnog Dana Republike Srpske, 9. januara u Banjaluci:
"Spriječen da prisustvuje nacionalističkom derneku kod Milorada Dodika, Mandić je našao način da se iskupi ideolozima velikosrpskog nacionalizma, organizujući za mitropolita Joanikija prijem u Skupštini sa trobojkama i ikonografijom nalik onoj u Banjaluci".
Mandić je DPS-u poručio da "presaviju tabak i obrate se nadležnim organima".
Predsjednik Bošnjačke stranke Ervin Ibrahimović kazao je da je jasno da toj zastavi nije mjesto u kabinetu predsjednika Skupštine i pozvao na poštovanje zakona.
I ostale opozicione partije, Crnogorski PEN i Crnogorsko društvo nezavisnih književnika osudili su Mandićev odnos prema zastavi, tražeći da ukloni trobojku.
Bilo je i zahtjeva da reaguje i državno tužilaštvo "u cilju utvrđivanja Mandićeve krivične odgovornosti zbog flagrantnog kršenja Ustava i omalovažavanja države Crne Gore", kako je naveo PEN centar 18. januara.
Andrija Nikolić uz ocjenu da Mandić funkciju koristi da "ruši građansku Crnu Goru i isisava državni suverenitet" na odgovornost je pozvao većinu koja ga je postavila na čelo parlamenta.
"Da bi valjda Crna Gora preko Moskve i Beograda brže stigla do Brisela", rekao je Nikolić.
Od partija vlasti Demokrate su reagovale apelom na "javne zvaničnike, posebno na tako visokoj poziciji kao što je predsjednik Skupštine, da budu primjer u primjeni zakona" dok su iz Pokreta Evropa sad (PES) naveli da ne vide ništa sporno u Mandicevim potezima.
Upitan o isticanju trobojke u kabinetu predsjednika Skupštine, premijer i lider PES-a Milojko Spajić je 31. januara novinarima rekao da ga to ne interesuje:
"Stvarno nemam vremena ni mentalnog kapaciteta da se bavim svim stvarima, ovim identitetskim. Svim zastavama želim sve najbolje, da svako svoju zastavu zakači koju god misli da treba… naravno uz državnu zastavu koja je obavezna", kazao je Spajić.
Predsjednik Crne Gore Jakov Milatović, takođe iz PES, nije komentarisao Mandićevo postavljanje trobojke, iako se na mreži X gotovo svakodnevno oglašava.
Od zastave do nacionalnog prebrojavanja
Rasprava o zastavi u kabinetu, spustila se i sprat niže u plenarnu salu Skupštine.
Oskar Huter rekao je Mandiću da sa pozicije šefa parlamenta vrijeđa građane Crne Gore.
"Vi taj kabinet ne možete da opremate onako kako se Vama svidi, nego kako zakon nalaže, još dok ima zakona, ako ga ima u Crnoj Gori", rekao je Huter iz DPS-a na sjednici 19. januara.
U odbranu Mandića stao je njegov partijski kolega Slaven Radunović, rekavši da je "Huter potomak austrougarskog vojnika" koji se oženio Crnogorkom i tako ostao da živi na Cetinju.
Nadovezao se poslanik vladajućeg PES-a Darko Dragović ocjenom da Huter ne može imati isti emotivni odnos prema borbi predaka za slobodu Crnu Gore, kao on ili Radunović, jer su oni "autohtoni Crnogorci" a Huter je "potomak austrougarskog vojnika".
Huter je pojasnio da je njegov prađed sahranjen uz počasti kao poručnik crnogorske vojske, te da je bio doktor kod kralja Nikole.
DPS je pozvao PES da se javno ogradi od stavova njihovog po0slanika.
Iz PES-a je izostala bilo kakva reakcija.
Zastave od plavetne do plave
Oponirajući tvrdnjama opozicije da je na centralno mjesto u kabinetu stavio narodnu zastavu Srbije, Mandić je rekao je da je trobojka istorijska zastava Kraljevine Crne Gore.
Zastava Kraljevine Crne Gore je crveno-plavetno (svjetlo plava) - bijela sa grbom na sredini.
U dijelu Zakona o državnim simbolima koji tretira istorijske simbole se kaže da "državni i vojni simboli Knjaževine Crne Gore i Kraljevine Crne Gore… uživaju zaštitu, kao i važeći državni simboli“, ali se njihova upotreba u smislu isticanja ne pominje.
Crveno-plavo-bijelu trobojku posljednjih dvadesetak godina pristalice prosrpskih partija nose na partijskim skupovima, mitinzima, prilikom proslava izbornih rezultata.
