RSE: Potapanje dijela kanjona Tare zbog izgradnje hidroelektrane Buk-Bijela, vruća je tema ovih dana. Peticije, podijeljenost političara i građana, protesti ekologa, odgađanje usvajanja deklaracije u Parlamentu, a čini se ipak dosta nepoznanica u cijeloj priči. Kako Vi to komentarišete?
PEŠIĆ: Sve to što ste nabrojali se dešava i to je stvarno jedan problem koji je u Crnoj Gori jako aktuelan i mogu da kažem da je problem koji je jedinstven po tome što je stvarno uzburkao javnost. To je po prvi put da se javnost u Crnoj Gori jako angažovala oko rješavanja jednog ekološkog problema. Uključile su se nevladine organizacije. Sama priča o Tari je na neki način počela angažovanjem nevladinih organizacija, a kasnije su se uključili naučnici, odnosno ekolozi, dok se određen broj institucija ipak još i dan danas samo onako letimično uključuje. Međutim, danas je to jedan problem koji je dobio i ne samo neku ekološku konotaciju, već i političku. U Crnoj Gori su se već jasno izdvojila dva lobija – energetski lobi i ekološki lobi, svaki sa svojim argumentima. Ono što je jako značajno, obadva ta lobija su dobila u medijima, moram da priznam, adekvatan prostor za zastupanje svojih argumenata, tako da smo tokom prošlih mjeseci mogli da čujemo argumente jedne i druge strane. Ja ću ipak kao ekolog, kao osoba koja je uključena u ekologiju, da pokušam da objasnim ekološke argumente, odnosno argumente da se kanjon Tare odnosno dio kanjona Tare ne potopi. A na Prvom simpozijumu ekologa Crne Gore, koji je bio održan u Tivtu, od 14. do 18. oktobra, s učešćem od oko dvjesta pedeset učesnika iz dvanaest evropskih zemalja i kompletna Srbija i Crna Gora. A na tom okruglom stolu nauka je bila jasna i decidna da kanjon odnosno dio kanjona apsolutno ne treba potapati, zbog same činjenice da on predstavlja dio svjetske baštine, da je pod zaštitom UNESCO-a i da Crna Gora ne treba sebi da dozvoli jedan takav luksuz da nešto što predstavlja dio svjetske baštine potapa. Zato je bio naveden čitav niz naučne argumentacije zbog čega bi došlo do narušavanja ekološke ravnoteže. Sa svim tim su upoznate i određene institucije, posebno Ministarstvo zaštite životne sredine, koje je praktično do početka tog simpozijuma pokazivalo jedan apsolutno indiferentan stav kad je riječ o zaštiti kanjona rijeke Tare, mada bi upravo Ministarstvo trebalo da bude prvo koje je trebalo da upozna i javnost i nevladin sektor i vladine institucije sa odredbama koje je Crna Gora već usvojila prihvatanjem toga da jedan dio njene teritorije predstavlja dio svjetske baštine. Na žalost taj indiferentan odnos je ostao praktično do prije desetak dana. Ono što je sad u Crnoj Gori aktuelno, a tiče se konkretno kanjona rijeke Tare, jeste da je napravljena ekspertska komisija, a koju je predložio ministar Uskoković. Dobar dio naučne javnosti, moram da priznam, praktično sve institucije koje su vezane za ekologiju, apsolutno se ne slažu sa izborom komisije, u koju je ušlo desetero ljudi i koja apsolutno nema nijednog eksperta iz oblasti ekologije.
RSE: Kao ekolog, vjerujem da ne možete izaći iz priče između energetičara i političara. Što je tu zapravo suština priče?
PEŠIĆ: Apsolutno je jasno da Crnoj Gori treba energija. Međutim, da je to ostalo samo na nivou jednog ekološkog problema, sigurno da prašina u Crnoj Gori ne bi bila toliko velika. Postoji čitav niz problema u Crnoj Gori koji imaju samo jednu ekološku pozadinu, ali koji su ekonomski isplativi i oni su kao takvi pošli. Ali u ovom slučaju energetski lobi jednostavno nije mogao da dokaže i još uvijek ne može da dokaže koliko će to biti ekonomski korisno za Crnu Goru, zato se i podigla tolika prašina. Znači informacija koju je dobila javnost Crne Gore je samo da će se kupovati struja po tržišnim cijenama. Bez obzira na ogroman pritisak javnosti, nevladinog sektora i ekološkog lobija, još uvijek ne možemo da dobijemo tačnu vrijednost, obzirom da, pretpostavljam, ona ni ne postoji. Znači, taj projekat ni ekonomski nije koristan za Crnu Goru. A ekološki, to je sasvim jasno bilo kome u Crnoj Gori, on je potpuno neisplativ i jednu odrednicu Crne Gore kao ekološke države apsolutno baca u vodu. Ta ideja ekološke države, koja bi vjerovatno mogla u nekom obliku da ima smisla u Crnoj Gori, na ovakav način će da postane samo jedna obična riječ koja se koristi.
