د بشري حقونو د څار ادارې فریډم هاوس په خپل کلني راپور کې چې نن یې خپور کړ ویلي دي چې په دوه زره درویشتم کال کې د نړۍ په دوه پنځوس هیوادونو کې سیاسي او مدني ازادۍ کمې شوې دي.

دې ادارې په خپل راپور کې د نړۍ اووه شپيته هېوادونه د سیاسي او د مدني ازادیو په لړ کې ازاد نه دې بللي او څرګندوي چې په دغو هېوادونو کې پنځلس داسې دي چې سیاسي او اجتماعي حقوق پکې تر ټولو په بد حال کې دي.

د سرچینې د ارزونو له مخې، په دغو هېوادونو کې یو هم افغانستان دی.

د فریډم هاوس په کلني راپور کې د افغانستان په اړه د مذهبي ازادیو نقض ته هم اشاره شوې ده او په راپور کې یې راغلي چې طالبانو د پوهنتونونو له کتابخانو هغه کتابونه چې د دوی په حساب له سني اسلام سره سم نه دي، غونډ کړي دي.

د فریډم هاوس په راپور کې پر دې هم اعتراض شوی دی چې په افغانستان کې شیعه له دې راګرځول شوې دي چې په علني ډول خپل مذهبي مراسم ترسره کړي.

ویل شوي چې همداراز د هندوانو د مذهبي مراسمو مخه نیول شوې ده.

فريډم هاوس لیکي چې دوه زره درویشتم، پرله پسې اتلسم کال دی چې په نړۍ کې ازادۍ پکې په کمیدو دي.

د کډوالۍ نړیوال سازمان وایي، یوه اونۍ کې څه باندې ۸۸ زره افغانان له ایرانه اخراج شوي دي.

دغه سازما پرون جمعه یوه خبرپاڼه کې ویلي چې د اخراجېدونکو ورځنی شمېر تېر ته په کتو پنځه برابره زیاتوالی ښيي.

بل لورته د طالبانو د حکومت څو لوړپوړي چارواکي نن هرات ته تللي چې هلته له ایرانه د اخراجېدونکو کډوالو وضعیت له نژدې وګوري.

د طالبانو مرستیال ویاند حمدالله فطرت لیکلي د پلاوي مشري د رییس الوزرا اداري مرستیال عبدالسلام حنفي کوي او د سرې میاشتې ټولنې مشر او د ښارجوړنې، کډوالو چارو او کرنې وزارتونو لوړپوړي چارواکي هم ورسره دي.

فطرت وړاندې لیکلي، دوی به د راستانه کړای شویو ستونزو ته بیړني اقدامات وکړي، خو جزیات یې نه دي ورکړي.

پرون هرات ته ځینو اخراج شویو له ازادۍ راډیو سره خبرو کې ویلي و چې ډیرې ستونزې لري او بیړني ملاتړ ته اړتیا لري.

په ایران کې نن د هغو لوړپوړو پوځي قومندانانو او اټومي کارپوهانو د جنازې دولتي مراسم ترسره شول چې د اسراییل په بریدونو کې وژل شوي وو.

د ایران او اسراییل ۱۲ ورځنۍ جګړه کې لږ تر لږه ۱۶ اټومي پوهان او ۱۰ لوړپوړي پوځي چارواکي ووژل شول.

د هغوی تابوتونه د زرګونه کسانو په حضور کې د تهران د ازادۍ میدان ته ولېږدول شول.

د جنازې په مراسمو کې د ایران ولسمشر مسعود پزشکیان او ګڼو نورو لوړپوړو چارواکو ګډون کړی وو.

د ایران د روغتیا وزارت شمېرې ښيي چې د اسرییل په بریدونو کې ۶۱۰ تنه وژل شوي دي.

په میدان وردګو او لوګر ولایتونو کې تیره شپه سیلابونو خلکو ته د سر او مال زیان اړولی دی.

د طالبانو تر واک لاندې باختر اژانس د میدان وردګو د مسولانو په حواله ویلي چې په نرخ، دایمیرداد، چک او جغتو ولسوالیو کې د سیلابونو له کبله یو تن مړ شوی او درې نور ټپیان شوي دي.
سیلابونو دغلته لسګونه جریبه کرنیزه ځمکه او بڼونه هم ویجاړ کړي دي.
د لوګر د مرکز پل علم او محمد آغې ولسوالۍ شاوخوا کلیو کې هم سیلابونو خلکو ته دروند مالی زیان اړولی.

د لوګر ولایتي مسولانو ویلي، سیلابونو زرګونه جریبه کرنیزې ځمکه او فصلونه له منځه وړي، ګڼ کورونه یې ویجاړ کړي او خلک یې بې سرپنا کړي دي.

