د ملګرو ملتونو سرمنشي، آنتونیو ګوترېش، ویلي چې د سانتي ګراد تر یو نیم درجې د نړۍ تودوخې د ساتلو په هدف کې پاتې راتلل «اخلاقي ناکامي او وژونکې غفلت» دی.

ګوټرېش دا څرګندونې د پنجشنبې په ورځ (د لړم ۱۵مه) د برازیل په بلم ښار کې د اقلیمي بدلون د «کاپ ۳۰» نړیوالې ناستې د پرانیستې په غونډه کې، د څه باندې ۳۰ هېوادونو د مشرانو په حضور کې وکړې.

هغه د دې هدف یادونه وکړه چې تر صنعتي انقلاب پخوا د کچې په پرتله د نړۍ تودوخې زیاتوالی باید تر ۱.۵ درجې پورې محدود پاتې شي، او ویې ویل چې دا د دې سیارې لپاره، چې لا هم د انسانانو د اوسېدو وړ وي، «سره کرښه» ده.

ګوټرېش ټینګار وکړ چې نړۍ باید «بنسټیز بدلون» راولي څو د دې خطرناکې کچې له تېریدو وروسته زیانونه کم کړي.

نوموړي وویل:

«حتی که موقتي هم وي، له دې حده تېریدل به د هر ملت لپاره د ډېرو ویجاړیو او لګښتونو سبب شي. دا کار کولی شي طبیعي نظامونه د نه جبرانېدونکو ناورینونو تر پولې ورسوي، میلیاردونه انسانان د نااستوګنې چاپېریالونو سره مخامخ کړي او د سولې او امنیت پر وړاندې خطرونه زیات کړي.»

په همدې ورځ، د نړېوالې هوا پېژندنې سازمان (WMO) تایید کړه چې د شنو خونو ګازونو اخراج — هغه ګازونه چې د ځمکې تودوخه لوړوي —بې‌ساري کچې ته رسېدلی دی.

دغه سازمان وویل چې د ۲۰۲۵ کال د تودوخې اندازه ښيي، دا کال ښایي د تاریخ دوهم یا درېیم تر ټولو تود کال شي. د تودوحې د ثبت شوې ریکارډ مخې، وروستي لس کلونه تر ټولو تاوده کلونه وو.

د بښنې نړیوال سازمان وایي، طالبانو د افغانستان د نجونو او ښځو ژوند " د نه زغملو حالت" ته بدل کړی دی.

دغه بنسټ د چهارشنبې په ورځ( د لړم ۲۱مه) پر خپله ایکس پاڼه لیکلي، ښځې او نجونې تقریبا د ژوند له ټولو اړخونو ګوښې ته شوي او په سیستماتیک ډول یې حقونه تر پښو لاندې شوې دي.

د امنیسټي انټرنیشنل په وینا، دغه کار روغتیایي خدمتونو ته د ښځو لاسرسی هم محدود کړی دی.

وړاندې راغلي چې نړۍ باید له افغان ښځو سره لاس یو کړي او د طالبانو له چارواکو د ښځو د حقونو د نقض په خاطر حساب کتاب وغواړي.

طالبانو واک ته له رسیدو وروسته پر ښځو د تعلیم او کار په ګډون په ګڼو ټولنیزو چارو کې محدودیتونه ولګول چې په پراخ ډول غبرګونونه یې وپارول.

تر ټولو نوی بندیز یې په هرات کې لګول شوی او هلته د ځایي اوسیدونکو په وینا ښځې مجبوره شوي چې له برقعې یا چادري پرته به له کوره نه راوځي.

طالبان که څه هم د خپلو تګلارو ننګه کوي او " د اسلامي شریعت تطبیق" یې بولي، خو د اسلامي همکاریو سازمان او ګڼ نړیوال بشري سازمانونه د طالبانو تګلارې له اسلامي لارښوونو د طالبانو سخت تعبیر بولي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د حکومت د یوې برخې د مرخصۍ یا ( شټ ډون) د پای ته رسېدو لایحه لاسلیک کړه.

دا لایحه د ټرمپ تر لاسلیک مخکې په استازو جرګه کې رایه اچونې ته وړاندې او تصویب شوه.

سنا جرګې دوه ورځې وړاندې دغه لایحه تصویب کړې وه.

ټرمپ د امریکا په تاریخ کې د تر ټولو اوږدې مرخصۍ د ملامتۍ ګوته ډیموکراتانو ته ونیوله او په وینا یې دوی په لوی لاس د فدرالي ادارو نژدې یو میلیون کارکوونکي بې معاشه کړي وو.

ډیموکراتان بیا د دولت د شټ ډون کېدو پړه پر جمهوري غوښتونکو اچوي.

د تصویب شوې لایحې له مخې بودیجه د جنوري تر دیرشمې تمدید شوه چې له دې سره دې ته لاره هواروي چې د فدرالي حکومت مامورینو معاشونه ترلاسه کړي او یوشمیر مهمې حکومتي چارې بیرته پيل شي.

سږنی شټ ډون د امریکا په تاریخ کې تر ټولو اوږدمهاله وو چې نن یې درې څلویښتمه ورځ ده.

