د خوندیتوب د نړیوال مسوولیت مرکز په خپله تازه ارزونه کې ویلي افغانستان د نړۍ د هغو ۱۸ هېوادونو د نوملړ په سر کې دی چې خلک یې د نورو افراطي ډلو د ګواښونو تر څنګ د طالبانو د حکومت له خوا د بشري حقونو له سرغړونو او د نورو جرمونو له ګواښ سره مخ دي.

د خوندیتوب لپاره د نړیوال مسوولیت مرکز Global Centre for the Responsibility to Protect د جمعې په ورځ (د مارچ ۱۴مه) په خپله خپره کړې ارزونه کې له نړیوالو غوښتي چې طالبان دې د خلکو په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو پر وړاندې د حقونو د سرغړونو له امله حساب ورکولو ته اړ کړي.

د ارزونې له مخې، له افغانستان وروسته په دوهم ځای کې چین او په دریم ځای کې د افریقا د مرکزي ساحل درې هېوادونه، بورکینا فاسو، مالي او نایجر راغلي دي چې خلک یې له پراخو بشري سرغړونو سره مخ دي.

د ارزونې په ټکو طالبانو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې پر افغانستان له بیاواکمنېدو راهیسې له نړیوالو قوانینو پراخو سرغړونو ته دوام ورکړی، د ښځو او نجونو پر وړاندې یې سیستماتیک جنسیتي تبعیض تطبیق کړی، د خپلواکو رسنیو پر فعالانو او د بشري حقونو پر مدافعینو یې فشارونه راوستي او د کمزوري دولتي جوړښت تر څنګ یې د نړیوالو مکلیفیتونو عملي کېدو ته ته هم لېواتیا نه ده ښودلې.

یو شمېر افغان میرمنې هم وايي چې طالبانو ترې د کار او زده کړو په ګډون د ژوند هرډول بنسټیز حقونه اخیستي دي.

د غزني ولایت یوې اوسېدونکې او له زده کړو محرومې فتانې ازادي راډیو ته وویل"ښځې او نجونې تر پخوا هم اوس له ډېرو ستونزو سره مخ دي، کار او زده کړې نه شي کولای، په ولایتونو او لیرې پرتو سیمو کې د تاوتریخوالي له کبله حتی خپل غږ نه شی اوچتولای. ښځو ته روغتیایي خدمتونه نه شته، نجونې چې له زده کړو راګرځول شوي، ټولې له نهیلۍ ډک ژوند تېروي او له رواني فشارونو سره مخ دي."

په ارزونه کې همداراز راغلي چې د اسلامي دولت ډلې یا داعش خراسان څانګې پر قومي او مذهبي لږکیو په بېلابېلو سیمو کې بریدونو ته دوام ورکړی او هغوی یې له ګڼو ګواښونو سره مخامخ کړي دي.

دا خبره داسې وخت کېږي چې په دې وروستیو کې د افغانستان بېلابېل ولایتونه د خونړیو پېښو شاهدان دي. د ډېری دې حملو پړه داعش ډلې منلې ده.

د خوندیتوب لپاره د مسوولیت نړیوال مرکز د اړینو اقداماتو په برخه کې ویلي چې طالبان باید د افغانستان نړیوال مکلفیتونه ومني، د بشري حقونو سرغړونې ودروي، نړیوال محاکم دې د جرمونو قضایي پروسې ګړندۍ کړي.

دغه راز یې له ملګرو ملتونو او نړیوالې ټولنې غوښتي چې پر طالبانو دیپلوماتیک او حقوقي فشارونه زیات کړي او له دوی سره دې هر ډول اړیکې باید د بشري حقونو د درناوي په شرط عادي کړي.

په همدې حال کې د رواداري په نوم د بشري حقونو د سازمان مشره شهرزاد اکبر وايي “د افغانستان بشري وضعیت د خورا ډېرې اندېښنې وړ دی. له نړیوالې ټولنې او ملګرو ملتونو زموږ پرله پسې غوښتنې دا دي چې د نړۍ له هېوادونو سره په همغږۍ کې پر طالبانو لازم فشارونه راوړي څو ښځې او نجونې کار او زده کړې وکړای شي او خلک په هر ډول حقونو او سیاسي مشارکت کې ونډه ولري، دغه راز باید د جرمونو او سرغړونو د مستندولو یو پراخ میکانیزم رامنځته شي تر څو وروسته بیا نړیوالو محاکمو کې وړاندې کړل شي.”

