یوناما ،په افغانستان کې د بشري حقوقو د وضعیت په اړه خپل تازه رپوټ کې وايی برحاله چارواکي زده کړو ته دښځو او نجونو دلاسرسي په مخنیوي ، د ښځو د تګ راتګ په محدودولو او په بدني سزاګانو د بشري حقوقو نقض ته دوام ورکوي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندویه پلاوی ، یوناما، خپل نوي رپوټ کې وايی برحاله چارواکو له شپږم ټولګی څخه پورته زده کړو ته د نجونو او ښځو د لاسرسي مخنیوي ته دوام ورکړی او د لیسو د فارغانو او کانکور آزموینو کې یې د ښځو او نجونو ګډون ته هیڅ اشاره نه ده کړې.

رپوټ وړاندې په هرات او ارزګان ولایتونو کې د می او جون میاشتو کې د مثالونو په یادونې سره لیکي داسې ښکاري چې برحاله واکمنو د حجاب لارښود ته هم د ښځو پابندي څخه څارنه شدیده کړی ده.

رپوټ وايی په هرات کې ښځې مکلفې شوې چې چادري واغوندي ، دوی مارکیټونو ته له ننوتلو او د عامه ترانسپورت څخه له استفادې منع شوې او ځینې یې د امر بالمعروف ادارې لخوا ترهغو توقیف شوې وې چې خپلوانو یی ورته چادری یا څادرونه راوړل.

او جون میاشت کې محتسبینو په ترینکوټ ښار کې هغه ښځې نیولې وې چې دبرقعی په ځای یې حجاب اغوستی وو.

رپوټ زیاتوي چې په مې میاشت کې محتسبینو او پولیسو په غور او هرات ولایتونو کې یو شمیر کورنۍ تفریح ځایونو ته له ورتګ منع کړي.

یوناما وايي په داسې حال کې چې طالبان په عام ډول دامني چې اسلام ښځو ته د کسب اوکار اجازه ورکړې خو داسې رپوټونه یې ترلاسه کړي چې دوی یوشمیر ښځې له کار منع کړي دي.

یوناما وايی سره لدې دامربالمعروف او نهی عن المنکر ادارې په خپله ایکس پاڼه کې د ښځو د میراث ، ملکیت او مهر د حقوقو په اړه دیوشمیر قضیو دحل یادونه کړې خو پوره معلومات نشته چې دغې ادارې او سترې محکمې دغه قضیې څنګه حل کړي.

رپوټ وايي طالب چارواکو په عام محضر کې بدني سزا ته ادامه ورکړې او په بادغیس، نیمروز او فراه ولایتونو کې داعدام سزا په عام محضر کې تطبیق شوې.

د طالبانو حکومت د یوناما ددغه نوي رپوټ په هکله غبرګون نه دی ښودلی.

رپوټ د روان ۲۰۲۵ میلادي کال د اپریل میاشتې څخه ترجون موده رانغاړي.

د یوشمیر رسنیو له خوا د هغو راپورونو له خپریدو وروسته چې وایي په پنجشیرکې تیرماښام په دوو چاودنو کې یوشمیرطالبانو ته مرګ ژوبله اوښتې، د طالبانو د حکومت یوې باوري سرچینې د یوې چاودنې پخلی کړی خو دا یې نده تایید کړې چې طالبانو ته دې پکې مرګ ژوبله اوښتي وي. دې سرچینې چې نه یې غوښتل نوم یې په ډاګه شي ازادي راډیو ته وویل، داسي ښکاري چې پیښه د هغو چاودیدونکو موادو د چاودنې په نتیجه کې شوې چې کان کیندونکو کانونو ته لیږدول. دې سرچینې داهم ویلي چې چاودنه داسې سیمه کې شوې چې هلته څوک نه و.

