د امریکا متحده‌ایالاتو د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې مشر مایکل مک‌کال وايي، له هغه وروسته چې امریکايي سرتېري له افغانستان ووتل، په دې هېواد کې د ښځو وضعیت خراب شوی دی.

مک‌کال دا څرګندونې د استازو جرګې ته، واشنګټن کې د افغانستان د پخوانۍ سفیرې رویا رحماني د بلنې په مناسبت کړې دي.

د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې له‌خوا یوه خبرپاڼه کې چې پرون ناوخته خپره شوې لیکل شوي، افغانستان کې له ښځو هر ډول ازادي اخستل شوې، ښوونځیو ته نه‌شي تلای او ان بې له محرمه د سفر اجازه هم نه‌لري.

د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو د کمېټې په خبرپاڼه کې په افغان نجونو د پوهنتونونو تړل کېدو، پارکونو ته یې په تلو بندیز، نادولتي موسسو کې یې د کار مخنیوي او یو شمېر نور بندیزونه هم یاد شوي.

خبرپاڼه د مک‌کال له قوله لیکي، افغانستان په نړۍ کې یوازینی هېواد دی چې طالبانو په کې ښوونځي او پوهنتون ته د نجونو د تلو مخه نیولې.

د امریکا متحده‌ایالاتو د استازو جرګې د بهرنیو اړیکو کمېټې مشر وايي، د استازو جرګې ته یې د رویا رحماني له بلنې موخه دا ده چې افغان ښځو ته یو پيغام ورسوي چې دوی نه‌دي هېرې شوي.

د امریکا د متحد ایالتونو ولسمشر وویل چې هڅه کوي د افغانستان د بګرام اډې کنټرول بیرته ترلاسه کړي.

ډونالډ ټرمپ د برتانیا له صدراعظم کایر سټارمر سره په ګډه خبري غونډه کې وویل، که چیرې د هغه د لومړۍ دورې په ترڅ کې له افغانستان څخه د امریکایي ځواکونو وتل ترسره شوي وای، نو هغه به بګرام له لاسه نه وای ورکړی.

ټرمپ زیاته کړه "موږ بګرام، چې د نړۍ یو له لویو هوايي اډو څخه دی، وړیا دوی (طالبانو) ته وسپاره."

ولسمشر ټرمپ دا هم وویل: "موږ هڅه کوو چې دا بیرته ونیسو ځکه چې دوی (طالبان) له موږ څخه ځینو شیانو ته ضرورت لري."

ټرمپ تر دې مخکې هم ورته څرګندونې کړې وې، خو ده د سپتمبر په اتلسمه دا هم وویل: "یو له هغو دلیلونو څخه چې موږ بګرام غواړو دا دی چې دا له هغه ځای څخه یو ساعت لرې دی چې چین خپلې اټومي وسلې جوړوي."

امریکایي سرتیري د ۲۰۲۱ کال په اګست کې دوې اونۍ وروسته په بشپړ ډول له افغانستان څخه ووتل چې طالبانو بیاځلي کابل ونیو.

سعودي عربستان او پاکستان په خپلو کې دوه اړخیز دفاعي تړون لاسلیک کړ.

د پاکستان د صدراعظم دفتر پرون په یوه بیان کې وویل، له سعودي عربستان سره د دفاعي موافقې له مخې پر هر لوري چې حمله وشي، دوهم هېواد به یې پر ځان حمله وګڼي.

دا دفاعي تړون داسې مهال لاسلیکېږي چې پاکستان یوازې څو میاشتې مخکې له خپل اټومي سیال هند سره لنډه جګړه وکړه.

د هند د بهرنیوچارو وزارت ویاند رندیر جیسوال نن پر خپله ایکس پاڼه په یوه بیان کې ولیکل چې هند له دې پرمختګ څخه خبر دی او خپل امنیت او د سیمې ثبات ته د دې پرمختګ عواقب څېړي.

په داسې حال کې چې په سیمه کې ناامني پراخه شوې ده دا اقدام به د ریاض او اسلام آباد ترمنځ د څو لسیزو همکاري نوره هم پیاوړې کړي.

ټاکل شوې چې د افغانستان د کرکټ ملي لوبډله نن د آسیا د کرکټ د اتلولۍ لوبو په ترڅ کې له سریلانکا سره مسابقه وکړي. دا لوبه د افغانستان د ټیم لپاره برخلیک ټاکونکې ده. که یې وګټي نیمه پایلوبې ته وځي او که یې وبایلله له دې جامه وځي.

