د طالبانو حکومت د بهرنیو چارو وزارت سرپرست وزیر امیرخان متقي د پنجشنبې په ورځ د سپټمبر په ۱۹مه وویل چې درې کاله وروسته له دې چې دوی واک ته ورسېدل، حکومت یې په نړۍ کې د ۳۹ افغان سفارتونو او قونسلګریو کنټرول تر لاسه کړی دی.

هغه زياته کړه، د دوى وزارت تېر کال د ترکيې، روسيې، ايران او پاکستان په ګډون ١١ هېوادونو ته لسګونه ډيپلوماتان لېږلي دي.

رویټرز خبری اژانس په خپل راپور کې لیکلې چې هېڅ نړیوال حکومت په رسمي توګه د طالبانو اداره په رسمیت نه پېژني، خو چین او متحده عربي اماراتو په رسمي توګه په خپلو پلازمېنو کې د طالبانو د حکومت سفیران منلي دي.

د امریکا متحده‌ایالاتو په ګډون لوېدیځو هېوادونو ویلي چې د طالبانو د هر ډول رسمي پېژندلو لاره به تر هغه وخته بنده وي چې دوی د ښځو د حقونو په برخه کې لاره هواره نه کړي، د نجونو او مېرمنو لپاره عالي ښوونځي او پوهنتونونه بېرته پرانېزي او د هغوی د بشپړې ازادۍ اجازه یې نه وي ورکړې.

متقي وویل چې افغانستان به په روانه اوونۍ کې ازبکستان ته نوی سفیر واستوي او تمه لري چې روسیه به ډېر ژر طالبان د تروریستي سازمانونو له لېست څخه وباسي.

د جولای په میاشت کې طالبانو وویل چې دوی به له ۱۴ افغان ډیپلوماتیکو ماموریتونو سره اړیکې پرې کړي او د هغو سفارتونو صادر کړي پاسپورټونه او ویزې یې هم بی اعتباره علان کړې.

په ننګرهار کې د طالبانو د اطلاعات او کلتور رییس قریشي بدلون وایي چې د ننۍ زلزلې له امله د ننګرهار په دره نور ولسوالي کې یوشمیر کورونه نړیدلي دي خو چاته د سر زیان نه دی اوښتی.

د اروپا او مدیترانې د زلزلې پېژندنې مرکز په وینا، دا زلزله له جلال آباد ښار څخه درویشت کیلومتره لرې د دیرش کیلومتره په ژوروالي کې د څلور اعشاریه نهه ریښتر په کچه وشوه.

په کابل کې هم دا زلزله احساس شوې ده.

د اګست په یو دیرشمه د افغانستان په ختیځ کې د طالبانو په وینا زلزلې تر دوه زره دوه سوه ډیر کسان ووژل او نژدې څلور زره نور یې ټپيان کړل.

د ملګرو ملتو د ماشومانو د ملاتړ اداره( یونیسف) وایي، د افغانستان راتلونکې په تعلیم ولاړه ده او طالبان باید له شپږم ټولګي ورپورته د نجونو ښوونځي پرانیزي.

د یونیسف د ماشومانو د حفاظت د برخې مشرې سین ګوپتا نن ( د سپتمبر ۲۳ مه) وویل چې ښوونځي هم د زده کړې لپاره مهم دي او هم د دې لپاره د ښوونځیو پرانیستل مهم دي چې په کم عمر نجونې واده نه شي.

یونیسف او د بشري حقونو ډلو تر دې مخکې هم د تیرو څلورو کلونو په ترڅ کې پر طالبانو غږ کړی دی چې له شپږ ټولګي ورپورته ښوونځي پرانیزي، خو طالبانو دا غوښتنه نه ده منلې او په افغانستان کې د دې بندیز له امله په میلیونونو نجونې له شپږم ټولګي ورپورته له زده کړو پاتې شوې دي.

د افغانستان په ختیځ کې نن یوه زلزله شوې چې تراوسه پورې یې د زیانونو راپورندی ورکړل شوی.

د اروپا او مدیترانې د زلزلې پیژندنې مرکز د دغې زلزلې شدت د ریښترپه کچه د ۴،۹ ثبت کړی او ویلي یې دي چې مرکز یې د جلال په ۲۳ کیلومترۍ کې ۳۰ کیلومتره ترځمکې لاندې وو. د دغې زلزلې ټکانونه په کابل کې هم احساس شوي دي. تردې وړاندې د اګسټ په ۳۱ په سیمه کې ریښترپه کچه ۶،۱ زرورې زلزلې ترټولو ډیرزیانونه په کونړولایت کې خلکو ته اړولي و. د طالب چارواکو د شمیرو له مخې هغې زلزلې شاوخوا ۲ زره دوه سوه کسان وژلي او له ۴ زرو زیات ټپیان کړي و.

له هغې زلزلې وروسته په سیمه کې د ډیرو نورو زلزلو ټکانونه هم احساس شوي دي.