که څه هم د طالبانو حکومت تراوسه د دې ارزونې په اړه څه نه دي ویلي خو له دې مخکې یې د افغان ښځو د تعلیم او کار حق د افغانستان کورنۍ مسئله بللې او ادعا یې کړې چې د اسلامي شریعت په چوکاټ کې یې د ښځو په ګډون د ټولو وګړو حقونه خوندي کړي دي.

طالبانو پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته د زده کړو او کار په ګډون پر افغان نجونو او ښځو ګڼ بندیزونه لګولي چې افغان میرمنو او نړیوالو ویلي دوی ته د منلو وړ نه دي.

د خوندیتوب د مسوولیت نړیوال مرکز د بشري حقونو اړوند یو بنسټ دی چې هر کال د بېلابېلو هېوادونو بشري وضعیت ارزوي او خپل راپورونو په درې ربعو کې خپروي.

د رزمي لوبو یو افغان لوبغاړی احمد سهیل حسن زاده په امریکا کې د یوې وړې نجلۍ په جنسي ځورونې تورن او بندي شوی دی.

حسن زاده د کالیفورنیا په سکرمنتو ښار کې اوسېږي. د دغه ښار پولیسو تایید کړې چې د یکشنبې په ورځ یې حسن زاده نیولی دی.

د ۲۸ سهیل حسن زاده له خوا د یوې ۱۴کلنې نجلۍ د جنسي ځورونې قضیه د روان کال له پیله څېړل کېده.

حسن زاده چې دمګړۍ په زندان کې دی څلور لکه ډالره جریمه شوی او راتلونکې محاکمه یې د سه شنبې په ورځ ده.

تمه وه حسن زاده راتلونکې شنبه د رزمي لوبو په معتبره سازمان یو اف سي کې لوبه هم وکړي خو ویل کېږي چې یو اف سي له پورتنۍ قضیې وروسته د هغه قرارداد لغوه کړی او پر ځای یې بل لوبغاړی راوستی دی.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت وایي‌ چې چین د دوی د حکومت استازو ته د شانګهای د همکاریو سازمان په سږنۍ غونډه کې د ګډون بلنه ورکړې.

د دغه وزارت مرستیال ویاند حافظ ضیا احمد پرون یکشنبه پر خپله ایکس پاڼه لیکلي چې کابل کې د چین سفیر ژاوشینګ د دوی له مالي او ادارې معین محمد نعیم سره د لیدو پر مهال دا خبره کړې.

ضیا احمد د چین د سفیر په حواله ویلي چې هېواد یې له افغانستان سره اړیکو ته ځانګړی اهمیت ورکوي.
تراوسه د طالبانو حکومت د کوم هېواد له خوا په رسمیت نه دی پیژندل شوی، خو چین د هغو هېوادونو له ډلې دی چې طالبانو سره تعامل لري او خپل هېواد کې یې د طالبانو سفیر منلی دی.

ټاکل شوې د شانګهای سازمان سږنۍ غونډه د ۲۰۲۵ کال په دویمه نیمایي کې د چین په کوربه توب جوړه شي.

افغانستان د طالبانو له بیا واکمنۍ مخکې د دغه سازمان څارونکی غړی و، خو په ۱۴۰۰ کال کې د طالبانو له راتګ وروسته د طالبانو غړو ته د دغه سازمان په غونډو کې د ګډون بلنه نه وه ورکړل شوې.

پاکستان وایي، د افغان کډوالو ستونزو ته د رسیدو او د هغوی د شکایتونو د اوریدو لپاره یې یو لړ جدي ګامونه اوچت کړي دي.

دغه څرګندونې د پاکستان د صدر اعظم مرستیال او د بهرنیو چارو وزیر اسحاق دار کابل ته له سفر یوه ورځ وروسته پرون یکشنبه د طالبانو د بهرنیو چارو له وزیر امیرخان متقي سره پر ټیلفوني خبرو کې وکړې.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت مرستیال ویاند حافظ ضیا احمد پرون ناوخته پر خپله ایکس پاڼه/پخواني ټویټر ولیکل چې پاکستان د افغان کډوالو د ستونزو د اورېدو او هواري لپاره د کنټرول خونه او ځانګړې مبایل شمېرې فعاله کړي دي.