تر دې مخکې، افغانستان په دې جام کې خپله دویمه لوبه د بنګله دیش په وړاندې د اتو منډو په توپیر وبایلله.

افغانستان په اسیايي جام کې په ( ب) ګروپ کې د بنګله دیش ترڅنګ له هانګ کانګ او سریلانکا سره یوځای شوی دی.

پرون د دې جام لوبه د پاکستان او متحده عربي اماراتو ترمنځ وشوه، چې پاکستان لوبه د ۴۱ منډو په توپیر وګټله او نیمه پایلوبې ته یې لاره پیدا کړه.

د دې جام فاینل لوبه به د سپتمبر په ۲۸مه ترسره شي.

د افغانستان لپاره د بریتانیا ځانګړی استازی ریچارد لینزي وایي چې هیواد یې د افغانستان په ختیځ کې له زلزله ځپلو سره د ۳ ملیون پونډو چې څه باندې څلورملیون ډالره کیږي، اضافي مرسته کوي. ښاغلي لینزي د نوې مرستې دغه اعلان د چهارشنبې په ورځ په خپله ایکس پاڼه کې په یوه بیان کې وکړ. د نوموړي په خبره دغه مرستې به چې له ښځو او نجونو سره کیږي، پکې روغتیایي خدمات، د پاکو اوبورسولو، سرپناه او روغتیایي حیاتي بستې شامل دي.

د اګسټ د ۳۱ زلزلې چې شدت یې د ریښتر په کچه ۶،۱ ثبت شوی، د طالب چارواکو په وینا له ۲۲۰۰ زیات کسان مړه کړی او نژدې ۴ زره یې ټپیان کړي دي.

ملګروملتونو د افغانستان په ختیځ په تیره بیا کونړ کې د زیانمنو شویو وضعیت ډیرخراب بللی او د هغو د لاسنیوي لپاره یې د ۱۳۹ ملیون ډالرو مرستې غوښتنه کړې ده.

د افغانستان لپاره د ملګروملتونو د سرمنشي ځانګړې استازې او د یوناما د دفتر مشره روزا اوتونبایووا وایي، په داسې حال کې چې افغانستان واک ته د طالبانو له بیا رسیدو وروسته د شخړو د نسبي کمیدو شاهد دی خو د دې په خبره په دې هیواد کې بشري وضعیت، اقتصادي او د بشري حقوقو وضعیت د پام وړخراب شوی دی. د ملګروملتونو د خبري سایټ UN News د چهارشنبې د ورځې د راپورله مخې میرمن اوتونبایووا دغه څرګندونې د افغانستان په اړه د ملګروملتونو د امنیت شورا غونډې ته وکړې.

هغې ټینګار وکړچې د ښځو او نجونو په وړاندې د طالبانو تګلارې بیخي واضح دي او د دوی د همدې سختو تګلارو او محدودیتونو له امله یو نسل له جدي خطرسره مخامخ دی. د دې په ټکو دغه وضعیت کولای شي اوږدمهاله ډیرزیانونه دې هیواد ته واړوي. UN Newsد نړیوال بانک په حواله وایي چې د طالبانو ترواک لاندې افغانستان کې له شپږم ټولګې پورته د نجونو پرزده کړو بندیز په کال کې افغانستان ته شاوخوا ۱،۴ ملیارډ ډالره اقتصادي زیان رسوي.

د طالبانو د واکمنۍ څه باندې څلورکاله پوره شوي خو پرښځو او نجونو د سختو محدودیتونو او د بشري حقونو د ځینو نورو سرغړونو په خاطریې حکومت تراوسه نړیوال مشروعیت ندی خپل کړی.

د ملګرو ملتونو د ماشومانو وجهي صندوق، یونیسف، وايي چې نن څلور کاله کیږي چې افغان نجونې له ثانوي زده کړو څخه محرومې شوې دي.

طالبانو په ۲۰۲۱ کال کې واک ته له بیارسیدو وروسته له شپږم ټولګي پورته د ښوونځیو دروازې د ښځینه زده کونکو پرمخ تړلي.

یونیسف د چهارشنبې په ورځ، د سپتمبر په ۱۷مه، پرایکس پاڼه لیکلي چې زده کړې د بشراساسي حق دی.