خبر کې په خیریه موسسو غږ شوی چې سملاسي د زیانمنو شویو کسانو لاسنیوي ته ور ودانګي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ وايي د ایران رهبر ایت الله علي خامنه يي په دروغو ادعا کوي چې له اسراییلو سره په جګړه کې بري ته رسېدلی.
ښاغلي ټرمپ د جمعې په ماښام په یوه کنفرانس کې خامنه يي ته په خطاب وویل چې «ته یو با ایمانه کس یې او خپل هېواد کې دې ډېر خلک درناوی کوي نو باید رښتیا ووایې. کلکه ماته دې وخوړه.»

هغه همداراز د اسراییلو او ایران سختو بریدونو ته هم اشاره وکړه او ویې ویل چې دواړو په یو بل درانه ګوزارونه وکړل.

اخوا بیا د ایران د بهرنیو چارو وزیر د ولسمشر ټرمپ دغو خبرو ته په غبرګون ویلي چې که ولسمشر ټرمپ د تړون غوښتونکی دی باید د ایران د رهبر په اړه له [غیر محترمانه او نه منلو وړ] خبرو ډډه وکړي.

د ایران د کورنیو چارو وزیر اسکندر مومني ادعا کړې چې ځينې بهرني اتباع په تېرو دوو کلونو کې د ورانکارۍ په هدف دغه هېواد ته تللي.
ایران کې د بهرنیو اتباعو اصطلاح افغان کډوالو ته کارول کېږي.

مومني دا خبره په یوه ټلویزیوني وینا کې د یوې پوښتنې په ځواب کې وکړه چې آیا اتباع «افغان کډوال» هم د ورانکارۍ په هدف راغلي وو.

«هر چا په هر شکل چې وس یې رسېد وغوښتل راشي. هو، ځینې دا کسان بهرني اتباع وو. ډېر یې نه وو. دا نه ده چې دوی ( بهرني اتباع) شریف انسانان هم ډېر دي. خو ځینې کسان وو چې په تېرو دوو – دریو کلونو کې راغلي وو په هدف هم راغلي وو په دې برخه کې»

ایران د لسګونو کسانو تر منځ لږ تر لږه ۵ افغان کډوال هم د اسراییلو د جاسوسۍ په تور په تېرو دوو اوونیو کې نېولي دي.

ځینو افغان کډوالو بیا ویلي چې دوی تر فشار لاندې دي او د اسراییلو د جاسوسۍ په تور ځورول کېږي. ایران تازه د افغان کډوالو د نیولو او ډيپورټ پروسه هم چټکه کړې ده.

د ایران قضایه قوې ویلي د جاسوسۍ قانون تعدیل شوی او پارلمان دوی ته اوس بشپړ واک ورکړی څو د نفوذي کسان او جاسوسان په عبرتناکه شکل په سزا ورسوي.

لږ تر لږه درې کسان په تېرو لسو ورځو کې د اسراییلو د جاسوسۍ په تور اعدام شوي.

د افغانستان د رزمي لوبو وتلي لوبغاړي احمد ولي هوتک خپل روسی سیال مات کړ.

احمد ولي هوتک د شنبې په شپه د بلاروس په پلازمینه مینسک کې له خپل روسي سیال سیګد زیراکوف سره مخ وو.

هوتک وتوانېد د خپل سیال لاس سبمیشن یا قید کړي او هغه تسلیمیدو ته اړ باسي.

دا په رزمي لوبو کې د هوتک لپاره یوولسمه بریا وه. هغه یواځې یوه ماته خوړلې.

هوتک تر څو کلونو ځنډ وروسته لوبه وکړه او تر دې سیالیو مخکې یې د ډېر چمتووالي خبره کړې وه.

په همدې شپه د افغانستان بل لوبغاړي نصرت الله اخندزاده بیا له خپل سیال ماته وخوړه.

تمه ده د رزمي لوبو بل پيژندل شوی افغان لوبغاړی واحدالله نژند بیا د جرمني په هامبورګ کې د اوکتاګون په معتبره سازمان کې د شنبې په ماښام لوبه وکړي.

پر غزه د اسراییلو په بریدونو کې له تېرو ۲۴ ساعتونو راهیسې ۷۲ کسان وژل شوي او ۱۴۷ نور ټپیان شوي دي.

دا خبر د جرمني خبري اژانس( ډي.پي.اې) د غزې د روغتیا وزارت په حواله نن جمعه د جون ۲۷مه خپور کړی دی.

خبر کې د فلسطیني سرچینو په حواله راغلي چې د غزې د جګړې له پيل راهیسې له ۵۶۳۰۰ زیات کسان وژل شوي او له ۱۳۲۶۰۰ زیات نور ټپيان شوي دي.

