د ایران قضایه قوې د طالبانو د حکومت د عدلیې وزارت له مسوولانو سره افغانستان ته د بندیانو د انتقال په مسئله خبرې کړي.

د ایران دولتي خبري اژانس ایرنا د یکشنبې په ورځ راپور ورکړی چې د دغه هېواد د قضایه قوې د نړیوالو چارو مسوول کاظم غریب آبادي په مشرۍ یو پلاوی کابل ته تللی او هلته یې د طالبانو د عدلیې وزارت له مسوولانو سره لیدلي.

ایرنا د غریب آبادي په حواله ویلي چې تهران له ایرانه افغانستان ته د افغان بندیانو د انتقال او افغان کډوالو ته د اسانتیاوو د برابرولو هوډ لري.

تېر کال څه باندې اته نیم سوه افغان بندیان د ایران له خوا د طالبانو حکومت ته وسپارل شول.

د طالبانو د حکومت د کډوالو او بېرته راستنېدونکو چارو وزارت تېره میاشت تایید کړې وه چې په ایران کې شاوخوا اوه زره افغان کډوال بندیان دي.

له پرون دوشنبې څخه د زرګونو افغانانو د موقت خوندیتوب حالت یا (TPS) پای ته ورسېد.

دغو افغانانو ته وروسته له هغه چې طالبان په ۲۰۲۱ کال کې بیا پر افغانستان واکمن شول، د موقتي خونديتوب حالت په نوم په امریکا کې د اوسیدو اجازه ورکړل شوه، ځکه بېرته ستنیدا یې خطرناکه وه.

خو وووروسته له هغه چې یوه فدرالي قاضي د نژدې ۱۲ زره افغان کډوالو د “موقتي خونديتوب وضعیت (TPS) پروګرام ختم کړ، دا کسان له متحدوایالتونو څخه د ایستلو له خطر سره مخامخ دي.

د جولای په ۱۰مه د مریلینډ ایالت د فدرالي محکمې قاضي، تیودور چوانګ پرېکړه وکړه چې د TPS لرونکو افغانانو قانوني وضعیت به د محکمې د پرېکړې تر بشپړېدو پورې تمدید نه شي.

د دې حکم پر اساس له پرونۍ دوشنبې څخه د نژدې ۱۱ زره ۷۰۰ افغان کډوالو د کار اجازه اخیستل کېږي او ممکن له امریکا څخه وایستل شي.

د امریکايي رسنیو د راپورونو له مخې، د دغه هیواد د کورني امنیت وزارت په مې میاشت کې ویلي و چې په افغانستان کې امنیتي او اقتصادي وضعیت ښه شوی، نو ځکه دا هېواد نور د TPS لپاره وړ نه دی. د کورني امنیت وزیرې، “کریستي نوم”، د دې پرېکړې ملاتړ کړی، خو د بشري حقونو سازمانونو پرې سخت عکس‌العمل ښودلی دی.

د “هیومن رایټس واچ” په ګډون د بشري حقونو ډلو خبرداری ورکړی چې په زور د دې کسانو بېرته افغانستان ته استنول، په ځانګړي ډول د طالبانو تر واک لاندې، د هغوی ژوند له خطر سره مخامخ کولی شي.

د ملګرو ملتونو د کډوالو لویې کمیشنرۍ (UNHCR) د ایران او پاکستان له‌خوا په بې ساري ډول د ډېر شمېر افغان کډوالو پر ستنولو جدي اندېښنه څرګنده کړه او د هغو د عاجلو اړتیاوو لپاره یې د بېړني بشري ملاتړ غوښتنه وکړه..

د کډوالو لویې کمیشنرۍ په یوه راپور کې، چې د دوشنبې په ورځ خپور شو، ویلي چې له ایران څخه یوازې په یوه ورځ تر ۴۳ زره ډېر افغان کډوال افغانستان ته راستانه شوي دي، چې دا چاره د افغانستان له مخکې څخه کمزورو زیربناوو او کوربه ټولنو تر سخت فشار لاندې راوړي.

دغه اداره خبرداری ورکوي چې په ځانګړو سرحدي سیمو کې د کډوالو تمرکز پر ځایي ټولنو او شته سرچینو «غیر معمولي فشار» راوستی، په داسې حال کې چې دا سیمې له وړاندې د اقتصادي ستونزو او د نړیوالو مرستو د کمښت له امله له سختو شرایطو سره مخامخ دي.

د کډوالو لویې کمیشنري همداراز ټینګار کوي چې افغان ښځې او نجونې د راستنېدو پر مهال له سختو محدودیتونو او سیستماتیک تبعیض سره مخامخ دي، چې دې وضعیت د دوی د تعلیم، روغتیا او کار کولو فرصتونه خورا محدود کړي.

په وروستیو میاشتو کې، هم ایران او هم پاکستان د هغو افغان وګړو د ایستلو بهیر چټک کړی چې د دوی په وینا بې اسناده دي.

