د افغانستان د پرمختګ غوښتونکو غورځنګ په ګډون د ښځو د حقونو ځینو ډلو نن د ښځو پر وړاندې د تاوتریخوالي د له‌‌منځه وړلو د نړیوالې ورځې په مناسبت په هېواد کې د ښځو او نجونو پر وړاندې د محدودیتونو د لیرې کولو غوښتنه کړې ده.

دغه غورځنګ په یوه بیان کې ویلي، دا ورځ په‌‌داسې حال کې لمانځل کېږي، چې افغان مېرمنې "تر ټولو تورو" شرایطو کې ژوند کوي او له خپلو لومړنیو حقونو بې‌‌برخې دي.

بل‌خوا د ملګروملتونو سرمنشي انتونیو ګوتېریش وايي، د ښځو او نجونو په وړاندې زورزیاتی یوه وبا ده، چې د بشريت د شرم سبب شوی دی.

هغه نن د ښځو په وړاندې د تاوتریخوالي له‌‌‌منځه وړلو ورځې په مناسبت چې هم‌مهاله ورسره د یوې اوونۍ لپاره کمپاین پیلېږي، پر خپله ایکس‌‌‌پاڼه لیکلي، هېڅ هېواد او ټولنه نه‌‌شته، چې اغېزمنه شوې نه‌‌وي او وضعیت د لا کړکېچن کېدو خوا ته روان دی.

د ملګروملتونو سرمنشي د عدالت او حساب‌کتاب لپاره د فوري اقدام غوښتنه کړې ده.

ملګري ملتونه وايي، د ښځو په وړاندې د تاوتریخوالي د له‌منځه وړلو په موخه په یوه کمپاین کې چې هر کال د نومبر له ۲۵مې څخه د ډسمبر تر ۱۰مې پورې د "NoExcuses" یا "هيڅ پلمه نه‌شته" له شعار سره پیلېږي او له حکومتونو غواړي چې د ښځو او نجونو په وړاندې د تاوتریخوالي پر مخنیوي پانګونه وکړي.

د افغان ښځو، نجونو او بشري حقونو لپاره د امریکا ځانګړې استازې د ژولیا پارسي او نیلا ابراهیمي له لوري د نړیوالو جایزو د اخیستلو هرکلی وکړ.

رینا امیري پرون په خپله ایکس‌پاڼه (پخواني ټویټر) کې ولیکل چې، د ټولو ننګونو سربېره افغان ښځې اجازه نه ورکوي چې هیلې یې مړاوې شي.

اغلې امیري زیاتوي، کومه مړانه چې دغو دوو مېرمنو ترسره کړې ده دا د افغان ښځو او نجونو د عزم او ارادې څرګندونه کوي.

د ښځو د حقونو فعالې ژولیا پارسي تېره اوونۍ د بشري حقونو د مدافعینو لپاره د "مارتین انالز" کلنۍ جایزه ترلاسه کړه او اوولس کلنه نیلا ابراهیمي د افغان نجونو د غږ د پياوړي کولو په خاطر ۲۰۲۴کال د ماشومانو د سولې د نړیوالې جایزې وړ وپېژندل شوه.

په افغانستان کې د ملګروملتونو د پراختیایي ادارې (UNDP) استازی سټیفن رودریکز، له نړیوالې ټولنې وغوښتل چې د افغان ښځو او نجونو پر ستونزو تمرکز وکړي.

رودریکز پرون (چهارشنبه، د نوامبر په ۲۰مه) له جاپاني رسنۍ (NHK) سره په مرکه کې د طالبانو د وروستي فرمان په اړه خبرداری ورکړ چې، ښځې په عامه ځایونو کې مخ پټولو ته اړ باسي.

هغه وویل، دا "ځپنې" ممکن لا پسې شدیدې شي.

ده دا پرله‌‌‌پسې محدودیتونه له افغان ټولنې څخه د ښځو د سیستماتیک حذف یوه برخه وبلله.