RSE: Otvaramo priču o Crnoj Gori kao samoproglašenoj ekološkoj državi. Kako gledate odnos vlasti prema ekološkim problemima u našoj državi?
PEŠIĆ: U principu je to jedan odnos koji nije dao konkretne rezultate. U Crnoj Gori se još uvijek nisu jasno definisale institucije koje u obimu svog posla imaju upravo rješavanje takvih problema, ekoloških problema. Ono zbog čega je, kako sam rekao, Tara bila aktuelna, upravo je ta kombinacija ekološkog i ekonomskog problema. Međutim, veliki broj problema u Crnoj Gori je ostao samo na nivou jedne obične priče. Moram da kažem da institucije ne obavljaju onaj posao koji je jednostavno njihova obaveza. Ono što je također aktuelan problem, također vezan za Taru, Crna Gora je usvojila zakon da prije svake izgradnje mora da uradi prethodna procjena uticaja na životnu sredinu. I ovaj primjer Tare pokazuje da izbor eksperata koji ulaze u takve komisije je apsolutno neobjektivan. Uglavnom se biraju ljudi po potrebi. Ako uzmete ovu komisiju od deset ljudi, vi ćete tu naći predstavnike Ministarstva turizma, predstavnike Ministarstva privrede, zatim predstavnike jedne nevladine organizacije „Zeleni“, a uopšte nećete naći eksperte koji su sposobni da obave taj posao. A nama je ponuđen elaborat o uticaju na kanjon Tare koji je urađen prije nekih dvadesetak godina, a koji je apsolutno izgubio na smislu. Izabrana je komisija u kojoj apsolutno nema eksperata, već su tu ljudi koji predstavljaju određeni stav. To što se dešava je totalno nevjerovatno. Na kraju ćete dobiti jedan elaborat koji će da kaže da će biti takvi i takvi uticaji na rijeku Taru i na osnovu toga ćete praviti hidroelektranu ili nećete.
RSE: Imamo između ostalog i problem deponije na Lovanji kraj Tivta. Što mislite o tome?
PEŠIĆ: Deponija na Lovanji je otprilike isto to. Znači, to je bio problem u koji su se uključili građani, također je napravljena komisija za procjenu. Sve to treba da prođe kroz neku legalizaciju. Da bi prošlo kroz legalizaciju, mora da postoji upravo ta komisija. Vi ne možete pobiti bilo kakvo mišljenje, odnosno možete da izvršite uticaj samo ako imate nezavisne eksperte koji će da vrše takvu procjenu uticaja. U Crnoj Gori je osnovni problem to što ne postoji nikakva institucija, ne postoje nezavisni eksperti koji bi mogli nezavisno da vrše takve analize.
RSE: Kada predajete svojim studentima, teoretski, koristite li ove aktualne primjere i što im zapravo kažete?