د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړې استازې، روزا اوتونبایوا، په دغه هېواد کې د سواد د کچې پر ټیټوالي ژوره اندېښنه څرګنده کړه، ویې ویل چې افغانستان د نړۍ له هغو هېوادونو څخه دی چې د نالوستو وګړو شمېر پکې تر ټولو زیات دی.

نوموړې دا څرګندونې د دوشنبې په ورځ د کابل د کتاب فیستوال د پرانیستې په مراسمو کې وکړې. هغې وویل چې یوازې ۵۰ سلنه افغان نارینه او شاوخوا ۲۰ سلنه افغان ښځې لوستلی او لیکلی شي.

اوتونبایوا له پانګه‌والو او سوداګرو وغوښتل چې د سواد د پراختیا، او د کتابونو د چاپ او خپرولو په برخه کې فعاله ونډه واخلي.

له بلې خوا، د طالبانو د اطلاعاتو او فرهنګ وزارت د خپرونو مرستیال، حیات‌الله مهاجر فراهي، وویل چې د دوی حکومت د مطالعې کلتور ته د ودې ورکولو هڅې پیل کړې دي.

فراهي همداراز وویل چې د دوی د مشر په سپارښتنه کتابونه له مالیې معاف شوي دي.

د اکثرو کتاب خپرندویو ټولنو مسوولان وايي چې د طالبانو له بیا واک ته رسیدو وروسته د کتابونو د چاپ او پلور بازار سوړ شوی دی.

په کابل کې د کتاب فیستوال، چې پرون پرانیستل شو، نن هم دوام لري.

د ملګروملتونو د خوړو او کرنې اداره په افغانستان کې د ممیزو د ساتنې لپاره د ۱۶۵ ځانګړو خونو د جوړولو خبر ورکوي.

FAO پرون (د چنګاښ ۲۲مه) پر خپله ایکس پاڼه په یوه بیان کې وویل، دا خونې د نړیوال بانک په مرسته او د افغانستان په مرکزي، شمالي، جنوبی او لویدیځو سیمو کې جوړېږي.

بیان زیاتوي چې په هره خونه کې تر ۱۵ ټنو پورې ممیز زېرمه کېدای شي.

د ملګروملتونو دا اداره همداراز وايي چې د ممیزو د ساتنې د خونو جوړول به له کروندګرو سره مرسته وکړي چې په ښه ډول د ممیزو د وچولو او زېرمه کولو له لارې د حاصلاتو تر اخیستو وروسته ضایعات راکم او خپله ګټه زیاته کړي.

افغان کروندګرو او باغ لرونکو تل له دې شکایت کاوه چې د خپلو محصولاتو د زېرمه کولو لپاره معیاري سړې خونې نه لري.

د افغانستان د بشري حقونو مرکز له ایرانه د افغان کډوالو ډله ایز ایستل، له بشري حقونو او انساني کرامت څخه سرغړونه بللې ده.

دې غیرحکومتي ټولنې پرون (د چنګاښ ۲۲مه) په یوه بیان کې ویلي چې له ایرانه د افغانانو ډله ایز ایستل له بشري حقونو سرغړونه ده او غندي یې.

نوموړی مرکز زیاتوي چې د افغانانو د ایستلو بهیر د یوشمېر کډوالو اسنادو او د افغانستان شرایطو ته له پام پرته ترسره کېږي.

دا په داسې حال کې ده چې ایراني چارواکو په دې وروستیو کې د هغو افغانانو د ایستلو بهیر ته زور ورکړی چې د دوی په وینا قانوني اسناد نه لري او په دې لړ کې له افغان کډوالو سره د ایران د عامو خلکو له خوا د ناوړه چلند راپورونه هم ورکړل شوي دي.

د بشري حقونو او د کډوالو مدافع ډلو بیا بیا په دې اړه اندېښنه ښودلې ده او ویلي یې دي چې دا موضوع به د افغانستان بشري بحران لا ژور کړي.

د ناروې د کډوالو د شورا د معلوماتو له مخې ایران په تېرو اوو میاشتو کې له یو میلیون ډېر افغان کډوال له خپلې خاورې ایستلي دي.

د ملګروملتونو د بشري مرستو د همغږۍ اداره اوچا وايي، په تېر ۲۰۲۴ کال کې له هغې مرستې څخه چې د افغانستان د بشري اړتیاوو لپاره یې غوښتې وه، یوازې ۴۷ سلنه یې ترلاسه کړې وه.

اوچا په یو تازه راپور کې چې پرون یې خپور کړ ویلي دي چې د افغانستان د بشري اړتیاوو او مرستو د پلان لپاره یې څه باندې درې میلیارد ډالر بسپنه غوښتې وه، په داسې حال کې چې د ۲۰۲۴ کال ترپایه یې یوازې ۴۷ سلنه او د روان کال تر مې میاشتې پورې یې ۵۳ سلنه یا ۱،۶۳ میلیارد ډالر ترلاسه کړل.

اوچا وايي د بودیجې دې کمښت په بېلابېلو برخو، له هغې ډلې د اوبو د برابرولو، روغتیا او حفظ الصحې په برخو کې د مرستو لپاره د ملګروملتونو وړتیا سخته اغیزمنه کړې ده.