سټیفون رودریکز زیاته کړه، په‌‌‌داسې حال کې چې نړیواله ټولنه د اوکراین او منځني ختیځ د بحرانونو پر موضوعاتو تمرکز کوي، افغانستان ته د مرستو کچه له ۲۰۲۱ کال راهیسې خورا کمه شوې ده.

په ۲۰۲۱ کال کې، طالبانو د افغانستان د واک له تر لاسه کولو وروسته نجونې له شپږم ټولګي څخه پورته له زده‌‌کړو څخه منع کړې.

ورپسې، افغان ښځې او نجونې پوهنتونونو ته له تګ څخه منع شوې.

سربېره پر دې، په ډېرو دولتي ادارو او ټولو نادولتي مؤسسو کې د ښځو پر کار بندیز ولګول شو.

ښځې ښځینه حمامونو، پارکونو او تفریحي ځایونو ته له تګ او له شرعي محرَم پرته له اوږدو سفرونو منع شوې، چې دا ټول د طالبانو له‌‌‌‌خوا د ښځو او نجونو د بشري حقونو د سرغړونو بېلګې ګڼل کېږي.

د افغانستان لپاره د متحدایالتونو شارژدافیرې کرن ډیکر ویلي چې، د طالبانو له‌خوا د زده‌‌کړو پر وړاندې محدودیتونه د افغان ښځو او نجونو راتلونکې ته زیان رسوي او هغوی د خپل هېواد په پرمختګ کې له ګډون څخه محروموي.

اغلې ډيکر، چې د قطر په پلازمېنه دوحه کې د امریکا له سفارت څخه فعالیت کوي، پرون (چهارشنبې) په ایکس‌پاڼه یا (پخوانی ټویټر) کې په یوه پوسټ کې لیکلي: "متحدایالتونه د افغانستان لپاره د زده‌‌‌کړو د مساوي لاس‌رسي ملاتړ کوي. افغانستان له ښځو پرته د ځان بسیاینې او پرمختګ هدفونه ترلاسه کولی نه‌‌‌شي."

په‌‌‌داسې حال کې چې د نړیوالې زده‌‌‌کړې اوونۍ (د نوامبر ۱۸-۲۲مه) دوام لري، نن (د نومبر ۲۱مه) د افغانستان په سړو سیمو کې له څلورم څخه تر دولسم ټولګي پورې د زده‌‌‌کوونکو کلنۍ ازموینې پیل شوې او د ډسمبر تر ۵مې به دوام وکړي.

دا په‌‌‌داسې حال کې ده چې د نجونو لپاره له شپږم ټولګي څخه پورته زده‌‌کړو د بندیز یو بل کال هم پوره شو.

هغه نجونې چې راتلونکی کال شپږم ټولګي ته ځي په ډار ازموینې ورکوي، خو هیله لري چې دا به د دوی وروستۍ کلنۍ ازموینې نه‌‌‌‌وي او دوی ته به په راتلونکې کې د زده‌‌‌کړو د دوام اجازه ورکړل شي.

د افغانستان لپاره د امریکا د متحدایالتونو شارژدافیره کرن ډیکر وایي، افغانستان د خپلو ټولو خلکو له مشارکت پرته پرمختګ نه‌شي کولی.

اغلې ډیکر دا خبره په افغانستان کې د نجونو د زده‌‌‌کړو تر محدودیت پورې پرون په خپلې ایکس‌پاڼه (پخواني ټویټر) کې لیکلې ده.

نوموړې زیاتوي چې، متحدایالتونه په افغانستان کې د ټولو لپاره د یو ډول زده‌‌کړو غوښتنه کوي.

روانه اوونۍ په نړۍ کې د زده‌کړو د اوونۍ په توګه لمانځل کېږي، خو په افغانستان کې تر شپږم ټولګي پورته د نجونو پر زده‌‌‌کړو بندیزونه لګېدلې دي.

