U Crnoj Gori su podnesene inicijative za pokretanje istrage o poslu između Crne Gore i Malte na izgradnji vjetroelektrana na brdu Možura, između Bara i Ulcinja.
Povod za iniciranje istraga o ovom poslu je pad malteške Vlade, početkom godine, čije je poslove u Crnoj Gori istraživala novinarka Dafne Karuana Galicija (Daphne Caruana Galizia) koja je ubijena 16. oktobra 2017. godine.
Iz crnogorskog parlamenta su potekle dvije inicijative koje se odnose na pribavljanje informacija o izgradnji vjetroelektrana na Možuri koje su puštene u rad novembra prošle godine.
Traži se parlamentarna istraga
Nezavisni poslanik u Skupštini Crne Gore Srđan Milić je uputio zahtjev za formiranje Odbora za parlamentarnu istragu u vezi sa aferom “Možura".
Kako je Milić saopštio za Radio Slobodna Evropa (RSE), dobili su obećanje predsjednika parlamenta, da će se o ovoj inicijativi do kraja jula otvoriti rasprava u parlamentu. Milić kaže da bi istraga morala da najprije odgovori na pitanje finansiranja Možure.
Neko mora da odgovori na pitanje, ko je pristao da 24 miliona eura više košta oprema za vjetroelektranu Možura.Srđan Milić, nezavisni poslanik u Skupštini Crne Gore
“Što se Crne Gore tiče, moramo da počnemo od pitanja kako je moguće da je Vlada Crne Gore prihvatila da potpiše ugovor sa firmom koja je nudila Simensovu opremu za vjetroelektranu Možura na 66 miliona eura, a da je ista Vlada (naknadno) pristala da potpiše ugovor za kinesku opremu koja je mnogo lošijeg kvaliteta na 90 miliona eura. Neko mora da odgovori na pitanje, ko je pristao da 24 miliona eura više košta oprema za vjetroelektranu Možura. Mi smo krenuli, a šta će na kraju pokazati istraga, tokom razgovora sa svima koji su bili uključeni, vidjećemo”, kaže poslanik Srđan Milić.
Dodaje i da mu je iz Vrhovnog državnog tužilaštva odgovoreno da su spremni da otvore istragu oko ubistva malteške novinarke Dafne Karuane Galicije ukoliko bude bilo novih činjenica o tom slučaju.
Pitanja i za specijalno tužilaštvo
Drugu inicijativu su podnijeli poslanici Demosa Miodrag Lekić i Neđeljko Rudović, među kojima je upit Specijalnom državnom tužilaštvu (SDT) o tome dokle je stigla istraga o slučaju vjetroparka Možura.
"Ovom aferom, koju prati i evropska javnost, dodatno se kompromituje Crna Gora, koja se prepoznaje kao raj za korupciju i mutne transakcije iz cijelog svijeta", naveli su u dopisu 30. juna Lekić i Rudović.
Specijalno državno tužilaštvo je oktobra 2017. godine prikupilo dokumentaciju od Poreske uprave, poslovnu i finansijsku dokumentaciju firmi koje su imale poslovni odnos sa španskom Fersom Energias Renovables kao članicom - liderom konzorcijuma Fersa - Čelebić.
“Specijalno državno tužilaštvo formiralo je 19. oktobra 2017. godine predmet u vezi sa gradnjom vjetroelektrana na Možuri, a izviđaj i vještačenje dokumentacije još traje”, naveo je u odgovoru glavni specijalni tužilac Milivoje Katnić, uz napomenu da se tužilaštvo bavi transakcijama između crnogorskih firmi “Time UP” Podgorica i “BWP Montenegro” Podgorica, “koje su okarakterisane kao sumnjive”.
Istovremeno, Lekić i Rudović su i premijeru Dušku Markoviću uputili set pitanja o gradnji vjetroelektrana. U pismu Markoviću navode da slučaj pažljivo prati evropska javnost te da je u interesu Crne Gore da pruži sve informacije.
"Grupa istraživačkih novinara iz više zemalja Evropske unije uključila se u istraživanje ovog slučaja, kako bi nastavila posao ubijene koleginice”, poručili su poslanici Lekić i Rudović koji zahtijevaju provjeru imovinskih podataka za sve državne funkcionere koji su u bilo kojoj fazi učestvovali u ovom projektu, članova njihovih porodica i povezanih lica.
