پنټاګون هغه ویډیو له محرمیت څخه ایستلې او خپره کړې چې د کابل هوایي ډګر ته څېرمه پر یوه کور د امریکا د بې پیلوټه الوتکې د برید څرنګوالي ښکاره کوي.

په دې برید کې چې له افغانستانه د امریکایي ځواکونو د وتلو په وروستیو ساعتونو کې وشو، لس ملکي وګړي ووژل شول.

نیویارک ټایمز ورځپاڼې د دغې ویډیو یوه کاپي د امریکا د مرکزي قواوو د قوماندانۍ پر وړاندې د حقوقي دعوا د معلوماتو د ازادي د یوه قانون له مخې ترلاسه کړې او هغه یې په خپله وېب پاڼه کې ایښي.

دا لومړی ځل دی چې د دغه برید په اړه چې د اګسټ په ۲۹ وشو، ویډیویي تصاویر خپریږي. پنټاګون چې په لومړي سر کې یې د دغه برید دفاع کوله وروسته یې هغه یوه تراژیکه تېروتنه وبلله.

د اسوشیټېډ پرېس اژانس د راپور له مخې دغه ۲۵ دقیقه یي ویډیو کې دوه MQ-9 ریپر ډرون الوتکې، له برید مخکې، د برید په حال کې او له هغه وروسته د برید د ځای صحنې ښکاري. په دې کې ښکاري چې توغندي د یوه کور په حویلي کې پر یوه موټر لګیږي. په تصاویرو کې د حملې ځای ته نژدې یو شمېر کسان هم ښکاري چې ګرځي راګرځي.

د امریکا پوځ ویلي و چې حمله یې په هغه سخت دریځي کړې وه چې دوی ګومان کاوه په افغانستان کې به د اسلامي دولت ډلې یا داعش پورې تړلی وي او ممکن د کابل هوایي ډګر ته نژدې چې ورڅخه د خلکو د ایستلو بهیر لا روان و، بم چاودنه وکړي.

تر دغه برید درې ورځې مخکې په دې هوایي دګر کې په یوه انتحاري حمله کې چې مسولیت یې د اسلامي دولت ډلې یا داعش اخیستی و، ۱۳ امریکایي سرتیري او له ۱۶۰ زیات افغانان ووژل شول.

د امریکا د مرکزي قواوو قوماندانۍ وروسته ومنله چې پر هغه ډریور یې چې د بې پیلوټه الوتکې برید کړی هغه د اسلامي دولت ډلې یا داعش سره اړیکه نه ده درلوده بلکې د زمري احمدي په نوم له یوې امریکایي موسسې سره یې کار کاوه.

اروپایي ټولنې اعلان وکړ چې د ملګرو ملتو د نړیوال خوراکي پروګرام له لارې یې له افغانانو سره پنځه ویشت میلیونه یورو مرسته کړې ده.

په افغانستان کې د اروپایي ټولنې شارژدافیرې ویرونیکا بوسکوویچ پوهار وویل چې دا مرسته له افغانانو سره په ځانګړې ډول له ښځو، ماشومانو او نورو زیانګالو سره د اروپایي ټولنې دوامداره ژمنتیا ښیي.

د راپور له مخې د دې مرستو لویه برخه به د اوبه خور په چارو ولګول شي او یوه برخه به یې په ښوونځیو کې نجونو او هلکانو ته د مغذي خوړو پر چمتو کولو مصرف شي.

په افغانستان کې د خوړو د نړیوال پروګرام استازي جان ایلیف د اروپایي ټولنې د مرستې مننه کړې او ویلي یې دي چې دا مرستې به د ښځو او ځوانانو لپاره د ډیرو کاري فرصتونو د رامنځته کیدو سبب شي.

د ملګرو ملتونو لپاره د چین استازي د طالبانو له حکومته وغوښتل چې د تاجیکستان او افغانستان پولې ته نژدې د چینایي اتباعو د وژلو د پېښې تحقیقات وکړي.