د ملګروملتونو د شمېرو له‌‌‌‌مخې د دغو بندیزونو په خاطر په افغانستان کې تر یو میلیون او څلور لکه ډېرې نجونې له زده‌‌‌کړو محرومې شوې دي.

د نیلا ابراهیمي په نوم یوه ۱۷ کلنه افغانه نجلۍ چې په خپل هېواد کې په عام محضر کې د خبرو کولو اجازه نه لري، د افغان نجونو له حقونو څخه د دفاع په خاطر پرون سې شنبې د ۲۰۲۴م کال د ماشومانو لپاره د سولې د نړیوالې جایزې مستحقه وپېژندل شوه.

د ماشومانو د حقوقو د بنسټ په خبره، نوموړې ته دغه جایزې د هغو فعالیتونو په خاطر ورکړل شوې چې د ښځو د غږ اوچتولو په برخه کې یې مخ ته وړي دي.

په عین حال کې پرون د مارټین اینالز Martin Ennals په نوم د بشري حقونو یوه مدافع بنسټ اعلان وکړ چې د افغان ښځو د حقونو مدافعې ژولیا پارسي د دې بنسټ د ۲۰۲۴م کال د بشري حقونو د مدافعانو د جایزې ګټونکې شوه.

ژولیا پارسي چې ښوونکې ده، د فریډم نو موسسې له‌خوا دغې جایزې ته کاندیده شوې وه.

هغې چې د ۲۰۲۱م په اګست میاشت کې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته خپله دنده له لاسه ورکړې، د ښځو د حقونو او اساسي آزادیو پر وړاندې د طالبانو له سختو سیاستونو او تګلارو سره په مخالفت کې یې د افغان ښځو خودجوشه غورځنګ جوړ کړی او تېر کال د درې میاشتو لپاره د طالبانو له‌خوا زنداني شوې وه.

د دغه بنسټ جایزه د لومړي ځل لپاره په ۱۹۹۴ کال کې له خطرسره مخ د بشري حقونود مدافعانو د پېژندنې او د هغوی د هڅولو او ساتنې لپاره ورکړل شوه.

د ملګروملتونو د نفوس صندوق وایي، د افغانستان په کلیوالو سیمو کې د هوا له سړېدو او د واورو له ورېدو سره روغتیایي خدماتو ته د ښځو لاس‌رسی ستونزمن شوی دی.

دې ادارې پرون (دوشنبې) په یوه بیان کې، چې پر خپله ایکس‌پاڼه کې یې خپور کړی ویلي، سږ کال یې د اسټرالیا په ملاتړ ۲.۴ میلیونو افغانانو ته، چې زیاتره یې ښځې دي، د ژوند ژغورنې خدمات وړاندې کړي دي.

د ملګروملتونو د نفوس صندوق همداراز ویلي، د ژمي په موسم کې د ښځو لپاره روغتیایي خدماتو ته د لاس‌رسي د ستونزو د حل لپاره یې په ټول افغانستان کې په اته سیمه‌ییزو ګودامونو کې طبي وسایل زېرمه کړي دي.

د دې ادارې په وینا، ښځې او مېندې په ځانګړي ډول د زېږون لپاره د ماهرو کارکوونکو په شمول روغتیایي خدماتو او د بېړنیو حالاتو لومړنيو خدماتو ته کم لاس‌رسی لري، چې دا حالت د مړینې او ناروغیو د زیاتېدو سبب کېږي.

دې ادارې په یوه بل بیان کې ویلي، د روان میلادي کال له جنورۍ تر اکتوبر پورې یې ۲.۴ میلیونو افغانانو ته، چې ۸۰سلنه یې ښځې او نجونې وې، حیاتي خدمات وړاندې کړي دي.

د دې سازمان په وینا، دا مرستې د اسټرالیا د مالي ملاتړ له لارې افغانانو ته برابرې شوې دي.

