د ملګرو ملتونو سرمنشي انټونیو ګوټېرېش نن د مې درېیمه د مطبوعاتو د ازادۍ د نړیوالې ورځې په مناسبت خبرداری ورکړ چې د نړۍ په هر ګوټ کې رسنۍ تر بریدونو لاندې دي.

نوموړي له ټولو هېوادونو وغوښتل چې د حقایقو او د هغوی چې په اړه یې راپور ورکوي، په نښه کولو مخه ونیسي.

ګوټېرېش وایي، په ۲۰۲۲ کال کې د رسنیو د کارکوونکو په وژنو کې ۵۰ سلنه زیاتوالی، د باور وړ نه‌دی او ټینګار یې وکړ چې د مطبوعاتو ازادي چې 'د ډیموکراسۍ او عدالت بنسټ دی' تر ګواښ لاندې ده.

په ۲۰۲۲ کال کې په نړۍ کې لږ تر لږه ۶۷ د رسنیو کارکوونکي وژل شوي دي.

د دې ترڅنګ، ډیجیټل پلاټفورمونو او ټولنیزو رسنیو بنسټپالوته د غلطو خبرونو او د ژورنالیستانو د ځورولو کار اسانه کړی دی.

سږ کال دا ورځ په نړۍ کې داسې مهال نمانځل کېږي چې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو راهیسې په دې هېواد کې ازادې رسنۍ تر بل هر وخت ډېرې تر فشارونو لاندې دي.

د مطبوعاتو د نړیوالې ورځې په مناسبت د افغانستان د خبریالانو مرکز پرون سه‌شنبه په خپل راپور کې وویل، د ۲۰۲۲م کال له مې میاشتې د ۲۰۲۳م کال تر مې میاشتې پورې په دې هېواد کې د خبریالانو په وړاندې د تاوتریخوالي، ګواښلو او نیولو ۲۱۳ پېښې ثبت شوي چې دا د وړم کال د همدې مودې په پرتله ۶۴ سلنه زیاتوالی ښيي.

د افغانستان لپاره د امریکا سفارت په یوه ټویټ کې د دغې ورځې په مناسبت د افغان خبریالانو د کاراو فعالیت ملاتړ کړی او خلکو ته د معلوماتو په رسولو کې یې د هغوی هڅې د ډېرې ستاینې وړ بللې دي.

پر غزه د اسراییلو په بریدونو کې له تېرو ۲۴ ساعتونو راهیسې ۷۲ کسان وژل شوي او ۱۴۷ نور ټپیان شوي دي.

دا خبر د جرمني خبري اژانس( ډي.پي.اې) د غزې د روغتیا وزارت په حواله نن جمعه د جون ۲۷مه خپور کړی دی.

خبر کې د فلسطیني سرچینو په حواله راغلي چې د غزې د جګړې له پيل راهیسې له ۵۶۳۰۰ زیات کسان وژل شوي او له ۱۳۲۶۰۰ زیات نور ټپيان شوي دي.

دا جګړه د ۲۰۲۳ کال راهیسې وروسته تر هغه پيل شوه چې حماس ډلې چې امریکا او اروپایي ټولنه یې ترهګر بولي، پر اسراییلو غلچکي برید سره ۱۲سوه کسان ووژل او شاوخوا ۲۵۰ نور یې برمته کړل.

د ملګرو ملتونو په ګډون بېلابېلو بشري ادارو په وار وار غزه کې بشري حالت نازک ښودلی او د جګړې له ښکېلو خواوو یې د اوربند غوښتنه کړې ده.

ایراني او امریکایي سرچینو ویلي، دوی د ایران د اټومي پروګرام د خبرو د بیا پېل په هدف یو بل سره په تماس کې دي.

دواړو لورو د درېدلو خبرو بیا پېل ته کره نیټه نه ده ټاکلې.

د سپینې ماڼۍ ویاندې کارولین لیویت تېره شپه خبریالانو ته ویلي، واشنګټن له ایران او د خبرو له منځګړو سره په نژدې رابطه کې دی.

بل لورته د ایران د بهرنیو چارو وزیر عباس عراقچي ویلي، ډيپلوماسي دوام لري او د بېلابېلو چینلونو له لارې اړیکې د ټینګېدو په حال کې دي.