فو ګونګ په ورته وخت کې تیره شپه په نیویارک کې د امنیت شورا غونډې ته د خبرو پرمهال پر طالبانو غږ وکړ چې له تاجکستان سره د پولې امنیت ټینګ کړي.

د تاجکستان حکومت ویلي دي چې د نومبر په شپږ ویشتمه او دیرشمه د دغه هیواد پر شمس الدین شاهین او دوراز ولسوالیو کې پنځه چینایان وژل شوي او پنځه نور ټپيان شوې دي.

تاجکستان وایي چې پر دغو چینایانو د افغانستان له خاورې دننه بریدونه شوې دي.

په ملګرو ملتو کې د چین استازي دا هم وویل چې طالبان دې په افغانستان کې ترهګرې ډلې لکه داعش، د ختیځ ترکستان اسلامي تحریک او تحریک طالبان پاکستان ډلې وځپي.

په بدخشان کې د طالبانو د امنیه قومانداني ویاند احسان اله کامګار ویلي دي چې د چینایانو د وژلو د پیښې په تړاو دوه تنه تورن کسان نیول شوې دي.

تر اوسه د دې برید مسوولیت چا نه دی منلی.

د کمال الدین بهزاد د میناتوري هنري طرز د ملګرو ملتو د تعلیمي، علمي او کلتوري سازمان( یونیسکو) د نړیوالو میراثونو په لست کې شامل شو.

دا پریکړه د یونیسکو د هغې درې ورځنۍ غونډې په ترڅ کې وشوه چې د پنجشنبې په ورځ د هند په پلازمینه نوي ډیلي کې پای ته ورسیده.

په دې غونډه کې د اته اویا هیوادونو په لسګونه فرهنګي میراثونه وارزول شول چې ځیني یې د یونسکو د فرهنګي میراث برخه شول.

د افغانستان پخواني ولسمشر حامد کرزي په خواله رسنیو کې په یوه پيغام کې وویل چې دا د افغانانو لپاره د ویاړ ځای دی چې یونسکو د کمال الدین بهزاد د میناتوري طرز په نړیوالو کلتوري میراثونو کې شامل کړ.

د پاکستان د استخباراتو پخوانی مشر فیض حمید نن په څوارلس کاله بند محکوم شو.

د ده محکمه پروسږکال د اګست په دولسمه پوځي محکمې پیل کړه. د پاکستان د پوځ د عامه اړیکو څانګې نن پر فیض حمید د لګیدلو تورونو په اړه وویل چې ده په سیاسي فعالیتونو کې مداخله کوله او د پاکستان رسمي رازونه یې افشا کړي وو.

دا قضیې په پاکستان کې له پوځي چلند او امنیتي پروتوکولونو څخه سرغړونه بلل کیږي.

وروسته تر دې چې د دوه زره یو ویشتم کال په اګست کې طالبان بیا ځلي واکمنان شول، فیض حمید کابل ته ولاړ او د سرینا په هوټل کې یې داسې عکس واخیست چې د چای پیاله یې جګه نیولې وه، ځینو له دې عکسه داسې سیمبولیکه معنا اخیسته چې پاکستان په افغانستان کې بریالی شوی.

د جرمني د کورنیو چارو وزارت وایي، دولت یې هوډ لري چې د یوشمېر هغو افغانانو د پنا غوښتنې په رسمي ډول رد کړي چې اوسمهال پاکستان کې منتظر دي.

د جرمني خبري اژانس ( ډي.پي.اې) تېر ماښام د دغه وزارت په حواله لیکلي، دغه شمېر افغانانو ته به، چې کره شمېر یې اعلان شوی نه دی، وویل شي چې " د منلو لپاره یې هیڅ سیاسي لیوالتیا نشته".

که څه هم معلومه نه ده چې جرمني ولې دغه شمېر افغانان نه مني، خو وړاندې تر دې جرمن چارواکو ویلي، اسلام اباد کې جرمني ته د تګ په تمه د میشتو افغانانو امنیتي شالید څیړي او که چیرته شک ورته پيدا شي، غوښتنلیک یې ردوي.