کله چې د کانګرس په دواړو جرګو کې د مالي کال بودجه ناندریزه شي او په بله کومه بدیله طرحه موافقه ونه شي، د فدرالي حکومت یوه برخه د معاشونو د نشتوالي له کبله رخصتیږي.

اسراییل نن خبر ورکړ چې د غزې تړانګې ته یې د ملګرو ملتو او نورو موسسو د بشري مرستو لپاره د شمال له لورې لار پرانیسته.

د اسراییل دفاع وزارت هغه څانګه چې په فلسطیني سیمو کې د ملکي چارو څارنه کوي، په ایکسپاڼه کې لیکلي دي چې د (زیکیم) لاره د غزې تړانګې ته د بشري مرستو د لاریو د داخلیدو لپاره خلاصه شوه.

فرانس پریس اژانس لیکي چې د اسراییل د دفاع وزارت د همدې څانګې ویاند ورته ویلي دي چې دا لاره به د (کرم ابو سالم) لارې په څیر چې د غزې جنوبي برخې ته غځیدلې ده د تل لپاره پرانیستې وي.

د دوه زره درویشتم کال د اکتوبر له اوومې راوروسته چې حماس ډلې پر اسراییل برید وکړ او بیا اسراییلي ځواکونو پر غزې حمله وکړه، غزې ته اکثر غځیدلې لارې بندې شوې دي.

حماس ته د امریکا متحد ایالتونه او اروپایي ټولنه د ترهګرې ډلې په سترګه ګوري.

د امریکا د متحد ایالتونو استازیو جرګه نن هڅه کوي چې د کلنۍ بودیجې پر سر د واکمن او اپوزسیون ګوندونو د اختلاف له امله د بندو شویو حکومتي چارو غم وخوري او د امریکا په تاریخ کې دا اوږد بندیز پای ته ورسوي.

د حکومتي چارو د بندیدو له امله د فدرالي ادارې په سلګونو زره مامورینو ته معاش نه ورکول کیږي، د امریکا هوایي ترافیک ګډوډ شوی او له بیوزلو سره د مرستو چارې ټکنۍ شوې دي.

جمهوري غوښتونکي اوس مهال په استازیو جرګه کې دوه سوه نولس څوکۍ لري او اپوزسیون دوه سوه دیارلس. رویټرز اژانس لیکي، تمه ده چې جمهوري غوښتونکي به د ولسمشر ټرمپ د لایحې ملاتړ په یوه خوله وکړي.

په بودیجه کې د اختلاف اصلي ټکی د روغتیایي بیمې په برخه کې سبسایډي ورکول دي، ډیموکراتان د دې پلوي کوي چې دا سیستم دې ادامه پيدا کړي او واکمن ګوند تر ډيره مخالفت ورسره کوي.

دا لایحه د دوشنبې په ورځ په سنا کې وروسته له هغه تصویب شوه چې په سنا کې اته تنه ډموکراتانو هم رایي ور کړې. د دې لایحې له مخې بودیجه د جنوري تر دیرشمې تمدید شوه چې له دې سره دې ته لاره هواروي چې د فدرالي حکومت مامورینو معاشونه ترلاسه کړي او یوشمیر مهمې حکومتي چارې بیرته پيل شي.

ترکي چارواکو د چهارشنبې په ورځ (د نومبر ۱۱مه) اعلان وکړ چې په ګرجستان کې د لوېدلې پوځي بار وړونکې الوتکې ټولو شل سره سپرلیو خپل ژوند له لاسه ورکړی دی.

د ترکیې دفاع وزیر یاشار ګولر په ایکسپاڼه کې په یوه بیان کې وویل چې د دوی زړور همکاران هغه وخت مړه شول کله چې C-130 الوتکه د ګرجستان او اذربایجان ترمنځ پولې ته نږدې وغورځېده.

دا الوتکه د سې شنبې په ماښام له اذربایجان څخه ترکیې ته روانه وه.

د پیښې علت تر اوسه نه دی څرګند شوی.

د طالبانو د کورنیو چارو مرستیال وزیر او له پاکستان سره د دې ډلې د مذاکراتي ټیم غړی وايي چې اسلام اباد له دوی څخه غوښتي چې په پاکستان کې د جګړې پرضد فتوا صادره کړي.

د چهارشنبې په ورځ په کابل کې په یوه غونډه کې د خبرو پر مهال رحمت الله نجیب وویل چې منځګړي هم غواړي چې د طالبانو حکومت هم فتوا صادره کړي؛ خو هغه وویل چې "منځګړي" د طالبانو او پاکستان ترمنځ د ډیرو حساسیتونو څخه په بشپړه توګه خبر نه وو.

اسلام آباد تر اوسه په دې اړه څه نه دي ویلي.

د طالبانو او پاکستاني پلاوي ترمنځ د خبرو اترو دریم پړاو د پنجشنبې او جمعې په ورځو په استانبول کې ترسره شو، چې کوربه توب یې ترکیې کاوه. خو بې ګټې پای ته ورسېد.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزیر امیر خان متقي د یکشنبې په ورځ په کابل کې وویل چې پاکستان تمه لري چې افغانستان به دا تضمین کړي چې په پاکستان کې به نور امنیتي پیښې نه رامنځته کیږي.