پاکستان د روانې اپریل میاشتې له پيله پر افغان کډوالو فشار زیات کړی او د ملګرو ملتونو د کډوالو عالۍ کمشنرۍ د شمېرو له مخې د همدې میاشتې لومړیو ۱۶ ورځو کې ۸۵ زره کډوال افغانستان ته ستانه شوي.

په دوی کې د ملګرو ملتونو په وینا، ۲۰ زره په جبري ډول له پاکستانه ایستل شوي دي.

پاکستاني رسنیو، له هغې ډلې د پاکستان ملي راډیو هم د دار او متقي د تیلفوني مکالمې راپور خپور کړی، خو د کډوالو د ستونزو د حل په اړه یې څه نه دي ویلي.

د پاکستان د ملي راډیو د راپور له مخې، دار متقي ته د اسلام اباد د سفر بلنه ورکړې چې دغه بلنه د ښاغلي متقي له خوا منل شوې ده.

د طالبانو د حکومت د اوبو او انرژۍ وزارت په یولسو ولایتونو کې د سیلونو د راوتلو خبرداری ورکړی دی.

دغه وزارت د شنبې په ورځ " د حمل ۳۰مه" پر خپله ایکس پاڼه/پخواني ټویټر لیکلي چې پنجشیر، پروان، کاپیسا، پکتیا، لوګر، لغمان، کنړ، کندز، تخار او بدخشان به د ثور تر دویمې نیټې د بارانونو او واورو شاهدان وي.

د دغو ولایتونو له اوسیدونکو غوښتل شوي چې د احتمالي زیانونو د مخنیوي لپاره احتیاطي تدابیر په پام کې ونیسي.

افغانستان له اقلیمي بدلونه اغیزمن هېواد دی چې په دې وروستیو کې په کې سیلاونو خلکو ته د سر او مال زیان اړولی دی.

د ملګرو ملتونو د شمېرو له مخې، تېر یوه کال کې نژدې ۹ میلیونه افغانان د اقلیمي بدلون له خطرونو اغیزمن شوي دي.

د طالبانو د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیرخان متقي وایي، له خپل پاکستاني سیال اسحاق دار سره یې پرونۍ خبرې مهمې وې او که عملي شي، د دواړو هېوادونو په ګټه دي.

امیرخان متقي پرون په کابل کې له ښاغلي دار سره د طالب چارواکو تر لیدو کتو وروسته یوه ګډه خبري ناسته کې وویل، دوی د نورو مسلو ترڅنګ د پاکستان له حکومته له کډوالو سره د ښه سلوک او تدریجي ستنولو غوښتنه وکړه " که د دغو مجلسونو په رڼا کې عمل وشي او دواړه لوري عملي چارو ته ښه توجه وکړي او په شویو پریکړو باندې عمل ترسره شي، دا به د دواړو هېوادونو پر اقتصاد، سیاست او اړیکو کې ډیر کمکي ثابت شي او ښه ثمره به ېې وي."

که څه هم ښاغلي متقي د شویو پریکړو جزیات په ډاګه نه کړل خو څرګنده یې کړه چې خبرې یې پر دریو مسلو ورټولې وې چې سر کې يې د کډوالو ستونزې او بیا دوه اړخیزې سیاسي او اقتصادي اړیکې وې.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر او د صدر اعظم مرستیال اسحاق دار پرون کابل ته سفر وکړ.

دا په یوه اونۍ کې د پاکستان دویم پلاوی دی چې کابل ته سفر کوي.

د افغانستان د کرکټ نولس کلنو لوبډلې د ۲۰۲۶ کال نړیوال جام ته لاره ومونده.

افغان ځوانانو د غوراوي پړاو سیالیو درې لوبې په ستر توپیر وګټلې او نن وروستۍ لوبه د کوربه نیپال په وړاندې د باران په سبب بې نتیجې شوه.

په دې ترتیب افغان ټیم لومړی مقام وګاټه.

افغان لوبډلې په دې بریاوو سره د نولس کلنو د کرکټ نړیوال جام ته لار پیدا کړه چې تمه ده راتلونکی ۲۰۲۶ کال په جنوري او فبروري د زمبابوې او نیمبیا په کوربه توب وشي.

د افغانستان او تاجکستان سرحدي سیمو کې نن تر غرمې مخکې یوه زلزله شوې ده.

د دې زلزلې کچه ۵ اعشاریه ۸ درجې بلل شوې.

د راپورونو په اساس د دې زلزلې مرکز د بدخشان په اشکاشم کې ۹۴ کیلومتره تر ځمکې لاندې بلل شوی.

