Javnost i dalje nije upoznata šta se istražuje na planinama oko Plive, te šta bi se potencijalno moglo eksploatisati, kažu u Centru za životnu sredinu, nakon što je Opština Jajce zatražila od susjedne Opštine Jezero da prestane sa zagađenjem vodotoka rijeke Plive.
Tvrde da je zagađenje "uzrokovano geološkim istraživanjima i potencijalnom eksploatacijom metala".
Iznad rijeke Plive u Opštini Jezero, već drugu godinu traju geološka istraživanja minerala i metala na okolnim planinama. Pliva je i izvor pitke vode za stanovnike Jajca koji ima oko 30.000 stanovnika.
Jajce i Jezero su udaljeni nekoliko kilometara. Jajce je u entitetu Federacija BiH, a Jezero u entitetu Republika Srpska.
Geološka istraživanja se rade uprkos sporazumu dvije opštine, u koji je uključena i treća, Šipovo, a u kojem je prije šest godina dogovorena zaštita i očuvanje rijeke Plive, kao vodotoka od posebnog interesa i značaja.
Sprovodi ih firma "SNK Metali" iz Bijeljine čiji je vlasnik "Lykos Balkan Metals". Istraživanja je odobrilo Ministarstvo rudarstva i energetike Republike Srpske.
Do sada nije zabilježen niti jedan slučaj ugrožavanja rijeke, kao ni biljnog, niti životinjskog svijeta, tvrde u Kompaniji "Lykos Balkan Metals" na upit RSE.
Opština Jezero, prije rata u BiH devedesetih godina prošlog vijeka bila je dio Opštine Jajce, no nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma 1995. godine, teritorija Jezera pripala je entitetu RS, gdje je i formirana posebna opština sa oko 1.000 stanovnika.
Šta traže iz Jajca?
Opštinsko vijeće Jajca usvojilo je nedavno zaključak kojim poziva nadležne u RS i Opštini Jezero da prestanu sa zagađenjem vodotoka rijeke Plive.
"Mi imamo saznanja da se radi o istraživanju i eventualnoj eksploataciji, koja bi sigurno za posljedicu imala izlijevanje nekih otpadnih voda u taj naš vodotok. Imajući u vidu da Jajčani piju vodu iz velikog plivskog jezera, dakle mi pijemo rijeku Plivu, da bi svi mi, koji smo nastanjeni i živimo trebali učiniti sve napore da je čuvamo, da je ni na koji način ne ugrozimo, a posebno da je ne zagadimo", kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) načelnik Opštine Jajce Edin Hozan.
I Josip Topić, predsjedavajući Opštinskog vijeća Jajca za RSE navodi da će lokalne vlasti "iskoristiti sve pravno raspoložive alate" da se Pliva zaštiti.
Odbornici u Opštinskom vijeću Jajca usvojili su i da se rijeka Pliva proglasi parkom prirode, te da se u vezi sa tim, pokrene i zakonska procedura.
Ljepote Jajca
Šta kažu u Opštini Jezero?
Opština Jezero je tražila obustavljanje istražnih radova u oktobru 2022. godine, a zaključak je proslijeđen nadležnom ministarstvu u Vladi RS. Istim povodom je održan i sastanak sa ministrom energetike i rudarstva Petrom Đokićem.
"Nadležni ministar upoznao nas je da su sva ispitivanja rađena u skladu sa zakonskim propisima Republike Srpske, te da važeće Rješenje ne može staviti van snage", navela je za RSE načelnica Jezera Snežana Ružičić.
Istakla je da je, umjesto prestanka istraživanja, zatražena i saglasnost opština Mrkonjić Grada, Šipova i Jezera za produžetak rokova i nastavak ispitivanja na istražnom području Sinjakova.
Saglasnost opština i gradova za istraživanja potrebna je prema Zakonu o geološkim istraživanjima RS, koji je stupio na snagu u julu prošle godine.
"Rješenje izdato od Ministarstva energetike i rudarstva RS za to područje ističe krajem juna 2023. godine, o čemu će lokalne zajednice odlučivati u narednom periodu, sigurna sam poštujući sve zakonske propise Republike Srpske i nadležnih lokalnih i entitetskih instanci", rekla je načelnica Jezera za RSE.