یوشمیر کورنیو رسنیو د سیمه ییزو سرچینو په حواله ویلي چې د پنجشیر په دره عبدالله خیل ولسوالۍ کې تیرماښام د طالبانو په یوه قرارګاه کې چاودنې شوې چې په ترڅ کې یې اته طالبان وژل شوي او څو نور ټپیان دي. ازادي راډیو نشي کولای په خپلواکه توګه په دې چاودنه کې طالبانو ته د اوښتي مرګ ژوبلې په اړه خپاره شوي راپورونه تایید کړي.

ټاکل شوې چې د ملګروملتونو د امنیت شورا سبا چهارشنبې د ډسمبر په لسمه په یوه غونډه کې په افغانستان کې روان وضعیت وڅیړي.

د افغانستان لپاره د ملګروملتونو مرستندویه دفتریوناما په وینا داغونډه به د کابل په وخت د ماښام په اونیمو بجو جوړه شي. په دې اړه نورجزیات ندي ورکړل شوي خو د ملګروملتونو امنیت شورا د افغانستان په اړه دا غونډه د بشري حقونو له نړیوالې ورځې سره په یوه وخت جوړوي چې په افغانستان کې یې واک ته د طالبانو له رسیدو راهیسې وضعیت ډیرناوړه بلل شوی دی.

د ملګروملتونو په ګډون د بشري حقونو ډلو ویلي چې په دې هیواد کې له بشري حقونو په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو له حقونو څخه جدي سرغړونې دوام لري. له شپږم ټولګي ورپورته ټولګیو ته د نجونو د ورتګ مخه نیول شوې او ښځې او نجونې له پوهنتوني زده کړو هم راګرځول شوي دي. پردې سربیره ښځې د ټولنې په ډیرو برخو کې له فعان ګډون څخه محرومې شوې دي.

له ۲۵۰ څخه زياتو د بشري حقونو ډلو او نورو غير حکومتي سازمانونو د سې شنبې په ورځ د جرمني له حکومت څخه يو ځل بيا وغوښتل چې هغه سلګونه افغانان جرمني ته انتقال کړي چې په پاکستان کې بند پاتې دي او برلين هغوی ته پناه ورکړې وه.

دغه بنسټونه، چې پکې د امنیستي انټرنشنل، سیف د چلډرن، هيومن رايټس واچ او د کليساګانو ډلې شاملې دي، له حکومت څخه غوښتنه کوي چې شاوخوا ۱۸۰۰ افغانان له پاکستان څخه د دې کال تر پای ته رسیدو مخکې جرمني ته ولیږدوي.

د دغو ډلو په وینا دغه کسان بايد په راتلونکو اونيو کې انتقال شي تر څو افغانستان ته د بېرته ستنېدو او د طالبانو له لوري د احتمالي ځورونې څخه خوندي پاتې شي.

دغه افغانان د جرمني د پخواني حکومت له خوا د کډوالۍ د یوه پروګرام له مخې منل شوي وو، خو له هغې راهيسې چې د جرمني نوي حکومت په مې مياشت کې کارپیل کړی او دغه پروګرام یې درولی، دوی په پاکستان کې بند پاتې دي.

په دې موده کې شاوخوا ۳۳۰ کسان چي د جرمني په محکمو کې یې دعواوې ګټلي په دې بریالي شوي چې جرمني ته ولاړشي.

د ملګروملتونو د بشري چارو د همغږۍ اداره اوچا وایي، راتلونکي ۲۰۲۶ کال په افغانستان کې نژدې ۲۲ ملیونه وګړي بشري مرستو ته اړتیا لري.

اوچا پرون دوشنبې په افغانستان د بشري اړتیاوو او ورته د رسیدګي پلان خپورکړې او ویلي یې دي چې د بشري چارو شریکان څه باندې ۱،۷ ملیارډ ډالرو ته اړتیا لري چې اولس نیم ملیونه اړو کسانو ته مرستې ورسوي. اوچا همدارنګه په یوه بل بیان کې د افغانستان د بشري مرستو له صندوق سره د ډنمارک د څه باندې څلورنیم ملیون ډالرو د مرستې هرکلی کړی او ویلي یې دي چې دغه مرستې به مرستندویه کارکونکو ته دا وړتیاوې ور په برخه کړي چې اړو کسانو ته د ژوند ژغورنې بیړنۍ مرستې ورسوي.