Iz Ujedinjene Crne Gore (UCG) su saopštili da tužilački organi u Crnoj Gori “sramno ćute o Možuri”.
“UCG upućuje javnost na brižljivo praćenje slučaja Možura, jer tragovi novca ponovo vode u srce naše izvršne vlasti. Broj vlasničkih transformacija u vezi vjetro-parka nije ništa manji od broja pitanja koja još ostaju bez odgovora. Španske, malteške, crnogorske, azerbejdžanske i kineske firme smjenjuju se kao na traci u iščitavanju svih preokreta oko Možure”, kazali su iz UCG.
Na Malti je pokrenuta istraga protiv biznismena i državnih funkcionera umiješanih u izgradnju vjetroelektrana zbog finansijskih malverzacija, korupcije, ali i ubistva novinarke Dafne Karuane Galicije koja je istraživala slučaj.
Galicija je ubijena 16. oktobra 2017. godine u eksploziji bombe podmetnute ispod njenog automobila. Zbog ove afere, početkom ove godine pala je Vlada Malte.
Istraživački novinar sa Malte i sin ubijene novinarke Galicije, Metju Karuana Galicija rekao je 19. juna ove godine, za Radio Slobodna Evropa da je njegova majka “ u vrijeme kad je ubijena, istraživala sve ljude koji su bili uključeni u ovaj dogovor u Crnoj Gori”.
Krak koruptivnih radnji i u Crnoj Gori?
"Teško se može očekivati od istražnih organa u Crnoj Gori bilo kakav napredak", kaže nekadašnji policijski funkcioner i generalni sekretar organizacije Civis Zoran Miljanić.
Osvrćući se na sumnju da jedan krak koruptivnih radnji bivših članova Vlade Malte, vezan za izgradnju vjetroparka Možura, vodi ka Crnoj Gori, on za RSE objašnjava zbog čega sumnja u moguće iskorake u istrazi:
Ne bi bio problem, prateći trag novca, da se dođe do počinilaca bilo kojeg krivičnog djela.Zoran Miljanić, generalni sekretar organizacije Civis
“Čak i ako se radi o jednoj velikoj evropskoj aferi gdje imamo kao žrtvu novinarku sa Malte koja je pisala o koruptivnim poslovima i zbog toga lišena života. Vidimo da je istraga otišla naprijed i da se došlo do Vlade Malte koja je bila primorana da podnese ostavku. Kraci koruptivnog posla vode u Crnu Goru, a tadašniji vrh vlasti u Malti je upetljan sa određenim krugovima crnogorske države”, kaže Zoran Miljanić.
On je uvjeren da će crnogorski istražni organi pokušati da zataškaju čitav slučaj jer tvrdi da u Crnoj Gori ne može da prođe ni jedan krupni posao bez vrha vlasti.
“Ne bi bio problem da se, prateći trag novca, dođe do počinilaca bilo kojeg krivičnog djela. Da ima bilo kakve volje istražnih organa u Crnoj Gori, oni bi tragom novca mogli doći do naručilaca, izvršilaca i nalogodavaca, bilo da su oni sa Malte ili iz Crne Gore”, zaključuje Miljanić.
Da li bi crnogorski zvaničnici trebalo da se pozabave aferom na Malti u koju je Crna Gora uključena preko projekta vjetroelektrane Možura za podgoričke Vijesti komentarisala je portparolka Evropske komisije Ani Pisonero Hernandez. Ona je izjavila da Evropska komisija očekuje da optužbe za korupciju dobijaju vjerodostojne, nezavisne i efikasne institucionalne odgovore i razgovor o takvim pitanjima u demokratski izabranim institucijama.
Ko je počeo a ko završio posao
Procedura za izgradnju vjetroelektrana na Možuri kod Ulcinja, na krajnjem jugoistoku Crne Gore, pokrenuta je 2007, ispitivanjima jačine vjetra na Možuri.