PEŠIĆ: U Crnoj Gori se dogodila ipak na neki način mala zamjena teza. Ono što bi trebalo da se ustvari zove zaštitom životne sredine, vjerovatno zbog naše inertnosti je bilo proklamovano kao ekološki problem, kao ekološka država. Sam koncept ekološke države bi bilo bolje nazvati konceptom zemlje održivog razvoja. Crna Gora bi mogla da nađe u svijetu dosta uzora. A koliko sam upoznat, u Crnoj Gori je prije nekih pola godine bilo jako interesantno na primjer poistovjećivanje sa mislim Kostarikom. Tu je dolazio veliki broj eksperata iz Kostarike, koja je kao jedna zemlja koja ima tu konotaciju zemlje održivog razvoja. To je kod nas bilo jako aktuelno, pretpostavljam da je još uvijek aktuelno. Hoću da kažem da koncept ekološke države, bez obzira što ja kao naučnik imam svoja razmišljanja o tome šta je to ekologija, ipak je to jedan koncept koji bi mogao da bude apsolutno prihvatljiv i u vezi s tim ekološki turizam i sve ono što bi pomoglo jednom daljem uspješnom razvoju Crne Gore koji se bazira na održivom razvoju. Crna Gora u tome ima apsolutno koristi, ali problem je u tome što u Crnoj Gori još uvijek ne postoji nikakva strategija. Crna Gora je samo proglašena ekološkom državnom, ali nikad nas niko kao takve nije priznao. Crna Gora treba da odluči da li će svoj razvoj bazirati na održivom razvoju, na forsiranju ekologije, na forsiranju ekološkog turizma i svih onih grana koje bi joj mogle donijeti uspjeh, ili će da forsira neke, po mojoj procjeni jako promašene projekte. Taj projekat gradnje hidroelektrane Buk-Bijela, to je jedan projekat koji je je još sedamdesetih godina bio započet i taj projekat, kao i čitav niz projekata u Crnoj Gori, ponovo se vraća kao nekakav feniks koji apsolutno nema nikakve ekonomske potpore.
RSE: Tragajući za nečim što bih Vas mogla upitati iz Vašeg privatnog života, često se pominje Iran. Što ste radili tamo?
PEŠIĆ: Obzirom da se bavim vodama i živim svijetom voda, prije tri godine sam započeo intenzivna istraživanja živog svijeta voda u Iranu. To je bilo jedno jako interesantno istraživanje i to je jedno istraživanje koje mi je mnogo značilo za jednu svjetsku slavu. Tako da kad je riječ o tom istraživanju vode i živog svijeta voda, danas sam jedan od vodećih eksperata, znači za područje Irana. To je za mene bilo nešto jako značajno, u toku tog istraživanja sam opisao dvadeset i četiri nove endemične vrste, znači vrste koje do tada nisu bile poznate za svjetsku nauku, uopšte nisu bile opisane. I tek mojim istraživanjem od tri godine, zajedno sa kolegama sa velikog broja univerziteta u Iranu, te su nove vrste opisane. One danas predstavljaju jednu pravu rijetkost u naučnom smislu i ono po čemu je Iran i prepoznatljiv danas u naučnim krugovima. Moj odlazak u Iran je ustvari bio organizovanje prvog work-shopa iz oblasti voda i zaštite voda i živog svijeta voda u Iranu.
PEŠIĆ: Sve to što ste nabrojali se dešava i to je stvarno jedan problem koji je u Crnoj Gori jako aktuelan i mogu da kažem da je problem koji je jedinstven po tome što je stvarno uzburkao javnost. To je po prvi put da se javnost u Crnoj Gori jako angažovala oko rješavanja jednog ekološkog problema. Uključile su se nevladine organizacije. Sama priča o Tari je na neki način počela angažovanjem nevladinih organizacija, a kasnije su se uključili naučnici, odnosno ekolozi, dok se određen broj institucija ipak još i dan danas samo onako letimično uključuje. Međutim, danas je to jedan problem koji je dobio i ne samo neku ekološku konotaciju, već i političku. U Crnoj Gori su se već jasno izdvojila dva lobija – energetski lobi i ekološki lobi, svaki sa svojim argumentima. Ono što je jako značajno, obadva ta lobija su dobila u medijima, moram da priznam, adekvatan prostor za zastupanje svojih argumenata, tako da smo tokom prošlih mjeseci mogli da čujemo argumente jedne i druge strane. Ja ću ipak kao ekolog, kao osoba koja je uključena u ekologiju, da pokušam da objasnim ekološke argumente, odnosno argumente da se kanjon Tare odnosno dio kanjona Tare ne potopi. A na Prvom simpozijumu ekologa Crne Gore, koji je bio održan u Tivtu, od 14. do 18. oktobra, s učešćem od oko dvjesta pedeset učesnika iz dvanaest evropskih zemalja i kompletna Srbija i Crna Gora. A na tom okruglom stolu nauka je bila jasna i decidna da kanjon odnosno dio kanjona apsolutno ne treba potapati, zbog same činjenice da on predstavlja dio svjetske baštine, da je pod zaštitom UNESCO-a i da Crna Gora ne treba sebi da dozvoli jedan takav luksuz da nešto što predstavlja dio svjetske baštine potapa. Zato je bio naveden čitav niz naučne argumentacije zbog čega bi došlo do narušavanja ekološke ravnoteže. Sa svim tim su upoznate i određene institucije, posebno Ministarstvo zaštite životne sredine, koje je praktično do početka tog simpozijuma pokazivalo jedan apsolutno indiferentan stav kad je riječ o zaštiti kanjona rijeke Tare, mada bi upravo Ministarstvo trebalo da bude prvo koje je trebalo da upozna i javnost i nevladin sektor i vladine institucije sa odredbama koje je Crna Gora već usvojila prihvatanjem toga da jedan dio njene teritorije predstavlja dio svjetske baštine. Na žalost taj indiferentan odnos je ostao praktično do prije desetak dana. Ono što je sad u Crnoj Gori aktuelno, a tiče se konkretno kanjona rijeke Tare, jeste da je napravljena ekspertska komisija, a koju je predložio ministar Uskoković. Dobar dio naučne javnosti, moram da priznam, praktično sve institucije koje su vezane za ekologiju, apsolutno se ne slažu sa izborom komisije, u koju je ušlo desetero ljudi i koja apsolutno nema nijednog eksperta iz oblasti ekologije.