د زلزلې ټکانونه په پېښور، اسلام اباد، لاهور او کشمیر کې هم حس شوي دي.

په ځینو سیمو کې خلک د ودانیو د ټکانونو په سبب بهر وتلي دي.

د افغانستان او تاجکستان له سرحدي سیمو لا د دې زلزلې په سبب د احتمالي اوښتو زیانونو او پېښو په اړه راپور نه دی ورکړل شوی.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت ویلي چې ښاغلی دار د پاکستان د کابینې د یوه پلاوي په مشرۍ په دغه یو ورځني سفر کې د طالبانو له رییس الوزرا ملا حسن اخوند او نورو لوړپوړو چارواکو سره ګوري.

دا سفر به د طالبانو د حکومت او پاکستان ترمنځ د "امنیت، سوداګرۍ، سیمه ایز اتصال او د خلکو ترمنځ د اړیکو" په پراختیا متمرکز وي.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزیر افغانستان ته په داسې حال کې سفر کوي چې پاکستان په تیرو ۲۰ ورځو کې په لسګونو زره افغان کډوال ایستلي دي.

د پاکستان د کورنیو چارو وزیر طلال چودري د جمعې په ورځ په یوه خبري غونډه کې وویل چې د اپریل له پیل راهیسې ۸۵۰۰۰ افغانان له پاکستان څخه افغانستان لېږل شوي دي.

خو د طالبانو حکومت دا شمېره شاوخوا ۷۱۰۰۰ ښيي.

ایراني او امریکایي چارواکو تیره اونۍ د عمان په پلازمینه مسقط کې د ایران د اټومي پروګرام په اړه خبرې کړې وې.

د ایران له ملاتړه برخمن د یمن حوثي یاغیان وايي، په سره سمندرګي د امریکايي ځواکونو د بریدونو له کبله د وژل شویو کسان شمیر۷۴ او د ټپیانو۱۷۰تنو ته رسیدلی دی.

د امریکا پوځ د جمعه په ورځ په یو بیان کې ویلي و، "په دې هوایي بریدونو کې يې د تیلو یو مهم بندر چې د حوثي یاغیانو په واک کې و، ویجاړ کړی دی".

د امریکا د پوځ مرکزي قوماندانۍ په ټکو، امریکایي ځواکونو د راس عیسی بندر په نښه کړی څو حوثي یاغیانو د تیلو له سرچینو محرومه کړي.

وړاندې راغلي، د بریدونو هدف د حوثیانو د اقتصادي ځواک کمزوري کول دي.

د امریکا د متحد ایالتونو ولسمشر ډونالډ ټرمپ د مارچ په ۱۵مه د حوثیانو پر ضد کمپاین پیل کړ.

د دې کمپاین په تعقیب، د حوثیانو پر وړاندې د امریکا هوايي بریدونه زیات شوي دي څو په سره سمندرګي او د عدن په خلیج کې پر ملکي او پوځي کښتیو د حوثیانو بریدونه پای ته ورسوي.

تمه ده د پاکستان د صداعظم د مرستیال او د بهرنیو چارو وزیر اسحاق ډار په مشرۍ یوه پلاوی نن کابل ته سفر وکړي.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت پرون جمعه په یو بیان کې ویلي، "د دې سفر بلنه د طالبانو د حکومت د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیرخان متقي ورکړې وه".

اسحاق ډار به په دې سفر کې د طالبانو دحکومت له رییس الوزرا ملا حسن اخوند، په اقتصادي چارو کې د رییس والوزرا مرستیال ملا عبدالغني برادر او د بهرنیو چارو سرپرست وزیر امیرخان متقي سره وګوري.

د سفر په اجنډا کې د افغانستان او پاکستان ترمنځ پر امنیتي مسایلو بحث، سوداګرۍ، اتصال او د ولسونو ترمنځ د اړیکو په ګډون د همکاریو پراخول شامل دي.

دا پلاوی داسې مهال کابل ته په سفر ځي چې په همدې روانه اونۍ کې د افغانستان لپاره د پاکستان ځانګړی استازی د یوه پلاوی په مشرۍ کابل ته تللی و.

بل پلو بیا د طالبانو د حکومت د سوداګرۍ او صنعت وزیر نور الدین عزیزي په مشري یوه پلاوی پرون ماښام له اسلام اباده کابل ته ستون شو.