Crnogorsko Ministarstvo vanjskih poslova je za posljednjih osam mjeseci dobilo četiri protestne note od susjednih država, Hrvatske i Bosne i Hercegovine.
Note su stigle tokom mandata nove parlamentarne većine koja je konstituisala Vladu Milojka Spajića krajem oktobra prošle godine.
Ista većina je za šefa parlamenta izabrala Andriju Mandića lidera proruskog Demokratskog fronta, koji je u međuvremenu rasformiran.
Povod za protestne note bile su izjave i inicijative čelnika i političkih struktura Demokratskog fronta, od kojih su neke, poput rezolucije o genocidu u Jasenovcu, prihvatile ostale vladajuće partije.
Dva problema generišu destabilizaciju odnosa Crne Gore sa susjedima - prosrpska i proruska orijentacija najvećeg dijela vladajuće koalicije i provokacije zvaničnog Beograda sa ciljem zaustavljanja evropskih integracija Crne Gore, ocjenjuje za Radio Slobodna Evropa (RSE) politički analitičar Zlatko Vujović.
Smatra da je aktuelni koncept dijela vladajuće većine, koja je politički bliska zvaničnom Beogradu, u postepenoj i tihoj konfrontaciji Crne Gore prvo sa susjedima a zatim i sa zapadom.
Crna Gora je regionalni lider u procesu pristupanja Evropskoj uniji.
U junu će, gotovo je izvjesno, dobiti pozitivnu ocjenu o ispunjavanju privremenih merila (IBAR), što je važan korak u pregovorima do punopravnog članstva.
"Ako se desi ono u šta zvanični Beograd ulaže velike napore, da sruši ovo brzo 'pakovanje' Crne Gore za EU, onda će Crna Gora izgubiti perspektivu i narednih dvadeset godina će čekati Srbiju, Kosovo i Sjevernu Makedoniju", kaže Vujović.
Među kriterijuma za pristupanje zapadnobalkanskih država EU su regionalna saradnja, dobrosusjedski odnosi i ispunjavanje međunarodnih obaveza.
Protestne note Hrvatske
Hrvatska je Crnoj Gori uputila protestnu notu 15. maja zbog namjere parlamentarne većine da izglasa rezoluciju o genocidu u Jasenovcu koju su inicirale stranke proruskog Demokratskog fronta.
U tekstu predložene rezolucije osuđuje se genocid nad Srbima, Jevrejima i Romima u logoru Jasenovac, kojim je tokom Drugog svjetskog rata upravljao ustaški režim u vrijeme Nezavisne države Hrvatske.
U hrvatskoj noti se navodi da se rezolucijom sprovodi neprimjerena manipulacija žrtvama Jasenovca, a Crna Gora poziva da se suzdrži od bilo čega "što može ugroziti njen put prema EU".
DF je rezoluciju predložio kao reakciju na odluku Vlade koja je, prateći politiku EU, u Ujedinjenim nacijama podržala Rezoluciju o genocidu u Srebrenici, a čemu su se oni protivili.
Usvajanje rezolucije je odloženo do dobijanja evropskog Izvještaja o ispunjenosti privremenih mjerila za poglavlja vladavine prava (IBAR), krajem juna.
U toku rasprave o takozvanim IBAR zakonima opozicija je više puta pozivala parlamentarnu većinu da povuče iz procedure rezoluciju o Jasenovcu, smatrajući da ona može samo štetiti Crnoj Gori, što su oni odbili.
Sjednica na kojoj će se glasati o ovoj rezoluciji još nije zakazana.
Profesor Sveučilišta u Zagrebu Anđelko Milardović za RSE kaže da njeno usvajanje, sa aspekta interesa Crne Gore, ne bi bilo pametno jer bi se stvari mogle geopolitički iskomplikovati:
"Crna Gora može donijeti tu rezoluciju jer papir trpi svašta, a kakve su konsekvence s obzirom na njen put u EU je drugo pitanje. Hrvatska neće blokirati put Crne Gore u EU, ali može Brisel. Tada može uslijediti veće vezivanje (Crne Gore) uz Beograd, a Beograd ne može ni sebi pomoći zbog dvojne politike – prema istoku i prema zapadu."
Profesor Milardović naglašava da se Hrvatska "suočila i suočava" sa svojom prošlošću:
"Niko ne može pobjeći od toga. Ali stvar treba staviti u racionalni okvir i promisliti šta znači instrumentalizacija prošlosti u političke svrhe i ko ima koristi od toga. To je iracionalno ponašanje i politički voluntarizam u kome volja nadjačava razum."
Zlatko Vujović smatra da je neko procijenio, da je najlakši način za sprječavanje napredovanja Podgorice ka EU, da se Hrvatska isprovocira toliko da blokira pregovore sa Crnom Gorom:
"Zato od formiranja ove vlasti, predstavnici Demokratskog fronta i povremeno druge članice vladajuće koalicije šalju provokativne poruke prema Hrvatskoj. Nikako ne shvataju da je ona naš saveznik, jer im je programska matrica okrenuta ka Beogradu."