RSE: Kao ekolog, vjerujem da ne možete izaći iz priče između energetičara i političara. Što je tu zapravo suština priče?
PEŠIĆ: Apsolutno je jasno da Crnoj Gori treba energija. Međutim, da je to ostalo samo na nivou jednog ekološkog problema, sigurno da prašina u Crnoj Gori ne bi bila toliko velika. Postoji čitav niz problema u Crnoj Gori koji imaju samo jednu ekološku pozadinu, ali koji su ekonomski isplativi i oni su kao takvi pošli. Ali u ovom slučaju energetski lobi jednostavno nije mogao da dokaže i još uvijek ne može da dokaže koliko će to biti ekonomski korisno za Crnu Goru, zato se i podigla tolika prašina. Znači informacija koju je dobila javnost Crne Gore je samo da će se kupovati struja po tržišnim cijenama. Bez obzira na ogroman pritisak javnosti, nevladinog sektora i ekološkog lobija, još uvijek ne možemo da dobijemo tačnu vrijednost, obzirom da, pretpostavljam, ona ni ne postoji. Znači, taj projekat ni ekonomski nije koristan za Crnu Goru. A ekološki, to je sasvim jasno bilo kome u Crnoj Gori, on je potpuno neisplativ i jednu odrednicu Crne Gore kao ekološke države apsolutno baca u vodu. Ta ideja ekološke države, koja bi vjerovatno mogla u nekom obliku da ima smisla u Crnoj Gori, na ovakav način će da postane samo jedna obična riječ koja se koristi.
RSE: Otvaramo priču o Crnoj Gori kao samoproglašenoj ekološkoj državi. Kako gledate odnos vlasti prema ekološkim problemima u našoj državi?
PEŠIĆ: U principu je to jedan odnos koji nije dao konkretne rezultate. U Crnoj Gori se još uvijek nisu jasno definisale institucije koje u obimu svog posla imaju upravo rješavanje takvih problema, ekoloških problema. Ono zbog čega je, kako sam rekao, Tara bila aktuelna, upravo je ta kombinacija ekološkog i ekonomskog problema. Međutim, veliki broj problema u Crnoj Gori je ostao samo na nivou jedne obične priče. Moram da kažem da institucije ne obavljaju onaj posao koji je jednostavno njihova obaveza. Ono što je također aktuelan problem, također vezan za Taru, Crna Gora je usvojila zakon da prije svake izgradnje mora da uradi prethodna procjena uticaja na životnu sredinu. I ovaj primjer Tare pokazuje da izbor eksperata koji ulaze u takve komisije je apsolutno neobjektivan. Uglavnom se biraju ljudi po potrebi. Ako uzmete ovu komisiju od deset ljudi, vi ćete tu naći predstavnike Ministarstva turizma, predstavnike Ministarstva privrede, zatim predstavnike jedne nevladine organizacije „Zeleni“, a uopšte nećete naći eksperte koji su sposobni da obave taj posao. A nama je ponuđen elaborat o uticaju na kanjon Tare koji je urađen prije nekih dvadesetak godina, a koji je apsolutno izgubio na smislu. Izabrana je komisija u kojoj apsolutno nema eksperata, već su tu ljudi koji predstavljaju određeni stav. To što se dešava je totalno nevjerovatno. Na kraju ćete dobiti jedan elaborat koji će da kaže da će biti takvi i takvi uticaji na rijeku Taru i na osnovu toga ćete praviti hidroelektranu ili nećete.