هندي رسنیو ویلي، هغه ۱۳ کلن افغان ماشوم چې د کام ایر الوتکې د ټایر په ځای کې یې ځان په قاچاقي ډول له کابله، تر نوي ډیلي رسولی و، ژوندی پاته دی او بیرته کابل ته لیږل شوی دی.

د هندوستان ټایمز په ګډون ګڼو هندي رسنیو پرون دوشنبه د نوي ډیلي د اندراګاندي هوایي ډګر د مسولانو په حواله ویلي، دغه پيښه د کام ایر د یکشنبې ورځې په پرواز کې شوې ده.

دغه ماشوم امنیتي مسولانو ته ویلي، په پټه د کابل هوایي ډګر ته ننوتلی او له الوتنې مخکې یې ځان تر الوتکې لاندې د ټایر یا د ناستې ګېر په خالیګا کې پټ کړی.

د طالبانو د حکومت رسمي سرچینو په دې اړه څه نه دي ویلي.

د تیارې لاندې ځان پټول د قاچاقي کډوالۍ یو ډول دی چې اکثره په لوړه ارتفاع کې د سړې هوا او اکسیجن د کموالي له کبله د مړینې لامل کیږي.

د هندوستان ټایمز په لیکنه د ۲۰۲۴ کال په جنورۍ کې هغه دوه نرینه مړه وموندل شول چې له ډومینیک جمهوریت نه د امریکا فلوریدا ته د الوتکې لاندې د ټیرونو خالیګا کې پټ شوي وو.

په بامیانو کې د یوې ښځې په ګډون لږ تر لږه ۱۰ تنه په یوه شخړه کې ټپیان شوي دي.

په بامیانو کې د طالبانو د حکومت مطبوعاتي دفتر ویلي، دغه شخړه تیره شپه په شیبر ولسوالۍ کې د قومي دښمنۍ له کبله رامنځته شوې.

وړاندې راغلي چې بریدګر یوه جومات ته ننوتلي او هلته یې پر خلکو د کلاشینکوف ډزې او چړو او سوټیو ګزارونه وکړل.

د خبرپاڼې له مخې د محمد کیچه په کلي کې د شوې دغې شخړې په تړاو ۶ تنه نیول شوي دي.

وړاندې راغلي چې د پیښې پلټڼه پيل شوې.

هغه دوه بریتانویان، ښځه او میړه چې نوي د طالبانو له بنده خوشې شوي، وایي، له اعدام څخه یې ویره درلوده.

د بریتانوۍ ګارډین ورځپاڼې د راپورله مخې اتیا کلن پیتر رینولډز او د هغه میرمن ۷۶ کلنه باربي چې په افغانستان کې له نژدې اتو میاشتو بند تیرولو وروسته خوشې شوي او د شنبې په ورځ بریتانیا کې له خپلې کورنۍ سره بیرته یوځای شول، وایي ویره یې درلوده چې طالبان یې اعدام نکړي.

دوی وایي طالبانو هیڅکله هم ورته ندي ویلي چې دوی یې د څه پخاطربندیان کړي.

پیتر سندي ټایمز ته ویلي چې دوی فکرکاوه چې هیڅکله به هم خوشې نشي. باربي دې ورځپاڼې ته ویلي چې طالبانوان کله چې دوی یې د کابل هوایي ډګرته لیږدول هم څه نه وو ویلي او دوی ګومان کاوه چې ښایي کوم ځای ته د درملنې لپاره به یې بیايي. دغه بریتانویان چې په افغانستان کې یې د روزنې یو مرستندویه پروګرام مخ ته وړ، د فبرورۍ په لومړۍ نیټه له خپل ژباړونکي جویا او یوه امریکایي ملګري فایي هال سره چې کله بامیان ولایت کې خپل هستوګن ځای ته تلل، ونیول شول. د دوی امریکایي ملګری هال د قطري چارواکوپه منځګړیتوب د خبرو په نتیجه کې په مارچ میاشت کې خوشې شو، خو د ژباړونکي برخلیک یې تراوسه ندی څرګند.

د طالبانو د حکومت د بهرنیو چارو وزارت ویاند عبدالقهاربلخي د تیرې جمعې په ورځ وویل چې دغې بریتانوۍ جوړې د افغانستان له قوانینو سرغړونه کړې وه او هغوی د عدلي پروسي د بشپړیدو په نتیجه کې له بنده خوشې شول. نوموړي په دې اړه چې دوی په کوم جرم نیول شوي و، نورجزیات ندي ورکړي.

په افغانستان کې د ښځو د سیاسي مشارکت شبکې د طالبانو وروستۍ پریکړې چې د ښځو په لاس لیکل شوي کتابونه یې منع کړي، ښوونځي او پوهنتونونه یې د ښځینه وو پرمخ تړلي په کلکه وغندلې. دې شبکې د یکشنبې په ورځ د سپټمبرپه په ۲۱ په یوه بیان کې خبرداری ورکړچې دغه اقدامات په دې هیواد کې د ځوان نسل راتلونکې له جدي ګواښ سره مخامخ کوي.