دا جګړه د ۲۰۲۳ کال راهیسې وروسته تر هغه پيل شوه چې حماس ډلې چې امریکا او اروپایي ټولنه یې ترهګر بولي، پر اسراییلو غلچکي برید سره ۱۲سوه کسان ووژل او شاوخوا ۲۵۰ نور یې برمته کړل.

د ملګرو ملتونو په ګډون بېلابېلو بشري ادارو په وار وار غزه کې بشري حالت نازک ښودلی او د جګړې له ښکېلو خواوو یې د اوربند غوښتنه کړې ده.

ایراني او امریکایي سرچینو ویلي، دوی د ایران د اټومي پروګرام د خبرو د بیا پېل په هدف یو بل سره په تماس کې دي.

دواړو لورو د درېدلو خبرو بیا پېل ته کره نیټه نه ده ټاکلې.

د سپینې ماڼۍ ویاندې کارولین لیویت تېره شپه خبریالانو ته ویلي، واشنګټن له ایران او د خبرو له منځګړو سره په نژدې رابطه کې دی.

بل لورته د ایران د بهرنیو چارو وزیر عباس عراقچي ویلي، ډيپلوماسي دوام لري او د بېلابېلو چینلونو له لارې اړیکې د ټینګېدو په حال کې دي.

دا په داسې حال کې ده چې پر ایران د اسراییلو او امریکا له بریدونو وروسته د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د جون په ۲۵مه په هاګ کې د ناټو په سرمشریزه کې وویل، واشنګټن به راتلونکې اونۍ له ایران سره بحثونه پيل کړي.

د اسراییلو او ایران له جګړې مخکې څو ځله امریکایي او ایراني مرکچیانو د ایران د اټومي پروګرام پر سر خبرې وکړې، خو کومه مشخصه پایله یې نه درلوده.

د امریکا د استازو جرګې د بهرنیو اړیکه کمیټه وایي، له افغانستانه د امریکایي ځواکونو تر وتلو او د طالبانو تر واکمنېدو وروسته په منځنۍ او جنوبي اسیا کې د ترهګرۍ د ګواښونو کچه په ډراماتیکه بڼه بدله شوې ده.

دوی ویلي، افغانستان یوځل بیا د ترهګریزو ډلو په پټن ځای بدل شوی دی.

د دغې کمیټې د جنوبي او مرکزي اسیا څانګې مشر بېل هویزنګا پرون پنجشنبه په یوه استماعیه غونډه کې ویلي، د داعش او ټي ټي پي ( تحریک طالبان پاکستان) ګواښونه په تاریخ کې تر ټولو لوړې کچې ته رسیدلي دي.

نوموړي خبرداری ورکړ چې ترهګریزې ډلې په سیمه او نړۍ کې د بریدونو لپاره د خپلو وړتیاوو د لوړولو په حال کې دي.

هغه که څه هم د داعش په وړاندې د طالبانو د بریا د ادعا یادونه وکړه، خو زیاته یې کړه چې داعش لا هم عملیاتي وړتیا لري او وخت ناوخت ملکي کسان او د طالبانو د حکومت غړي هدف ګرځوي.

د طالبانو د حکومت مرستیال ویاند حمدالله فطرت بیا د استازو جرګې دا اندیښنې بې ځایه بللي چې ګواکې افغانستان کې" بهرنۍ ډلې شتون لري او یا چاته خطر متوجه دی".

فطرت زیاته کړې" افغانستان یو واحد او قوي حکومت لري، چې په ټوله جغرافیه بشپړ واک او کنترول لري او هیچاته اجازه نه ورکوي د افغانستان خاوره د چا پر خلاف وکاروي."

د استازو جرګې دغې کمیټې وویل، د ترهګریزو فعالیتونو له کبله ۲۰۲۴ کال پاکستان لپاره تر ټولو خونړی و او په خبره یې امریکا له پاکستان سره په ګډه د دغو ګواښونو د مخنیوي په لارو چارو فکر کوي.

ټاکل شوې ده چې د پاکستان روغتیا وزیر کابل ته سفر وکړي او د طالبانو له چارواکو سره د پولیو یا د ماشومانو د ګوزڼ د ناروغۍ د خپریدو د مخنیوي پر لارو چارو خبرې وکړي.

پاکستاني رسنیو کابل ته د سید مصطفی کمال د تګ خبر ورکړی دی، خو دا یې نه دې ویلي چې ښاغلی کمال به کله کابل ته ځي.

پاکستان او افغانستان د نړۍ یوازیني دوه هیوادونه دي چې لاهم پکې د ماشومانو د ګوزڼ ( پولیو) ناروغي شته.

د راپورونو له مخې پروسږکال په پاکستان کې د پولیو څلور اتیا مثبتې پیښې ثبت شوې او په افغانستان کې د دې ناروغۍ د مثبتو پیښو شمیر تیرکال پنځه ویشتو ته ورسید.