Nije, međutim, precizirala, kakav će stav Opština Jezero zauzeti oko nastavka istraživanja.
Snežana Đuričić ističe kako do upita RSE nije bila upoznata sa stavovima Opštine Jajce, te da "vjeruje" da su nadležna ministarstva u Vladi RS "vodila brigu o standardima i zaštiti životne sredine" kod izdavanja dozvole za geološka istraživanja.
Prema katastru odobrenih istražnih prostora u RS, firma "SNK Metali" ima dva odobrenja za traženje rude na teritoriji Jezera.
Jedna dozvola se odnosi na detaljna geološka istraživanja bakra, željeza i pratećih metala na teritoriji Jezera, Mrkonjić Grada i Šipova i traje do 30. juna 2023. godine.
Druga dozvola se tiče istraživanja olova, cinka, bakra, barijuma i pratećih metala, isključivo na teritoriji Jezera, te traje do 4. marta 2025. godine.
Iz Ministarstva energetike i rudarstva RS nisu odgovorili na upit RSE o Zaključku Opštinskog vijeća Jajca, kao ni o daljim planovima u vezi geoloških istraživanja.
Petar Đokić, ministar energetike i rudarstva RS, u ranijoj izjavi za RSE istakao je da su istraživanje i eksploatacija dva potpuno različita procesa.
"Eventualna eksploatacija poslije toga, mora se provesti čitav postupak dodjele koncesija koji je vrlo komplikovan, i veliko je pitanje da li bi u takvim uslovima mogla da se dodijeli takva koncesija ako nema lokalne saglasnosti", naglasio je ministar.
Javnost uskraćena za detalje projekta
Dragan Ostić iz Centra za životnu sredinu za RSE navodi da je, sa još nekoliko predstavnika Centra za životnu sredinu pokušao da iz resornog ministarstva dobije uvid u projekat.
"Nama nije dozvoljeno da vidimo, javnosti nije dozvoljen uvid u taj projekat. Ne možemo da dobijemo ni kopiju, ne možemo ni da fotografišemo, nego mi smo samo sjeli i prepisivali šta se nalazi u tom projektu, to nam svakako ništa nije značilo. Tako da, problem u vezi cijelog projekta je njegova netransparentnost od samog starta", kaže Ostić.
Zahtjev Opštine Jajce itekako ima utemeljenja, smatra Ostić, jer se radi o gradiću koji je cijelim svojim tokom vezan za tu rijeku.
"To su planine na kojima se planiraju nastaviti istraživanja, međutim, stvar je u tome da bi se sve te otpadne vode svakako spuštale u rijeku Plivu koja je jedan dragulj prirode sa svakog mogućeg aspekta", naveo je Ostić.
Dodaje da se uticaj geoloških istraživanja na prirodu može ocijeniti kao "minoran", ali da su problem potencijalni rudnici nakon završetka istraživanja.
Ostić tvrdi i da nakon provedenih istraživanja, izvođač radova nije uradio vraćanje terena u prvobitno stanje na koje je obavezan.
"Jesu posađene neke drvenaste vrste na tom području, ali to je ostalo onako kako je i bilo nakon što su oni završili sa istraživanjima", rekao je on.
Mještani upozoravaju na štetu od samog istraživanja
Mumin Keljalić, penzioner koji ima imovinu u Jezeru, tvrdi da je priroda već narušena samim geološkim istraživanjima.
"Napravili su put na taj Otamalj, tri-četiri metra širine da može kamiončina ta proći do vrh brda. Ljudima su napravili i štete, kod neke žene su pokvarili stoljetnu vodu koju su imali za piće i za napajanje stoke. Tamo neke kuće su razmrdali. Evo most, možete misliti, kamioni koji su po 40 tona nosivosti ili ukupne težine, idu preko mosta koji ima 12 tona nosivost", kaže Keljalić.