Vlada u januaru 2010. godine, raspisuje javni poziv za izgradnju vjetroelektrana na Možuri, na koju se javio samo konzorcijum firmi Fersa i podgoričkog Čelebića, sa kojim Ministarstvo ekonomije u julu 2010. potpisuju ugovor o gradnji vjetroelektrana vrijednih 65.000.000 eura.
Konzorcijum Fersa & Čelebić, u čijem sastavu su bili španska kompanija Fersa Energias Renovables sa 99 posto vlasništva i Čelebić iz Podgorice sa jedan posto sklapaju ugovor o zakupu zemljišta na 20 godina i izgradnji vjetroelektrana na Možuri.
Ovim povodom u podgoričkom Osnovnom sudu pokrenut je sudski proces.
Tužbu sudu, zbog “istiskivanja” iz posla podnijeli su Vladimir Popović i Karles Kolu Palou protiv partnera Vlade u tom projektu – španske Ferse, te podgoričke firme BWP Montenegro i BWP Europe Consulting jer im nijesu, kako tvrde, isplatili proviziju od po dva miliona eura za ugovoreni posao sa Vladom oko izgradnje vjetroelektrana.
No, u istrazi Specijalnog državnog tužilaštva se pored BWP Montenegro istražuje i firma Time UP.
Firma Time UP je, prema Centralnom registru privrednih subjekata (CRPS), osnovana 2012. Osnivač i vlasnik je Hose Marija Roger Ezpeleta koji je bio izvršni direktor Ferse, a ovlašćeni zastupnik Milena Popović, ćerka Danila Popovića, dugogodišnjeg predsjednika državnog Sindikata.
Prema CRPS-u, Milena Popović je bila ovlašćeni zastupnik i firme BWP Montenegro koja je osnovana, pet godina ranije, marta 2007. a osnivač je bio Alex Requesens Pallerola.
Centar za istraživačko novinarstvo Crna Gora objavio je da je novembra iste godine. 2007., u Barseloni potpisan Ugovor kojim se podgorička firma BWP Montenegro obavezala da špansku Fersa Energias Renovables dovede u poziciju da sa Vladom Crne Gore zaključi ugovor o gradnji vjetroelektrana na Možuru. Firma je ugašena u aprilu 2016. godine, piše na sajtu CRPS-a.
U Podgorici je 2008. godine osnovana kompanija Mozura Wind Park, kako bi se taj projekat realizovao.
Kako je posao mijenjao vlasnike
Španska Fersa Energias Renovables kao vlasnik 99 posto konzorcijuma Fersa & Čelebić, koja je dobila 2010. godine posao izgradnje vjetroelektrana, prodala ga je 2015. kompaniji sa Sejšelskih ostrva Cifidex Ltd za 2,9 miliona eura. I Čelebić je svoj jedan posto vlasništva prodao Cifidexu.
Kompanija Čelebić, čiji je vlasnik Tomislav Čelebić, inače poslovni partner Mila Đukanovića, nakon prodaje svog dijela izašla je iz posla. Fersi je naime kompanija Čelebić bila, kao respektabilan domaći partner, potrebna za proces tenderske procedure do dobijanja posla.
I Rojtersovo istraživanje iz jula ove godine potvrđuje da je Cifidex dionice Možure kupio 10. decembra 2015. godine za 2,9 miliona eura, a da ih je dvije sedmice kasnije prodao malteškoj Enemalti za 10,3 miliona eura, tri puta više od originalne cijene.
Izvori koji su bili direktno uključeni u transakciju su za Reuters ispričali da je Cifidex kupio dionice od Ferse za tri miliona eura posuđenih od kompanije 17 Black. Nakon što je Cifidex prodao dionice Enemalti, vratili su tri miliona kompaniji 17 Black, plus dodatnih 4,6 miliona eura “udjela u dobiti”.
Drugi izvor je Reutersu saopštio da se Cifidex nalazi u vlasništvu Turaba Musayeva, izvršnog direktora SOCAR Tradinga, švajcarske podružnice azerbejdžanske državne naftne kompanije SOCAR.
Musayev, koji ima i britansko državljanstvo, bio je poslovni saradnik Jorgena Feneča, vlasnika kompanije 17 Black.