تر دې وړاندې د ملګروملتونو اړوند دې ادارې ویلي و چې، په افغانستان کې یې ۳.۵ میلیونو مېندو او امیندواره ښځو ته حیاتي مرستې رسولي دي او ټینګار یې کړی چې امیندواره ښځې او هغوی چې تازه مېندې شوي، د روان کړکېچ له امله له زیات خطر سره مخامخ دي.

د طالبانو د امر باالمعروف او نهي عن‌المنکر وزارت وايي، په زابل ولایت کې یې د یوې دولس کلنې نجلۍ د جبري واده مخه نیولې ده.

دغه وزارت یک‌شنبه په خپله ایکس‌‌‌‌پاڼه دا خبره خپره کړې ده.

په بیان کې ادعا شوې چې، د ښځو د بشري حقونو د تامین په هدف د یاد وزارت محتسبینو تر دې دمه د سلګونو جبري ودونو او د بد ورکولو له پېښو مخنیوی کړی.

د بشري حقونو مدافع سازمانونو بیا تر دې مخکې په خپله د طالبانو حکومت ګرم بللی چې، د محدوونکو فرمانونو په صادرولو سره یې ښځې له سختیو سره مخامخ کړي او اړې کړې یې دي چې جبري ودونو ته غاړه کېږدي.

د نوبل د سولې د جایزې ګټونکې او د نجونو د تعلیم د حق فعاله ملاله یوسفزۍ وايي چې، نړیوال باید د افغان ښځو د حقونو لپاره د هغوی ترڅنګ ودرېږي.

ملالې یوسفزۍ پرون له سکای نیوز چینل سره په مرکه کې وویل، دې له نړیوالو قوانینو سره سم په افغانستان کې د ښځو د حقونو د سیستماتیک خونديتوب لپاره هڅې پیل کړې دي.

ملاله وايي، داسې رهبرانو ته اړتیا ده چې د افغان نجونو او ښځو د حقونو لپاره هڅه وکړي.

پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته دا څووم ځل دی چې ملاله د افغان ښځو په ملاتړ غږ اوچتوي.

طالبانو په تېرو څه باندې درېیو کلونو کې پر ښځو د محدودیتونو کړۍ راتنګه کړې او په‌‌‌دې ترڅ کې یې د نجونو پر ثانوي او لوړو زده‌‌‌کړو بندیزونه اعلان کړي دي.

د طالبانو د امربالمعروف او نهي عن‌‌المنکر په هغه نوي قانون کې چې په تېره اګست میاشت کې نافذ شو، په ټولنه کې د ښځو د چلند پر څرنګوالي هم پراخ محدودیتونه وضع شوي دي.

د طالبانو ستره محکمه وايي، په تخار ولایت کې یې یوه ښځه او یو نارینه د نامشروع اړیکو په تور په عام محضر کې په ۳۹ درو وهلي دي.

دې محکمې نن پر ایکس شبکې په یوه بیان کې ویلي چې پر دې دوو کسانو د تعزیري سزا حکم د فرخار ولسوالۍ د لومړنۍ محکمې د حکم په اساس تطبیق شوی دی.

د طالبانو سترې محکمې مخکې له دې په یوه جلا بیان کې ویلي وو چې د یکشنبې په ورځ یې د ننګرهار ولایت په کوز کونړ ولسوالۍ کې یوه ښځه له کوره د تېښتې د هڅې په تور د خلکو په مخ کې په ۳۹ درو وهلې ده.

په افغانستان کې د ملګرو ملتونو مرستندوی ماموریت یا یوناما په خپل وروستي راپور کې چې تېره پنجشنبې خپور شو، ویلي، طالبانو د جولای له لومړۍ نېټې څخه د سپټمبر ترپایه پر ۹۵ نارینه، ۱۵ ښځو او یوې نجلۍ ۱۱۱ بدني مجازات تطبیق کړي.

ملګرو ملتونو او د بشري حقونو ډلو له طالبانو غوښتي چې دغه ډول سزاګانې ودروي.