وزارت زیاته کړې چې پاکستان کې د پاته ۹۰ هغو افغانانو چې د جرمني له موسسو سره یې کار کړی او شاوخوا ۵۸۰ نورو کسانو، چې ژوند یې خطر کی دی، د منلو چارې روانې دي.

دې لړ کې به راتلونکۍ اونۍ هم یو شمېر افغانان په چارتر الوتکه کې له اسلام اباده جرمني ته ولیږدول شي.

ملګري ملتونه وایي، د افغانستان او ایران پر پوله یې د راستنیدونکو کډوالو د لاسنیوي د ځنډول شویو چارو یوه برخه بیرته پېل کړه.

دا چارې هغه مهال وځنډول شوې چې طالبانو په اسلام کلا بندر کې د راستنیدونکو د هرکلي په یوه مرکز کې د نژدې ټولو ښځینه کارکوونکو د کار مخه ونیوله.

د ملګرو ملتونو د بشري چارو مشر ټام فلېچر تېر ماښام د امنیت شورا غونډې ته وویل، دوی توانیدلي چې د ښځینه روغتیایي کارکوونکو یوه وړه ډله اسلام کلا ته ولیږي چې ژوند ژغورونکي خدمتونه وړاندې کړي.

اسلام کلا له ایرانه د اخراجېدونکو کډوالو اصلي لاره ده، فرانس پریس لیکلي د سږکال له پيله یو اعشاریه دوه میلیونه کډوال پر دې لارې افغانستان ته اړول شوي چې ۶۰ فیصده یې ښځې او ماشومان دي.

طالبانو د روان کال د سپتمبر میاشتې په پيل کې دفترونو ته د ملګرو ملتونو د افغان ښځینه کارکوونکو د تګ مخه ونیوله.

د ملګرو ملتونو د ښځو څانګې تازه ویلي، د دغه بندیز له کبله یې د ژوند ژغورنې خدمتونه ټکني شوي او ورځ تر بلې له خطر سره مخامخ کیږي.

د طالبانو د حکومت ویاند ذبیح الله مجاهد د یوناما د څرګندونو په ځواب کې نن وویل چې په افغانستان کې د ټولو خلکو حقونه د اسلامي شریعت په چوکاټ کې تامین دي.

مجاهد زیاته کړه، افغانان مکلف نه دي چې د نورو ټولنو هغه بشري حقونه چې ډول ډول تعریفیږي هغه خپل حقوق وګڼي.

په افغانستان کې د ملګرو ملتو سیاسي استازولۍ( یوناما) نن چهارشنبه د بشري حقونو د نړیوالې ورځې په مناسبت ویلي و چې بشري حقونه اختیاري نه دي، ضروري دي او لاهم ډیر افغانان په ځانګړي ډول ښځې او نجونې په افغانستان کې ترې بې برخې دي.

یوناما له طالبانو وغوښتل چې له نړیوالو مکلفیتونو سره سم د افغانانو د حقونو د خوندیتوب په تړاو جدي ګامونه واخلي.

د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر ندا محمد ندیم د ایران د سفر پرمهال د دغه هیواد د علومو له وزیر حسین سیمایي صراف سره لیدلي دي او هغه ترې پوښتنه کړې ده چې دا ممکنه ده چې د یوه هیواد نیمایي کسان حذف شي.

د ایران ایلنا خبرې اژانس د ښاغلي سیمایي خبرې رااخیستې دي چې ندا محمد ندیم ته یې ویلي دي چې د ایران په پوهنتونونو کې نجونې او هلکان یوځای درس وایي او په دین او روایتونو کې د ښځې او نر ترمنځ هیڅ توپیر نه شته.

د طالبانو د لوړو زده کړو د وزارت ویاند حافظ ضیا الله هاشمي بي بي سي ته ویلي دي چې د دواړو لوریو ترمنځ دا ډول خبرې نه دې شوي.

د طالبانو د لوړو زده کړو وزیر د اونۍ په پيل کې د نژدې یوې اونۍ په مخه ایران ته په سفر تللی دی.