Krajem iste godine, malteška Vlada je objavila da njihova državna firma Enemalta ulazi u projekat vjetroelektrana u Crnoj Gori. “Enemalta” je projekat realizovala u partnerstvu sa kineskim Šangaj elektrikom, koji ima 33 odsto udjela u malteškoj firmi.
Prenos Ugovora o zakupu zemljišta i izgradnji vjetroelektrane na Možuru, na maltešku kompaniju Enemalta zaključen je 27. oktobra 2015. Tim povodom, ministar ekonomije Crne Gore Vladimir Kavarić u novembru iste godine razgovarao je sa ministrom energetike, zdravlja i privatno-javnog partnerstva u Vladi Republike Malte, Konradom Micijem (Konrad Mizzi).
Januara naredne godine i premijer Džozef Muskat (Joseph Muscat) posjetio je Crnu Goru.
Tadašnji predsjednik Vlade Milo Đukanović, u maju 2016. posjetio je Maltu gdje o projektu Možur razgovarao sa Muskatom.
Tri ipo godine kasnije, ministarka ekonomije Crne Gore Dragica Sekulić i ministar energetike i vodosnabdijevanja Malte Džo Mici pustili su 18. novembra 2019 u rad vjetroelektranu Možura snage 46 MW i, kako je navedeno u saopštenju Vlade, vrijednosti 90 miliona eura.
U ugovoru koji je Vlada 2010. potpisala sa španskom Fersom investicija je bila “teška” 65 miliona eura. Ceremoniji su prisustvovali i premijeri Malte i Crne Gore, Džozef Muskat i Duško Marković.
Afera se otvara na Malti
Premijer Malte Džozef Muskat je početkom 2020. godine podnio ostavku zbog političke krize u zemlji nastale zbog istrage o ubistvu istraživačke novinarke Dafne Karuane Galicije iz 2017. godine.
Galicia je pisala, bez konkretnih dokaza, o postojanju veza između kompanije 17 Black iz Dubaija i političara sa Malte, sumnjajući da su preko te off shore firme isplaćivani korumpirani malteški lideri. Pod istragom je i Kit Šembri, tadašnji šef osoblja (bivšeg) premijera Muskata.
Bivši ministar energetike Konrad Mizi navodi da nije uključen, niti je znao o ubistvu novinarke. Za Reuters je rekao da nema veze sa firmom 17 Black. Na pitanje o čestim putovanjima u Crnu Goru, Mizzi je odgovorio da je njegova uključenost bila kao ministra odgovornog za Enemaltu.
Jorgen Feneč, vlasnik kompanije iz Dubaija, 17 Black, glavni je osumnjičeni za organizaciju ubistva malteške novinarke. Malteška policija sarađuje sa Europolom u istrazi povodom tvrdnje da je kompanija biznismena Jorgena Feneča zaradila milione od projekta vjetroelektrana u Crnoj Gori.
Komentarišući za RSE poslednje nalaze oko ubistva njegove majke, Metju Karuana Galicija, izjavio je da su “sve te kompanije i ljudi bili dio mreže za pranje novca u više zemalja, uključujući Crnu Goru, Maltu, Panamu, Novi Zeland, Azerbejdžan i Švajcarsku.
“Nije iznenađenje da su novinari koji su istraživali iste ljude i kompanije koje je moja majka istraživala otkrili ovaj dogovor u Crnoj Gori", kaže Metju Karuana Galicija.
Kapaciteti vjetroelektrana i zarada
Glavni izvođač radova vjetrenjača, investicije malteške državne kompanije Enemalta, bio je kineski Shangai Electric Power Engineering. Možura će godišnje proizvoditi oko 120 GWH energije.
Prema ugovoru, vlasnici vjetroelektrana na Možuri dobijaće od crnogorskih potrošača električne energije subvencije po osnovu “zelene investicije” od 115 miliona eura za 12 godina rada.
Kompanija Možura Wind Park, koja upravlja sa VE Možura, u prvih pet mjeseci ove godine već je dobila je 2,7 miliona eura.
Iz Vlade podsjećaju da je, ugovorom o dugoročnom zakupu zemljišta, utvrđeno da će elektrana, po isteku perioda zakupa, potpuno revitalizovana preći u trajno vlasništvo države Crne Gore 2036. godine.
