Mogućnost da Kina postane vlasnik dijela auto puta od Bara do Boljara, nekog drugog objekta ili dijela teritorije ukoliko Crna Gora ne bude mogla da izmiruje obaveze prema kineskoj EXIM banci je realna, kaže za Radio Slobodna Evropa (RSE) Dejan Milovac iz Mreže za afirmaciju nevladinog sektora (MANS).
MANS od potpisivanja ugovora sa Kinezima istražuje ekonomske i ekološke aspekte gradnje auto puta.
Ugovor u korist kineskih interesa
Milovac ističe da je ta mogućnost navedena i u ugovoru koji je prethodna vlast Demokratske partije socijalista (DPS) 2014. godine potpisala sa kineskim partnerima.
Kompanija CRBC iz Kine gradi prvu dionicu autoputa Bar-Boljare, za koji je Crna Gora podigla kredit kod kineske EXIM banke od 809 miliona dolara.
„Ugovor sa Kinezima je veoma jasan i omogućava da kineska banka u bilo kojem trenutku, ukoliko bi stekla utisak da Crna Gora finansijski nije sposobna da vrati kredit, može postati vlasnik bilo kojeg dijela imovine pa tako i auto puta. To bi im u arbitraži omogućilo da bez dileme dobiju pravo da na ime potraživanja postanu vlasnici dionice auto puta od Smokovca do Mateševa“, kaže Milovac.
U ugovoru koji je dostupan od 2015. godine, piše da se “Crna Gora odriče imuniteta po osnovu suverenosti ili na drugi način za sebe ili svoju imovinu, osim imovine koja se odnosi na diplomatsko-konzularna predstavništva i vojne imovine, u vezi sa bilo kojim arbitražnim postupkom u skladu sa ugovorom“.
Takođe, Kinezi mogu prestati da isplaćuju kredit ili odmah traže isplatu glavnice i kamate “bez daljih zahtjeva, obavještenja ili drugih pravnih formalnosti“, ako, između ostalog, Crna Gora ne plaća glavnicu, kamatu Exim banci ili “prema svojim povjeriocima uopšte“, koji nemaju veze sa Kinezima.
Odlučuje li kineski sud ili crnogorska skupština
U julu 2019. godine tadašnji ministar finansija Darko Radunović je tokom obraćanja u Skupštini Crne Gore bio kategoričan da nema zakonskih mogućnosti da eventualno Kina postane vlasnik crnogorskog autoputa u slučaju nemogućnosti otplate kredita, osim ako Skupština Crne Gore ne odluči drugačije.
“Ne može se desiti da kineska kompanija postane vlasnik autoputa. To može ako se izglasa u ovom parlamentu i odluči parlament da tako nešto uradi. Ali ja znam pouzdano da mi nismo uspostavili zalogu na imovinu i nikako (Kinezi) ne mogu postati vlasnici, osim legitimnog odlučivanja u ovom parlamentu vlasnika autoputa”, izjavio je Radunović.
Analitičar Maršalovog fonda za centralnu i istočnu Evropu, Radoš Mušović koji je godinama istraživao posao oko gradnje auto puta, za RSE kaže da nije najjasnija uloga Skupštine, o kojoj je 2019. govorio ministar Radunović.
Mušović je saglasan sa stavom bivšeg ministra da bi Skupština morala da odobri bilo kakvu izmjenu ugovora ili rezultat predgovora sa kineskom stranom:
“Ipak, Skupština Crne Gore ne može jednostavno odbiti obavezu koja proističe iz ugovora sa kineskom stranom. Ukoliko bi to bio rezultat, koliko god problematičan bio ugovor, Crna Gora bi mogla steći reputaciju države koja ne poštuje obaveze na koje se obavezala svojevoljno ulazeći u posao sa EXIM bankom i izvođačem radova”, upozorava Mušović.
Sta bi Kina mogla tražiti
Dejan Milovac iz MANS-a podsjeća da je za sve eventualne sporove između Crne Gore i Kine nadležan sud u Pekingu.
„Ministar Radunović je u pravu kada kaže da nema zakonske mogućnosti jer ne postoji zakon koji bi omogućio to ali postoji ovaj ugovor koji ako se ne bude poštovao ide na arbitražu po kineskom pravu i na kineskim sudovima koji bi omogućio banci i izvođaču da postanu vlasnici te dionice auto puta“.