RSE: Imamo između ostalog i problem deponije na Lovanji kraj Tivta. Što mislite o tome?
PEŠIĆ: Deponija na Lovanji je otprilike isto to. Znači, to je bio problem u koji su se uključili građani, također je napravljena komisija za procjenu. Sve to treba da prođe kroz neku legalizaciju. Da bi prošlo kroz legalizaciju, mora da postoji upravo ta komisija. Vi ne možete pobiti bilo kakvo mišljenje, odnosno možete da izvršite uticaj samo ako imate nezavisne eksperte koji će da vrše takvu procjenu uticaja. U Crnoj Gori je osnovni problem to što ne postoji nikakva institucija, ne postoje nezavisni eksperti koji bi mogli nezavisno da vrše takve analize.
RSE: Kada predajete svojim studentima, teoretski, koristite li ove aktualne primjere i što im zapravo kažete?
PEŠIĆ: U Crnoj Gori se dogodila ipak na neki način mala zamjena teza. Ono što bi trebalo da se ustvari zove zaštitom životne sredine, vjerovatno zbog naše inertnosti je bilo proklamovano kao ekološki problem, kao ekološka država. Sam koncept ekološke države bi bilo bolje nazvati konceptom zemlje održivog razvoja. Crna Gora bi mogla da nađe u svijetu dosta uzora. A koliko sam upoznat, u Crnoj Gori je prije nekih pola godine bilo jako interesantno na primjer poistovjećivanje sa mislim Kostarikom. Tu je dolazio veliki broj eksperata iz Kostarike, koja je kao jedna zemlja koja ima tu konotaciju zemlje održivog razvoja. To je kod nas bilo jako aktuelno, pretpostavljam da je još uvijek aktuelno. Hoću da kažem da koncept ekološke države, bez obzira što ja kao naučnik imam svoja razmišljanja o tome šta je to ekologija, ipak je to jedan koncept koji bi mogao da bude apsolutno prihvatljiv i u vezi s tim ekološki turizam i sve ono što bi pomoglo jednom daljem uspješnom razvoju Crne Gore koji se bazira na održivom razvoju. Crna Gora u tome ima apsolutno koristi, ali problem je u tome što u Crnoj Gori još uvijek ne postoji nikakva strategija. Crna Gora je samo proglašena ekološkom državnom, ali nikad nas niko kao takve nije priznao. Crna Gora treba da odluči da li će svoj razvoj bazirati na održivom razvoju, na forsiranju ekologije, na forsiranju ekološkog turizma i svih onih grana koje bi joj mogle donijeti uspjeh, ili će da forsira neke, po mojoj procjeni jako promašene projekte. Taj projekat gradnje hidroelektrane Buk-Bijela, to je jedan projekat koji je je još sedamdesetih godina bio započet i taj projekat, kao i čitav niz projekata u Crnoj Gori, ponovo se vraća kao nekakav feniks koji apsolutno nema nikakve ekonomske potpore.
RSE: Tragajući za nečim što bih Vas mogla upitati iz Vašeg privatnog života, često se pominje Iran. Što ste radili tamo?
PEŠIĆ: Obzirom da se bavim vodama i živim svijetom voda, prije tri godine sam započeo intenzivna istraživanja živog svijeta voda u Iranu. To je bilo jedno jako interesantno istraživanje i to je jedno istraživanje koje mi je mnogo značilo za jednu svjetsku slavu. Tako da kad je riječ o tom istraživanju vode i živog svijeta voda, danas sam jedan od vodećih eksperata, znači za područje Irana. To je za mene bilo nešto jako značajno, u toku tog istraživanja sam opisao dvadeset i četiri nove endemične vrste, znači vrste koje do tada nisu bile poznate za svjetsku nauku, uopšte nisu bile opisane. I tek mojim istraživanjem od tri godine, zajedno sa kolegama sa velikog broja univerziteta u Iranu, te su nove vrste opisane. One danas predstavljaju jednu pravu rijetkost u naučnom smislu i ono po čemu je Iran i prepoznatljiv danas u naučnim krugovima. Moj odlazak u Iran je ustvari bio organizovanje prvog work-shopa iz oblasti voda i zaštite voda i živog svijeta voda u Iranu.