د ایران د مشهور فلم جوړونکي جعفر پناهي "دا یوازې یو تصادف و" په نوم فلم د ګولډن ګلوب د فلمونو د فیستیوال څلورو کتګوریو ته نومول شوی. نوموړي له دې مخکې سږکال د کن (Palme d'Or) په ګډون دوه نورې جایزې هم ګټلې دي.

په پام کې ده چې د ګولډن ګلوب د فلمونو ۸۳ فیستیوال په راتلونکي ۲۰۲۶ م کال کې جوړشي. د نوموړي فلم، د ترټولو ښه ډرام فلمونو، ترټولو ښه بهرني فلم او د ترټولو ښې ډایرکټرۍ او سناریو برخو ته نومول شوی دی. دغه فلم چې له رسمي اجازې پرته په ایران کې جوړشوی، پکې په دې هیواد کې پر بشري حقونو او سیاسي وضعیت سخت انتقادونه شوي دي.

تیره اونۍ د تهران محکمې ښاغلي پناهي ته په غیابي توګه د یوه کال بند سزا ورکړه او هم یې د دوو کلونو لپاره له هیواده پر وتلو بندیز ولګاوه.

ښاغلی پناهي چې په امریکا او اروپا کې د خپل فلم د نندارې په خاطر اوس له هیواده بهردی، مدافع وکیل یې ویلي چې د اوسکار د فلمونو د فیستیوال له مراسمو وروسته به نوموړی بیرته ایران ته ستون شي.

د اوکراين ولسمشر ولاديمير زيلينسکي وایي، کييف "هيڅ اخلاقي مسولیت" نه لري چې خاورې روسيې ته ورکړي، په داسې حال کې چې واشنګټن د جوړجاړي په لټه کې دی.

هغه پرون دوشنبې د ډسمبر په ۸ په یوه انلاین غونډه کې د یوې پوښتنې په ځواب کې چې ایا کییف روسیې ته د خاورې پرورکولو غورکوي، وویل: "موږ د اوکراين د قانون، زموږ د اساسي قانون، يا د نړيوال قانون له مخې دا حق نه لرو او نه هم اخلاقي مسولیت لرو چې دا کاروکړو."

زيلينسکي زیاته کړه،" بې له شکه روسيه ټينګار کوي چې موږ دې خاوره ور تسليم کړو. موږ هېڅکله هم نه غواړو چې کوم څه له لاسه ورکړو او موږ د همدې لپاره جګړه کوو."

د امريکا د سولې د پلان په اړه د نظر ورکولو پر مهال زيلينسکي وويل چې دغه پلان ۲۰ مادو ته راکم کړای شوی او هغه مادې ترې لیرې شوي چې د ده په خپره د اوکراين ضد وې.

د اوکراین ولسمشردغه څرګندونې په لندن کې د بریتانیا او جرمني له صدراعظمانو او د فرانسې له ولسمشرسره له خبرو وروسته وکړې.

په خېبر پښتونخوا کې پر يوې امنيتي پوستې د وسله والو په پرید کې ۶ سرتیري وژل شوي دي.
د رويټرز خبري آژانس د راپور له مخې، درو امنيتي سرچينو ويلي چې وسله ‌والو تېره شپه د کُرمې په سيمه کې پر يوې امنيتي پوستې بريد کړی دی.
تر اوسه چا یا کومې ډلې د دې بريد مسئوليت نه دی منلی خو په سیمه کې ترډیره د تحریک طالبان پاکستان یا ټي ټي پي ډله فعاله ده. هغه ډله چې اسلام آباد ادعاکوي له افغانستانه څخه په پاکستان کې بریدونه تنظموي خو د طالبانو حکومت دا تور ردوي او وايي هیچا ته اجازه نه ورکوي چې د افغانستان له خاورې پرنورو بریدونه وکړي او ټینګارکوي چې پاکستان دې د خپل امنیت غم په خپله وخوري.