دا په داسې حال کې ده چې پر ایران د اسراییلو او امریکا له بریدونو وروسته د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د جون په ۲۵مه په هاګ کې د ناټو په سرمشریزه کې وویل، واشنګټن به راتلونکې اونۍ له ایران سره بحثونه پيل کړي.

د اسراییلو او ایران له جګړې مخکې څو ځله امریکایي او ایراني مرکچیانو د ایران د اټومي پروګرام پر سر خبرې وکړې، خو کومه مشخصه پایله یې نه درلوده.

د سپینې ماڼۍ ویاندې وویل چې د ایران د ستر مشر ایت الله علي خامنه اي څرګندونې ظاهري سپیناوی دی.

کارولین لویت د پنجشنبه په ورځ په سپینه ماڼۍ کې د یوه خبریال د پوښتنې په ځواب کې وویل، کله چې له یوه استبدادي رژیم سره مخامخ یاست، هغوی ته د خپلې ظاهري څیرې حفاظت خورا مهم دی.

اغلې لویت پر ایران د امریکا د تیرې شنبې شپې د بریدونو پر دقت او موفقیت ټینګار وکړ او زیاته یې کړه چې دا بریدونه د دې سبب شول چې د ایران او اسراییل ترمنځ اوربند ته لاره هواره کړي.

د ایران ستر مشر خامنه اي د پنجشنبې په ورځ له اوربند وروسته په خپل لومړي پيغام کې ادعا وکړه چې ایران پر اسراییل او امریکا بریالی شو.

خامنه اي د امریکا له لورې د ایران پر دریو اټومي مرکزونو ترسره شوي بریدونه داسې تیری وباله چې باید په نړیوالو محاکمو کې د دې قضیې تحقیق وشي. د ایران مشر دا هم وویل چې امریکا له دې جګړې هیڅ څه نه دې ترلاسه کړي.

دا څرګندونې په داسې حال کې کیږي چې د امریکا پوځ د سرطان په لومړۍ ورځ په B-2 جنګي الوتکو او توماهاک توغندیو د ایران په فوردو، نطنز او اصفهان اټومي تاسیساتو بمباري وکړه. تر دې برید وروسته د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ وویل چې دا تاسیسات "په بشپړه توګه " ویجاړ شوي دي.

د اروپایي کمیسیون مشره اورزولا وان دیر لین وایي، اروپا د تعرفو په برخه کې د نورو مذاکراتو لپاره د امریکا د متحد ایالتونو نوي اسناد ترلاسه کړې دي.

اورزولا وان دیرلین پنجشنبه ( د جون ۲۶ مه) په بروکسل کې د اروپایي مشرانو تر غونډې وروسته له خبریالانو سره د خبرو پرمهال د واشنګتن د دې اسنادو جزییات څرګند نه کړل؛ دې وویل چې دا اسناد به وارزوي، د دوی پیغام واضح دی او یوه تړون ته چمتو دي.

رویټرز اژانس څرګندوي چې امریکایي چارواکو سمدلاسه د واشنګتن د دې وروستي وړاندیز په اړه د دوی پوښتنو ته ځواب نه دی ویلی.

د جولای نهمه نیټه چې د امریکا د ولسمشر ډونالډ ټرمپ لخوا د اروپايي اتحادیې او نورو هیوادونو لپاره له امریکا سره د تعرفو کمولو تړون ته د رسیدو لپاره ټاکل شوې ده په رانژدې کیدو ده.

د ولسمشر ټرمپ له لورې په اپریل کې د نورو هیوادونو پرصادراتو د متقابلو تعرفو اعلان وشو چې د هغې له مخې پر اروپایي وارداتو باندې د لنډمهال پرمخ لس فیصده تعرفه به، که چیرته د جولای تر نهمې کومه موافقه ونه شي، دوه برابره شي.

د متحده ایالاتو د خزانې وزیر سکاټ بیسنټ ویلي دي چې د ښه نیت له مخې د ځینو هیوادونو د خبرو اترو وروستۍ نیټه غځول کیدی شي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ د اسراییلو د صدراعظم بنیامین نتانیاهو د محکمې د لغوه کیدو غوښتنه وکړه.