دې ادارې وویل چې دوی به د ملګروملتونو د تعلیمي، علمي او فرهنګي ادارې، یونسکو په همکارۍ په افغانستان کې د هرې نجلۍ د ملاتړ لپاره هره ممکنه هڅه وکړي چې دوی له لومړني ښوونځي څخه ترمنځني ښوونځي او ورهاخوا ښوونځي ته لاړې شي.

د روغتیا نړیوال سازمان، WHO وایي، په افغانستان کې هرماشوم د ژوند له پیل څخه د خوندي او باکیفیته روغتیایي پاملرنې مستحق دی. د افغانستان لپاره دې سازمان استازي ډاکټرایډوین سینیزا سلوادورپه ایکس پاڼه په یوه بیان کې ویلي چې په دې هیواد کې موږ ټول، کورنۍ، پالونکي، روغتیایي کارکونکي، او ټولنې په ګډه کولای شوچې ماشومان خوندي کړو، د زیان مخه یې ونیسو او د ټولو لپاره یوه سالمه راتلونکې جوړه کړو. د افغانستان لپاره د روغتیا د نړیوال سازمان استازي دغه څرګندونې د ناروغانو د مصونیت په اړه د نړیوالې ورځې په مناسبت داسې مهال کړي چې په افغانستان کې اکثره ماشومان له ډیرو لومړنیو اساسي روغتیایي خدمتونو بې برخې دي.

د ایران د صنعت، کانونو او سوداګرۍ وزیر سید محمد اتابک وایي چې د طالبانو د حکومت له چارواکو سره په کتنو کې یې د کابل او تهران ترمنځ د سوداګرۍ د حجم په اړه خبرې کړې دي. د افغانستان کورنیو رسنیو نن چهارشنبې د سپټمبرپه اولسمه د دې خبرترڅنګ د هغه ځینې څرګندونې خپرې کړې چې ویلي یې دي، په دې لیدنو کتنو کې یې د دواړو هیوادونو ترمنځ د ګمرکاتو او د سرحدي لارو په وړاندې د ځینې خنډونو په اړه هم خبرې کړي دي. ښاغلي اتابک کابل ته په سفرکې د طالبانو د حکومت د صنعت او سوداګرۍ له وزیرنورالدین عزیزي او د طالبانو د ریس الوزرا له اقتصادي مرستیال ملا عبدالغني برادرسره کتلي دي. د اتابک په خبره د ایران او افغانستان ترمنځ د سوداګرۍ کچه په اوس وخت کې څه باندې درې ملیارډ ډالرو ته رسیږي. ایران تراوسه د طالبانو حکومت په رسمیت ندی پیژندلی خو په تیرو څه باندې څلورو کلونو کې یې ورسره ډیپلوماتیکې او د سوداګرۍ نژدې اړیکې ټینګې کړې دي.

د عمان پاچا سلطان هیثم بن طارق په هغه هیواد کې د ۳۳ افغان بندیانو د خوشې کیدو حکم صادرکړی دی.

په عمان کې د افغانستان سفارت چې چارې یې د طالبانو استازي سمبالوي، نن چهارشنبې په ایکس پاڼه کې لیکلي چې دغه بندیان د میلاد النبې په مناسبت بخښل شوي دي. ویل شوي، دغه ۳۳ تنه به چې د مختلفوجرمونو په تور له یوې مودې راهیسې په عمان کې بندیان و، په نژدې راتلونکې کې افغانستان ته ستانه شي.

ټاکل شوې ده چې نن د ملګرو ملتو امنیت شورا د افغانستان په اړه غونډه وکړي.

د ملګرو ملتو امنیت شورا په یوه بیان کې وویل چې په دې غونډه کې به د افغانستان په اړه درې میاشتنی راپور وړاندې شي.

دا غونډه د نیویارک په وخت د سهار لس بجې پیلیږي چې په کابل کې به د ماښام شپږ نیمې بجې وي.

د امنیت شورا ننۍ غونډې ته د افغانستان لپاره د ملګرو ملتو د سرمنشي ځانګړې استازې او د یوناما مشره روزا اوتونبایوا خپل وروستی راپور وړاندې کوي.

په افغانستان کې د اغلې اوتونبایوا ماموریت د روانې سپتمبرمیاشتې تر اخره پای ته رسیږي.