سر له سبا د ډسمبر لسمې په اسټرالیا کې له ۱۶ کلونو کم عمره هلکانو او نجونو ته د ټیک ټاک او فیسبوک په څېر د ټولنیزو شبکو کارول بندیږي.

د اسټرالیا صدراعظم وزیر انتوني البانیز په یوه ویډیو پیغام کې وویل چې دا قانون د "نه ختمیدونکي انلاین سکرول/ښکته پورته ګرځېدو" او د انلاین نړۍ فشارونو څخه د ځوانانو د ساتنې لپاره وړاندې شوی.

د نوي قانون له مخې، د ټولنیزو رسنیو پلیټ فارمونه به اړ وي چې د ۱۶ کلونو څخه کم عمر لرونکي کاروونکي وپیژني او لرې یې کړي که نه له درنو جریمو سره مخ کېږي.

د اسټرالیا صدراعظم له ځوانانو وغوښتل چې د ښوونځي د دوبي رخصتیو په جریان کې په خپلو تلیفونونو کې لږ وخت او د کورنۍ، ملګرو او شخصي فعالیتونو سره ډیر وخت تیر کړي.

هغه ځوانانو ته په خطاب ویلي "یو نوی سپورت پیل کړئ، یو نوی ساز زده کړئ، یا هغه کتاب ولولئ چې تاسو له څه مودې همداسې بند ایښی دی."

څارنوالانو د دوشنبې په ورځ د وارویک کراؤن محکمې ته وویل چې د جان جهانزیب او اسرار نیازي په نوم دغو دوو تنکیو ځوانانو تېره مې میاشت یوه ۱۵ کلنه نجلۍ په یوه پارک کې لومړی له خپلو ملګرو جلا کړې او بیا یې پرې تیری کړی دی.

په محکمه کې هغه ویډیو هم خپره شوې چې دې نجلۍ په خپل مبایل کې اخیستې وه او په هغې کې د مرستې غوښتنه کوي او له هلکانو غواړي چې خوشې یې کړي.

دې نجلۍ محکمې ته ویلي چې تر هغې پېښې وروسته یې شخصیت ډېر بدل شوی.

جهانزیب، چې د راتلونکي کال په پیل کې ۱۸ کلن کیږي، په ۱۰ کاله او اته میاشتې بند محکوم شوی او اسرار نیازی په نهه کاله او لس میاشتې بند محکوم شوی دی.

دوی دواړه تېر کال بریټانیا ته تللي وو.

محکمې ټینګار کړی چې دا هلکان به د خپلو سزاوو تر لیدلو وروسته له بریټانیا وایستل شي.

جاپان کې د دوشنبې شپې ناوخته یوه زوروره زلزله شوې چې په لومړنیو شېبو کې یې لږ تر لږه ۳۰ کسان ټپیان کړي.

لږ تر لږه ۹۰ زره کسان هم له خپلو کورونو ایستل شوي.

د زلزلې شدت د ریکتر په کچه اوه نیمې درجې بلل شوی چې د جاپان شمال ختیځ سواحلي سیمې یې لړزولي.

د جاپان د مترولوژۍ ادارې تر دې زلزلې وروسته خبرداری ورکړی چې ښايي د دغه هېواد شمال ختیځ کې د سمندر اوبه شاوخوا دری متره راپورته او ساحلي سیمې اغیزمنې کړي.

جاپان د نړۍ یو له هغو هېوادونو دی چې ډیرې زلزلې پکې کېږي.

تر ټولو مرګونې زلزله د ۲۰۱۱ کال د مارچ په یوولسمه د جاپان په شمال ختیځ کې شوې وه چې د ریکتر په کچه یې شدت ۹ درجې وو. د هغې زلزلې له کبله د سمندر اوبه راپورته شوې او ګڼ ساحلي سیمې یې لاندې کړې چې له امله یې لږ تر لږه ۲۰ زره کسان مړه شول.