Do promjene vlasti 2020. iscrtavali su je po javnim površinama kao vid političke borbe.
Ta zastava se vijori ispred sjedišta Mandićeve Nove srpske demokratije.
Osim što je zvanična narodna zastava Srbije i Republike Srpske, takva trobojka je i u osnovi zastave Srpske pravoslavne crkve koja dodatno ima krst sa četiri ocila.
Kombinacija tih boja, ali izmijenjenim redosljedom, bijela-plava-crvena je na zastavi Rusije.
Gdje su Mandićevi na vlasti vijore se trobojke
Iako je zakonom propisana obaveza da se državna zastava vijori i na zgradama organa lokalne uprave i javnih ustanova čiji je osnivač država, u nekoliko gradova u kojima je na vlasti Mandićeva partija istaknute su i trobojke.
Jedan od njih su i Pljevlja.
Tamošnji predsjednik Opštine Dario Vraneš je naložio svim direktorima lokalnih javnih preduzeća "da po najhitnijem postupku istaknete zastavu srpskog naroda - trobojku na zgradama uprava vaših ustanova i preduzeća".
Slično je i u Mojkovcu, Nikšiću, Zeti, Beranama, Andrijevici.
Činjenicom da su "vratili" trobojke u svoje kabinete funkcioneri Mandićeve partije pohvalili su se u Skupštini Srbije decembra 2022. na sjednici Odbora za dijasporu i Srbe u regionu.
A o značaju trobojke u objedinjavanju Srba govorio je, septembra 2023. predsjednik Srbije Aleksandar Vučić na Danu srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave u Nišu.
"Možemo da živimo u mnogo zemalja, ali imamo jednu jedinu zastavu, crveno-plavu-belu, da imamo svoje srpsko ime i prezime, svoj rod koga se ne stidimo", poručio je Vučić.
Ova zastava je definisana zakonom Republike Srbije kao narodna zastava, dok državna zastava te zemlje dodatno ima i grb u sredini.
Istorijske promjene crnogorske zastave
Crna Gora je u jugoslovenskoj zajednici od 1945. imala crveno–plavo–bijelu trobojku sa petokrakom na sredini. Prvi Ustav nakon raspada Jugoslavije iz 1992.nije definisao izgled zastave.
Potom je zakonom iz 1993. utvrđeno da je zastava Crne Gore crveno - plavetno (svijetlo plava) - bijela trobojka.
Ona je jula 2004. zamijenjena je crvenom zastavom sa zlatnim orlom.
Osim Ustava i Zakona o državnim simbolima koji određuju izgled i upotrebu zastave u Zakonu o javnom redu i miru par članova tiču se sankcionisanja neupotrebe državne zastave u prilikama kada je to predviđeno propisima.
Isti zakon u članu 23 navodi da će se pravno lice koje na javnom mjestu istakne ili upotrijebi zastavu, grb druge države prekršajno kazniti od 2.500 eura do 5.000 eura.
Izuzetak su zastava, grb druge države koji su istaknuti kao simbol pripadnika manjinskih naroda i drugih nacionalnih zajednica ili ako su istaknuti prilikom sportskih takmičenja.
Privatni pokloni na zvaničnom prijemu
Tokom posjete mitropolita SPC-a Joanikija Skupštini nije bila sporna samo zastava.
Mandić je Joanikiju poklonio dvije ikone i krstove, poručujući da je crkva stvorila Crnu Goru. Joanikije je uzvratio da se jasno vidi da su stvari u zemlji krenule nabolje.
Potom je saopšteno da je tokom zvaničnog prijema Mandić Joanikiju uručio lične poklone.
"Pokloni koji su uručeni, kao i izuzetno lijepa trobojka kraljevine Crne Gore koja je ukrasila kabinet predsjednika Skupštine, nije nabavila Skupštine, već ih je obezbijedio domaćin, gospodin Mandić", saopšteno je Vijestima iz parlamenta.
Primanje i davanje poklona od strane zvaničnika Crne Gore regulisano je Uredbom od 11 članova koja određuje dvije kategorije poklona - protokolarne i prigodne.
Ni u jednom članu ne zabranjuje se javnom funkcioneru da prilikom zvaničnih susreta uručuje lično kupljene poklone.
Samo se navodi da protokolarne poklone obezbjeđuje organ državne uprave nadležan za imovinu, a prigodne organ koji poklon daje, iz sredstava kojima raspolaže.
Crna Gora je Ustavom definisana kao građanska i sekularna država.