ټرمپ نن پنجشنبې پر خپلې سوشل پاڼې ټروت نتانیاهو "پیاوړی او جنګیالی مشر" یاد کړی او ویلي دي، " اوس هغه وخت رسیدلی چې نتانیاهو له محکمه کیدو خلاص شي".

ولسمشر ټرمپ د نتانیاهو قضیه جعلي وباله او وویل،" دا قضیه دې لغوه شي یا دې نتانیاهو ته عفوه وشي".

نتانیاهو د خیانت، بډو او درغلیو په دریو قضیو کې تورن دی، خو هغه دا تورونه رد کړي دي.

د بریټانیايې د سیالیو د تنظیم ادارې وړاندیز کړی چې په ګوګل سریچ کې دې د "بازار وضعیت" د یوې ستراتیژۍ له مخې وټاکل شي.

دا وړاندیز د ګوګل شرکت اړباسي څو په ګوګل سریچ یا لټون کې د کاروبارونو درجه بندي د بازار د وضعیت پر بنسټ ښکاره کړي.

دغه اداره وړاندې وايي، له ګوګل سریچ یا لټون سربیره په نورو برخو کې دې هم د معلوماتو د لټون لپاره لا ښه امکانات برابر شي.

په بریټانیا کې ۹۰سلنه کاروبارونه د ګوګل سریچ یا لټون له لارې ترسره کیږي او د دې وړاندیز په پلي کیدو سره به د بازار په غوړیدو کې لویه مرسته وشي.

د اروپايي ټولنې غړي هېوادونه نن پنجشنبې له امریکا سره د یوې سوداګریزې هوکړې په اړه پریکړه کوي.

رویترز خبري اژانس د دوه اروپايي ډپیلوماټونو په حواله ورکړی چې د اروپايي ټولنې مشران باید نن د دې ټولنې کمیسیون ته روښانه کړي چې ایا غواړي د امریکا په ګټه ژر یوې سوادګریزه هوکړې ته ورسیږي او که لا هم د یوه ښه توافق د ترلاسه کولو لپاره مبارزه کوي.

رویترز وړاندې د دغو دپیلوماټو په حواله ویلي، "ښايي اروپايي ټولنه د امریکا په ګټه ژر یوې هوکړې ته زړه ښه کړي".

د جرمني صدراعظم فریدریک میرز وايي، "ټول اروپايي مشران له امریکا سره د ژر تر ژر سوادګریزې هوکړې ملاتړي دي".

د اروپايي ټولنې مشران نن په بروکسل کې سره راټول شوي څو له سلا مشورو وروسته له امریکا سره د سوادګریزې هوکړې په اړه پریکړه وکړي.

ټرمپ د دې هوکړې لپاره د جولای نهه وروستۍ مهلت ټاکلی دی.

امریکا د اروپايي ټولنې د پولادو پر صادراتو۵۰ سلنه، د المونیو پر صادراتو۲۵سلنه او د موترو پر پروژه جاتو ۱۰سلنه تعرفه وضعه کړې ده.

ټرمپ ګواښ کړی که چیرته اروپايي ټولنه دا هوکړه لاسلیک نه کړي پر وارداتو به يې ۵۰سلنه تعرفه وضعه کړي.

د امریکا دوه لوړپوړي استخباراتي چارواکي وایي چې د ایران اټومي تاسیسات له منځه تللي او بیا رغونه به یې کلونه وخت ونیسي.

د امریکا د ملي استخباراتو مشرې تولسي ګابارد ویلي چې تازه استخباراتي معلومات ښيي چې د ایران درې مهم اټومي تاسیسات د امریکا د هوايي بریدونو په پایله کې "ویجاړ" شوي دي.

میرمن ګابارد دا څرګندونې د چهارشنبې په ماښام پر خپله ایکس پاڼه/ پخواني ټویټر خپرې کړي او زیاته کړې یې ده که ایران وغواړي دا درې تاسیسات نطنز، فردو او اصفهان بیا ورغوي، نو دا به "کلونه وخت ونیسي".

هغې پر هغو رسنیو هم نیوکه کړې چې د بریدونو د اغېزو ځینې افشا شوي معلومات یې خپاره کړي. د هغې په وینا، دا رسنۍ هڅه کوي چې د ولسمشر ډونالډ ټرمپ مشرتابه تر سوال لاندې راولي.