د ملګروملتونو د بشري مرستو د همغږۍ اداره نړیوالې ټولنې ته خبرداری ورکوي چې که د بسپنې د رسولو په برخه کې سمدستي اقدام ونه کړي نو په افغانستان کې د یوه انساني بحران د کمولو لپاره هڅې به له ناکامۍ سره مخامخ شي.

په اسلام اباد کې د طالبانو سرپرست سفیر سردار احمد شکېب د خیبر پښتونخوا له اعلی وزیر علي امین ګنداپور سره د افغان کډوالو، سوداګرۍ او د یوه سرطاني ناروغیو د درملني د روغتون د جوړیدو په اړه خبرې کړي دي.

د طالبانو په واک کې باختر خبري اژانس نن یکشنبې پر خپلې ویب پاڼې لیکلي، په دې کتنه کې دواړو خواو پر دوه اړخیزو همکاریو او د سیمې پر ثبات بحث کړی دی.

وړاندې د ګنداپور په حواله راغلي چې غواړي د افغانستان او پاکستان د خلکو ترمنځ د اړیکو د پیاوړتیا او باور رامنځته کولو په موخه کابل ته یو پلاوی واستوي.

د دغه پلاوي د راتګ په اړه نور جزیات ورکړل شوي نه دي.

پاکستان په وروستیو څو اونیو کې د ای سي سي کارت لرونکي افغان کډوال له خپلې خاوري بیرته افغانستان ته اخراج کړي او غواړي د پي او ار کارت لرونکي کډوال هم اخراج کړي.

د طالبانو حکومت د کتابونو په چاپ مالیات معاف کړې.

د اطلاعاتو او کلتور وزارت د خپرونو مرستیال مهاجر فراحي نن یکشنبې پر خپلې ایکس پاڼې لیکلي، " د لوی مشر د فرمان له مخې د هغوو کتابونو پر چاپ مالیات معاف دي چې د افغانستان دننه چاپیږي".

فراهي وړاندې ویلي، هغه کتابونه چې له بهره را واردیږي مالیه ۵۰ سلنه راکمه شوې ده.

طالبان د افغانستان دننه د کتابونو پر چاپ په داسې حال کې مالیه معافوي چې د یو شمیر لیکوالانو او کتابونو په چاپ او خرڅلاو يې بندیز لګولی دی.

طالبان همدارنګه هغه کتابونه هم له بازارونو راټول کړي چې د دوی په ټکو محتوا يې له اسلامي او افغاني اصولو سره په ټکر کې وه.

طالب چارواکي وایي، پرون شنبه څه باندې ۲۰ زره کسان له ایرانه په " اجباري توګه" هېواد ته ستانه کړای شوي دي.

د کډوالو ستونزو ته د رسیدو کمیسیون پرون ماښام ویلي، ۱۱۳۵۰ تنه د اسلام کلا له لارې او ۸۹۰۰ د نیمروز له لارې ستانه شوي دي.

که څه هم خبر کې ویل شوي چې کډوالو سره په بېلابیلو برخو کې اړینې مرستې شوي، خو نړیوالو ادارو د ستنو شویو کسانو وضعیت کړکیچن یاد کړی دی.

د ایران او اسراییل تر جګړې وروسته ایران کې پر افغان کډوالو کړۍ تنګه شوې او د جبري ستنولو، له سپکاوي ډک چلند او توقیفونو سره مخامخ دي.

د طالبانو حکومت او د کډوالو ملاتړو ادارو له ایرانه غوښتي چې دغه بهیر داوطلبانه او تدریجي کړي، خو ایران ویلي، ټول بې اسناده کسان له خپلې خاورې باسي.

د امریکا د استناف یوې فدرالي محکمې د جمعې په ورځ هغه هوکړه لغوه کړه چې له مخې یې د ۲۰۰۱ کال د سپټمبر د ۱۱مې د تروریستي بریدونو اصلي طراح، خالد شیخ محمد، ته د اعتراف په بدل کې د اعدام له سزا څخه د ژغورنې امکان برابرېده.

خالد شیخ محمد، چې د اسامه بن لادن نژدې ملګری بلل کېږي او په پراخه کچه د ۹/۱۱ د بریدونو اصلي معمار ګڼل کېږي، د ۲۰۰۳ کال د مارچ پر ۱مه نېټه په پاکستان کې ونیول شو او بیا د ګوانتانامو مشهور زندان ته ولېږدول شو.

په واشنګټن ډي‌سي کې د فدرالي استیناف محکمې درې کسیز پلاوي دا پرېکړه وکړه.

د محکمې دې پرېکړې هغه معامله پای ته ورسوله چې د دوو کلونو خبرواترو په نتیجه کې شوې وه او د پوځ څارنوالانو او د پینتاګون چارواکو تایید کړې وه او پر اساس یې د اعتراف په صورت کې خالد شیخ محمد له اعدامه ژغورل کېده.

پر شیخ محمد تور دی چې په نیویارک کې د سوداګرۍ پر اسمانڅکو ودانیو او پر پنتاګون د الوتکو په وسیله د بریدونو پلان یې جوړ کړی و.