Milovac dodaje da bi Kinezi osim preuzimanja vlasništva nad dijelom auto puta koje gradi njihova kompanija, teoretski mogli da se naplate preuzmanjem i nekog drugog objekta ili dijela teritorije u visini njihovih potraživanja:
„Njima bi po osnovu arbitraže kao eventualnim povjeriocima mogle biti interesantne strateške tačke kao što su ekonomske ili transportne tačke. To može biti luka Bar, željeznica ili koncesije na ekspolataciju nekih prirodnih bogatstava kojima Crna Gora raspolaže.“
Radoš Mušović podsjeća na iskustvo Šri Lanke gdje je jedna vlada sklopila problematičan ugovor za izgradnju luke sa EXIM Bankom.
„Nakon smjene vladajuće partije nova većina je, zbog nemogućnosti da isplaćuje dugove, pokušala da uđe u pregovore sa kineskom stranom ali bezuspješno. Cijeli proces je rezultirao preuzimanjem luke od strane kineske državne kompanije i gubitak prava na raspolaganje lukom u punom kapacitetu“.
U njihovom slučaju, konstatuje Mušović iako je vlada bila prozapadna, ugovorima kojima je bila vezana sa Kinezima, bila je dovedena pred svršen čin.
Izgradnju prve dionice crnogorskog autoputa duge 41 kilometra, započete 2015, ugovorila je prethodna vlast na čelu sa Demokratskom partijom socijalista (DPS). Prvobitni rok za završetak radova 2019 je nekoliko puta odlagan, potom i zbog pandemije korona virusa.
Nakon parlamentarnih izbora u avgustu, pregovore sa kineskim partnerima preuzima nova Vlada premijera Zdravka Krivokapića, koju su formirali početkom decembra Demokratski front, Demokrate i građanski pokret URA.
Crna Gora traži pomoć EU
Crna Gora je uputila zvaničan zahtjev Evropskoj komisiji kojim traži pomoć za poravnanje kineskog duga, potvrđeno je u sjedištu ove institucije.
"Primili smo pismo [Crne Gore] i pripremamo odgovor", potvrdila je 14. aprila za RSE portparolka Komisije, Ana Pisonero.
Kako su naveli zvaničnici koji su imali uvid u pismo, zvanična Podgorica traži podršku evropskih institucija u procesu diversifikacije kineskog duga i završetka ostatka autoputa.
Pismo koje je stiglo posle 5. aprila je prvi pisani zahtjev zvanične Podgorice za pomoć.
Prije toga, u martu, potpredsjednik crnogorske Vlade Dritan Abazović je u Evropskom parlamentu zatražio pomoć EU, navodeći da Kina vrši uticaj preko dodijeljenog kredita za dionicu autoputa.
Portparol Evropske unije Peter Stano je, 12 aprila, potvrdio da postoji zabrinutost evropskih institucija kada su u pitanju krediti koje je Crna Gora preuzela od kineskih banaka navodeći da EU ne vraća kredite koje zemlje uzimaju iz trećih strana.
Kina trvrdi da nije prijetnja
Kineske investicije nemaju bilo kakve geopolitičke motive, ne predstavlju prijetnju za bezbjednost države u regionu ni sa nikakvim političkim uslovima, ne miješaju se u unutrašnje stvari zemalja regiona i ne ometaju investicije iz drugih zemalja, saopšteno je 13. aprila na sajtu kineske ambasade u Podgorici.
Dodaje se da to „što se kineske investicije smatraju negativnim, jeste nepravedno prema Kini, nepoštovanje prema zemljama u regionu, nepogodno za održavanje regionalne stabilnosti, te će stvoriti kontradikcije i barijere, i ometati razvoj zapadnog Balkana.“
Gradnja auto puta Bar Bljare od samog početka izaziva kritike dijela javnosti s obrazloženjem da je posao sklopljen netransparentno, u dolarima i bez mehanizma zaštite od valutnog rizika, da je za sve sporove određena nadležnost kineskih sudova, te da nije bila predviđena izgradnja prilazne petlje kod Podgorice što košta još oko 100 miliona eura.
Iz nevladinog sektora su takođe u više navrata optuživali kineskog izvođača da je gradeći autoput devastirao korito rijeke Tare, u UNESCO zaštićenom području.