Prethodnu protestnu notu je zvanični Zagreb uputio Podgorici oktobra 2023. zbog korišćenja, u kampanji popisa stanovništva, ličnosti iz hrvatske kulture koji su predstavljeni Srbima, što se našlo na bilbordima koje je portal IN4S postavio širom Crne Gore.
Taj portal, blizak Demokratskom frontu, prema Stejt Departmentu dio je ruske propagande.
"Apsolutno je neprihvatljiv pokušaj posezanja i pripisivanja srpskoj kulturi, kulturne i istorijske baštine Republike Hrvatske i hrvatskog naroda", navedeno je tada u demaršu Hrvatske.
Milardović kaže da bi diplomatije dvije zemlje trebalo da izglade odnose.
Protestne note Bosne i Hercegovine
Posljednju protestnu notu Bosna i Hercegovina uputila je Crnoj Gori zbog navoda iz govora predsjednika Skupštine Andrije Mandića na "Svesrpskom saboru" u Beogradu 8. juna.
Mandić je na tom skupu, obraćajući se liderima Srbije i bh. entiteta Republika Srpska, ovaj entitet nazvao državom:
"Nemam sumnje da će budućnost biti takva da možemo u nekom sljedećem periodu da razmišljamo da ovo ne bude skup samo dvije države, nego da vidimo da nas bude i više, da ne budemo samo gosti (Crna Gora) na ovom skupu."
Povodom ovih navoda ministar vanjskih poslova BiH Elmedin Konaković uputio je protestu notu Crnoj Gori, ocjenjujući spornom Mandićevu izjavu da je "Svesrpski sabor skup dviju država".
"Iako smo na to navikli od njega, bez obzira na to što se on tako kontinuirano ponaša, mi ćemo kontinuirano reagirati na pokušaje udara na ustavno uređenje BiH", kazao je Konaković za Federalnu novinsku agenciju 10. juna.
Prethodna protestna nota Ministarstva vanjskih poslova BiH iz februara ove godine, odnosila se na sastanak u Skupštini Crne Gore Andrije Mandića i predsjednika bh. entiteta Republika Srpska Milorada Dodika, kada nije bila istaknuta zastava BiH, već samo srpska trobojka.
U odgovoru BiH, crnogorsko ministarstvo se ogradilo od organizacije posjete Dodika.
Konstatujući da Mandićeve izjave narušavaju odnose u regionu, Vujović ukazuje i da je dio zvanično građanskih partija, kao što je Pokret Evropa sad Milojka Spajića, ideološki blizak Mandiću.
"Iako je ublažio retoriku, Mandić jeste srpski nacionalista i negator genocida u Srebrenici. Ako ste u koaliciji sa njim i dali mu da vodi dio državne politike, morate biti spremni na takvo ponašanje", kaže Vujović.
Zlatko Vujović zaključuje da Crna Gora ne može u EU sa ovom vladajućom koalicijom iako Vlada ima odličnih ministara:
"EU neće prihvatiti ulazak Crne Gore, u kojoj su na vlasti Putinovi saveznici koji otvoreno propagiraju ruski napad na Ukrajinu. Da Crnu Goru u EU uvede proruska i provučićeva Vlada, to neće moći."
Smatra da snage DF-a koje prate političke interese Aleksandra Vučića, opstruiraju evropske integracije kako bi se uz podršku Beograda spriječilo članstvo Crne Gore u EU.
Podrška građana Crne Gore članstvu u EU je oko 80 posto.
Distanca prema Kosovu
Partije nekadašnjeg DF-a koje su dio parlamentarne većine ne priznaju nezavisnost Kosova.
To su demonstrirali na Komitetu Savjeta Evrope glasajući protiv predloga da Kosovo postane članica tog tijela.
Članica Komiteta iz DF-a je bila protiv, a predstavnik Pokreta Evropa sad premijera Milojka Spajića je bio uzdržan.
Funkcioner DF, predsjednik opštine Pljevlja, Dario Vraneš odbio je u aprilu učešće na Međunarodnom sajmu u Prištini, jer kako je rekao "takozvana država Kosovo ne postoji, već je srpska pokrajina Kosovo i Metohija".
Na pitanje da li se i sa Kosovom pokušavaju poremetiti odnosi, Vujović kaže da vladajuća koalicija ima dominantno negativan stav prema toj državi:
"To se pokušava sakriti da bi se izbjegla negativna reakcija ključnih zapadnih partnera. Ali je činjenica da partije koje oblikuju politiku Crne Gore ne priznaju Kosovo."
Crna Gora je priznala nezavisnost Kosova 2008. godine u vrijeme vlasti Demokratske partije socijalista Mila Đukanovića.
Facebook Forum