Dodaje da je priroda oko Jezera i rijeke Plive bila praktično netaknuta, te da su na okolna brda vodile šumske staze na koju su se izletnici penjali da bi uživali u lijepom pogledu. No, ako poslije istraživanja nastanu rudnici, to će sve, strahuje, nestati.
Mještani i aktivisti do sada su dva puta protestovali protiv geoloških istraživanja, u oktobru prošle godine i u februaru ove godine.
Protivnici su okupljeni oko društvene organizacije "Stop rudnicima u dolini Plive".
U kompaniji tvrde da ne ugrožavaju okolinu
Reagujući na zahtjev Opštinskog vijeća Jajca, u kompaniji "Lykos Balkan Metals" ističu kako na teritoriji te Opštine postoji veći broj rudnika, koji ne zagađuju okolinu.
"Shodno tome kako onda mogu geološka istraživanja kompanije Lykos Balkan Metals (zagađivati)u opštini Jezero?", pita Mladen Lujić, izvršni direktor Lykos Balkan Metals.
Dodaje kako se radi o neosnovanoj zabrinutosti, jer su radove u više navrata kontrolisali Ministarstvo energetike i rudarstva RS, kao i nadležne inspekcije "koje su ustanovile da u radovima nema nepravilnosti u smislu poštovanja zakonske regulative".
Lujić kaže i da su u ovom trenutku "rezultati veoma zadovoljavajući", te da će nastavkom geološkog istraživanja biti dobijena jasnija sliku samog terena i minerala koje krije područje Opštine Jezero.
"Trenutno smo još uvijek u ranoj fazi geoloških istraživanja, što je otprilike dvije godine našeg rada, a predstoji nam sigurno još pet do šest godina dodatnog geološkog istraživanja", rekao je za RSE izvršni direktor Lykos Balkan Metals-a.
Lujić je istakao kako se istraživanja "sprovode u interesu potencijalnih investitora, lokalne zajednice, te države u kojoj se istraživanja sprovode".
"U ovom slučaju Republika Srpska ima primaran interes da kroz geološka istraživanja privuče što veći broj investitora tj. strani kapital", Lujić.
Za RSE je naveo i kako će rezultati geoloških istraživanja na kraju biti predstavljeni lokalnoj zajednici i resornom ministarstvu, a "onda je na državnim organima da odluče u kom smjeru će se raspolagati resursima".
Istraživanja i u drugim opštinama
Protivnici geoloških istraživanja u Mrkonjić-Gradu, susjednoj opštini uz Jezero, protestovali su 8. juna tražeći od lokalnih vlasti da ne daju dozvolu "Lykos Balkan Metalsu" za istraživanja.
Protesti se najavljuju i zbog odluke Skupštine Grada Doboja od 25. maja o davanju saglasnosti za izvođenje detaljnih geoloških, geohemijskih i geofizičkih istraživanja kompaniji "Lykos Balkan Metals".
Saglasnost se odnosi na istraživanja na dijelu planine Ozren u centralnom dijelu BiH koji pripada Gradu Doboj.
Ranija istraživanja na Ozrenu "Lykos Balkan Metals" sprovodio je na dijelu Ozrena koji pripada susjednoj Opštini Petrovo.
Protiv istraživanja na Ozrenu zabilježeno je više protesta građana i aktivista tražeći zaštitu planine od istraživanja i budućih potencijalnih rudnika.
Aktivisti ističu da se na obroncima Ozrena nalazi najveća koncentracija crnog bora u Evropi, velike zalihe pitke vode, mineralnih i alkalnih voda.
Podsjećaju i da je Vlada RS u decembru 2021. godine donijela odluku da se 132 hektara površine planine Ozren proglasi zaštićenom zonom.
Lykos Balkan Metals d.o.o. Bijeljina je berzanska kompanija iz BiH u vlasništvu australijske kompanije Lykos Metals Limited, listirane na Australijskoj berzi vrijednosnih papira.
Projekti na kojima firma trenutno radi i za koje posjeduje istraživačke licence locirani su u opštinama Petrovo, Mrkonjić-Grad (uključujući dijelom Jezero i Šipovo), te u opštini Čajniče.