په ورته وخت کې، د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت وویل چې د پاکستان اصلي اندیښنه ترهګري وه، چې په وینا یې په افغانستان کې رامنځته شوې، او د هغې مخنیوی یې لومړیتوب دی.

اسلام آباد ادعا کوي چې د تحریک طالبان پاکستان (TTP) مشرتابه او جنګیالي په افغانستان کې پټ دي او له هغه ځایه په پاکستان کې بریدونه پلانوي او ترسره کوي.

د طالبانو حکومت دا ادعا ردوي، او وايي چې ټي ټي پي د پاکستان داخلي ستونزه ده او د هغې مسوول نه دی.

د ملګروملتونو پراختیايي څانګې یو ان ډي پي په خپل تازه راپور کې چې نن (د لړم ۲۱مه) خپور شو، ویلي دي چې د کډوالو جبري ستنېدلو، زلزلو، وچکالیو او پر ښځو د کار محدودیتونو د افغانستان پر اقتصاد فشار زیات کړی دی.

دا راپور چې له ۴۸ زره کورنیو څخه د نظرپوښتنې پربنسټ برابر شوی، ښيي چې له نیمايي ډېر راستانه شوي کډوال د دې لپاره چې څه وخوري له خپلو روغتیايي خدمتونو تېرېږي او ۹۰ سلنه یې پوروړي دي.

له بلې خوا دا فشار پر ښځو لا زیات دی، ځکه د هېواد په کاري ځواک کې د ښځو ونډه شپږ سلنې ته راټیټه شوې او د طالبانو محدودیتونو پر هغو ښځو چې د کورنیو سرپرستي کوي، ژور اغېز کړی دی.

د ملګروملتونو دا اړونده اداره له طالبانو غواړي چې د ښځو پر کار لګول شوي محدودیتونه لیرې کړي.

دا په داسې حال کې ده چې ملګروملتونو د ښځو پر کار د طالبانو د محدودیتونو په غبرګون کې، په دې وروستیو کې د هرات په اسلام کلا بندر کې خپل فعالیت بند کړ.

د ماشومانو لپاره د ملګروملتونو د مرستې صندوق یونیسیف وايي اسراییلو د غزې ماشومانو ته د واکسین د ستنو او د شیدو د بوتلونو د لېږد مخه نیولې ده.

یونیسیف پرون وویل، په داسې حال کې چې په غزه کې حساس اوربند ټینګ دی دې ادارې د غزې د ماشومانو د واکسین لپاره یو پراخ کمپاین پیل کړی دی خو وايي اسراییل اجازه نه ورکوي ۱،۶ میلیون ستنې او هغه یخچالونه چې د شمسي هندارو په وسیله کار کوي، غزې ته انتقال کړي.

د یونیسیف ویاند ریکاردو پایریس وویل دا ستنې له تېرې اګست میاشتې راهیسې په ګمرک کې پاتې او د اسراییلو اجازې ته په تمه دي.

د اسراییلو د پوځ هغې څانګې چې پر مرستو څارنه کوي ویلي دي چې غزې ته د واکسین د ستنو مخه نه نیسي خو غواړي دا خبره یقیني کړي چې حماس ډله د مرستو له موادو څخه ګټه پورته نه کړي.

د افغانستان د کرکټ ملي لوبډلې تېر ماښام د قطر لوبډلې ته په یوازینۍ شل اووره کرکټ سیالۍ کې د ۲۵ منډو په توپیر ماتې ورکړه.

د دوحې د کرکټ په لوبغالي کې دا لوبه افغانستان پیل کړه او افغان لوبغاړو په ټاکلو شلو اوورونو کې د ۸ لوبغاړو په زیان سره سیالې لوبډلې ته د ۱۵۰ منډو هدف وټاکه.

د قطر لوبغاړو ټول شل اوورنه ولوبول او په داسې حال کې چې اوه لوبغاړي یې سوځېدلي وو، ۱۲۴ منډې جوړې کړې.

د افغان لوبډلې کپټان دروېش رسولي په ۳۷ بالونو ۶۶ منډې جوړې کړې او د سیالۍ غوره لوبغاړی ونومول شو.

ملي راډیو ټلویزیون چې طالبان یې اداره کوي د کډوالو او راستنېدونکو چارو وزارت د ویاند عبدالمطلب حقاني له قوله خبر ورکوي چې په دې ډله کې یوشمېر بندیان هم شامل دي.

ښاغلي حقاني همداراز له نړیوالې ټولنې غوښتي دي چې له راستنېدونکو افغان کډوالو سره مرستې وکړي.

له پاکستان او ایران څخه د افغان کډوالو د ایستلو بهیر نژدې دوه کاله مخکې پیل شو. د ملګروملتونو د بشري مرستو د همغږۍ د ادارې- اوچا د معلوماتو له مخې د روان میلادي کال له پیله د نوامبر تر شپږمې پورې ۲،۴ میلیون افغان کډوال له دې دوو هېوادونو څخه افغانستان ته ستانه شوي دي.