د دې شبکې په خبره له ۶۰۰ څخه زیات کتابونه چې ډیری یې د ښځو له خوا لیکل شوي، په رسمي ډول له شرعي اصولو سره په ټکر کې بلل شوي او منع شوي دي. طالبانو د جنسیتي او د بشري حقونو د زده کړو کورسونه بند کړي او په څو ولایتونو کې د انټرنیټي خدمتونوله قطع کیدوسره په انلاین بڼه د زده کړې په بهیرکې د رامنځ ته شوې ګډوډۍ له امله هم په زرګونو ښځینه زده کونکې له زده کړو محرومې کړی شوې دي.

د افغان میرمنو د سیاسي مشارکت شبکه له نړیوالې ټولنې غواړي چې له بشري حقونو څخه دغه سرغړونې په جدي توګه ثبت او د بدیلو زده کړو او د رسنیو لپاره د سرچینو چمتوکولو لپاره بیړني اقدامات وکړي.

د روغتیا نړیوال سازمان، WHO وایي، په افغانستان کې غیرساري ناروغۍ د دې هیواد پر روغتیایي سیسټم ډیرفشارراوستی. دې سازمان د یکشنبې په ورځ د سپټمبرپه ۲۱ په خپله ویب پاڼه کې په یوه راپورکې د زړه ناروغۍ، شکرې ناروغۍ، سرطان او د سږو اوږدمهاله ناروغۍ د بیلګې په توګه یادې کړي او او ویلي یې دي چې دا ناروغۍ د ۴۳ سلنه مړینو سبب شوې. WHO وایي، ښایي دغه شمیره تر۲۰۳۰ کال پورې له ۶۰ سلنې لوړه شي. د دې سازمان په خبره په تیره په میرمنوکې د مخدره موادو کارول او پرسړکونو او لارو ټرافیکي پیښو دغه فشار لازیات کړی دی.

د روغتیا نړیوال سازمان وایي، په زرګونو کورنۍ د درملنې لپاره اوږد انتظارباسي او په ځانګړي ډول په کلیوالي سیمو کې د ژوند ژغورنې خدماتو ترلاسه کول اکثراً ستونزمن دي. د دې سازمان په ټکو یوازې د زړه او د رګونو د ناروغۍ له امله هرکال په افغانستان کې له ۴۰ زره زیات کسان مري چې دا افغانستان د هغو هیوادونو په کتارکې راولي چې له عمرسره سم د مړینې ترټولو لوړه کچه لري.

د افغانستان د سولې لپاره د امریکا پخوانی ځانګړی استازي زلمی خلیلزاد وایي، د بګرام د هوایي اډې او د امریکا او افغانستان ترمنځ د احتمالي امنیتي همکارۍ په اړه غلط او ناسم معلومات خپاره شوي.

هغه تېره شپه پر خپله ایکس پاڼه/ پخواني ټویټر لیکلي " زما د برداشت له مخې، د امريکا متحد ايالات نه غواړي چې له افغانانو څخه بګرام واخلي یا یې ځان سره ضمیمه کړي".

که څه هم ښاغلي خلیلزاد نه دي ویلي چې په دې اړه غلط خپاره شوي معلومات کوم دي، خو مخکې نوموړي ویلې و چې ښایي افغانستان او متحده ایالاتونه د لا زیاتې امنیتي همکارۍ او ترهګرۍ ضد ګډې مبارزې لپاره له بګرام اډې کار واخلي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ په دې وروستیو کې لږ تر لږه درې ځله د بګرام اډې د بیرته نیولو خبره وکړه او د ټولنیزو رسنیو په یوه پوست کې یې ګواښ وکړ، که افغانستان دغه اډه ورنه کړي، بده به ورپېښه شي.

خو د طالبانو حکومت د بګرام هوایي اډې په اړه د ولسمشرټرمپ د وروستیو تندو څرګندونو په غبرګون کې ویلي چې د افغانستان خپلواکي د دوی اصلي لومړیتوب دی او متحده ایالات دې د دوحې تړون ژمنو ته وفادارپاتې شي.

د افغانستان د سولې لپاره د امریکا پخوانی ځانګړی استازی زلمی خلیلزاد وایي، د ترهګرۍ ضد عملیاتو لپاره له بګرام اډې ګټه اخیستنه، له طالبانو سره د دوی د راتلونکو احتمالي خبرو برخه ده.

خلیلزاد چې تازه د بندیانو او برمته شویو د تبادلې په هدف کابل ته سفر کړی نن شنبه پر خپله ایکس پاڼه لیکلي، که چیرته د زندانیانو او برمته شویو کسانو په مسله کې جوړجاړی کیږي، احتمال شته چې د نورو هوکړو پړاوونه به هم پيلیږي.

ده ویلي " د وخت په تیرېدو، د زیاتې امنیتي همکارۍ او د ترهګرۍ ضد ګډو عملیاتو لپاره زه د بګرام اډې د کارونې مسله نه ردوم."

هغه ویلي چې دغه مسله به ننګوونکې وي.

نوموړی دغه څرګندونې داسې مهال کوي چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ پرون په سپینه ماڼۍ کې وویل، بګرام اډه بیرته نیسي او په دې اړه له افغانستان سره خبرې کوي.