بل لور ته، ځینو امریکايي رسنیو لکه سی‌ان‌ان او رویټرز راپور ورکړی چې د پنتاګون د دفاعي استخباراتو ادارې لومړنۍ ارزونه ښيي چې کیدای شي دې بریدونه د ایران هستوي پروګرام یوازې د څو میاشتو لپاره ځنډولی وي.

سپینې ماڼۍ دا راپورونه له دې وړاندې رد کړي وو.

ولسمشر ټرمپ پرون وویل چې یاد تاسیسات له منځه تللي او ایران به هېڅکله هم هستوي وسلو ته لاسرسی پیدا نه کړي.

له بلې خوا، د امریکا د استخباراتو مرکزي ادارې یا CIA مشر هم جلا ویلي چې "باوري معلومات" ښيي چې د ایران هستوي تاسیسات د امریکا د بریدونو له امله سخت زیانمن شوي دي.

جان رټکلیف په یوه خپره شوې اعلامیه کې ویلي چې دا معلومات دا ښيي چې "یوشمېر کلیدي هستوي تاسیسات نابود شوي او د هغوی بیا رغول به کلونه وخت ونیسي."

وروسته لدې چې امریکايی ځواکونو څو ورځې مخکی دایران اټومی تاسیسات بمبارد کړل ، ولسمشر ډونالډ ټرمپ وايي چې امریکايي چارواکې به راتلونکې اونۍ د ایران له چارواکو سره د اټومي پروګرام په اړه خبرو لپاره وګوري.

ټرمپ د ناټو له کلنۍ غونډې وروسته په هالنډ کې په یوه مطبوعاتي کنفرانس کې ایران ته په اشاره وویل: "موږ به راتلونکې اونۍ له دوی سره خبرې وکړو."

د متحدو ایالاتو ولسمشر زیاته کړه : "یوازینی شی چې موږ به یې [په غونډه کې] وغواړو هغه څه دي چې موږ یې مخکې غوښتنه کوله، دا چې موږ هیڅ اټومي (وسله) نه غواړو."

دتیرې شنبې په ورځ د جون په ۲۱مه د امریکا له دولسو څخه زیاتو B-2 ډوله جنګي الوتکو د ایران د یورانیمو غني کولو او ذخیره کولو تاسیساتو باندې لوی بمونه وغورځول. د امریکا دسمندري پوځ اوبتلونو هم په خپلو توغندیو یو شمیر ځایونه په نښه کړل.

ټرمپ په مطبوعاتي کنفرانس کې وویل چې تاسیسات "ویجاړ شوي"، او د امریکا د استخباراتو لومړنی راپور یې رد کړ چې په کې ویل شوي وو دغه برید ممکن د ایران اټومي پروګرام یوازې د څو میاشتو لپاره تاخیر کړی وي.

چارواکي وايي په کورمه کې په بمي چاودنو کې لږ تر لږه څلور کسان وژل شوي دي او څلور نور ټپیان دي.

د پولیسو یوه چارواکي د چهارشنبې په ورځ د نوم نه ښودلو په شرط دازادی اروپا راډیو/ مشال څانګې ته وویل چې په پیوار شرمه خېلو کې سهار مهال غبرګې چاودنې وشوې چې پکې ځايي خلکو ته مرګژوبله واوښتله. نوموړی وايي، د دوی لومړني معلومات ښيي چې دا د ریموټ کنټرول بم چاودنې وې.

د پاړه چینار د مرکزي روغتون مشر ډاکټر میرحسن جان هم مشال راډیو ته ویلي دي چې هغوی ته څلور ټپی کسان وروړل شوي وو چې د یوه حالت نازک وو او هغه د درملنې لپاره پېښور ته استول شوی دی.

په سیمه کې د پولیسو چارواکو وویل ، دم ګړۍ معلومات نه لري چې د برید تر شا به څوک لاس لري؟ خو پلټنې روانې دي.

کومې وسلوالې ډلې هم ددغه خبر تر لیکلو په دې اړه څه نه وو ویلي.

په کورمه کې د شیعه او سني ډلو او د مختلفو قبیلو ترمینځ خپلمنځي تربګنۍ هم موجودې دي چې کله کله پکې ولسي کسان وژل کېږي.