د بشري حقونو په ګډون څه باندې ۲۵۰ سازمانونو پرون سې شنبې د جرمني حکومت ته په یوه استولي پرانیستي لیک کې غوښتنه کړې چې ټول هغه له خطرسره مخ افغانان ژر ترژره جرمني ته ولیږدوي چې مخکې ورسره د منل کیدو ژمنې شوې دي.

د جرمني ډي پي آې خبري آژانس د راپورله مخې دغو سازمانونو په دغه لیک کې چې د بشري حقونو له نړیوالې ورځې څخه یې یوه ورځ مخکې د جرمني د کورنیو او بهرنیو چارو وزیرانو په نومونو استولی، ویل شوي: "اوس خپل ټول توان وکاروئ چې هغه افغانان چې د منلو ژمنې ورسره شوي د دي کال تر پای ته رسیدو مخکې جرمني ته ولیږدي."

د جرمني ایتلافي حکومت د مې میاشتې په پیل کې له افغانستان څخه د خلکو د منلو پروګرامونه ځنډولي وو.

خو په وروستیو اوونیو کې، جرمني په څو الوتنو کې هغه افغانان چې په محکمو کې یې دعواوې ګټلې وې، له پاکستانه هغه هیواد ته ولیږدول. د راپورنو له مخې نژدې ۱۹۰۰ افغانان لا هم دې ته منتظردي چې د بېلابېلو پروګرامونو له لارې جرمني ته ولیږدي.

په دوی کې هغه پخواني محلي کارکوونکي او د هغوی کورنۍ هم شامل دي چې پرافغانستان د طالبانو له بیا واکمنیدو مخکې یې د جرمني له ادارو سره کار کړی و.

په دغه لیک کې همدارنګه غوښتنه شوې چې د جرمني حکومت ته پکارده چې د پاکستان له حکومت سره په خبرو کې له خپلو ټولو امکانانو کارواخلي ترڅو ډاډ حاصل شي چې پاکستان له خطرسره مخ افغانان د هغوی د کیسونو تربشپړېدو پورې بیرته افغانستان ته ونه لیږي.

چین له افغانستان او پاکستان څخه وغوښتل چې خپل منځني اختلافات د خبرو له لارې حل کړي.

د چین د سینهوا خبري آژانس د راپورله مخې د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند کوجاکین Guo Jiakun پرون سې شنبې د ډسمبرپه نهمه په یوه خبري کنفرانس کې د دې پوښتنې په ځواب کې چې د دواړو هیوادونو د ځواکونو ترمنځ د ډسمبرپه پنځمه بیا نښتې شوې چې یوشمیرکسان پکې وژل شوي، وویل، پاکستان او افغانستان باید خپل اختلافات د خبرو او سلامشورو له لارې حل کړي، خپل ترمنځ کړکیچ کم کړي او په سیمه کې د ثبات د ټینګښت لپاره په ګډه کاروکړي. هغه زیاته کړه، پاکستان او افغانستان د چین د اوږدې مودې دوستان اوداسې ګاونډیان دي چې له یوبل څخه ځان نشي لیرې کولی.

د چین د بهرنیو چارو وزارت ویاند ټینګاروکړچې چین چمتو دی چې له نړیوالې ټولنې سره یوځای کار وکړي او د پاکستان او افغانستان ترمنځ د اړیکو د ښه کېدو او پراختیا لپاره خپل رغنده رول ته دوام ورکړي. که څه هم ظاهراً چین تراوسه د پاکستان او افغانستان ترمنځ د روان کړکیچ د هواري لپاره د دواړو هیوادونو ترمنځ د خبرو کوربه توب ندی کړی خو په دې برخه کې د قطرپه ګډون د سیمې د یوشمیرنورو هیوادونو هڅو تراوسه پورې کومه نتیجه نده ورکړې. له هغې راهیسې چې د اوکتوبرمیاشتې په لومړیو کې د افغانستان او پاکستان ترمنځ خونړۍ نښتې وشوې، د دواړو هیوادونو ترمنځ ټولې لارې تړلي دي.