هغه د سې‌شنبې په ورځ، د مرغومې (۲۵) مه، د امریکا د کانګرس د یوې غونډې په ترڅ کې چې موخه یې د نوموړي د نومول کېدو تایید و، وویل، له افغانستان څخه د امریکایي ځواکونو وتل د امریکا د پوځ اعتبار ته زیان رسولی او د امریکایي سرتېرو د وژلو او د هغو کسانو د پرېښودو لامل شول چې له امریکا سره یې همکاري کړې وه.
خو د جنورۍ په ۲۴مه، د امریکا ولسمشر جو بایډن د بهرنیو چارو په وزارت کې په خپله وینا کې یو ځل بیا له افغانستان څخه د امریکایي ځواکونو د وتلو دفاع وکړه او ویې ویل چې د جګړې پای ته رسول سمه پرېکړه وه.
په افغانستان کې د طالبانو له واک ته رسېدو دوه اونۍ وروسته، د امریکایي سرتېرو وروستۍ ډله د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۳۱مه له هېواده ووتله.
له افغانستان څخه د دوی وتل د دوحې د تړون پر بنسټ بشپړ شول.
دا تړون د ډونالډ ټرمپ د ولسمشرۍ په لومړۍ دوره کې، د ۲۰۲۰ کال د فبرورۍ په ۲۹مه، د متحده ایالاتو او طالبانو ترمنځ لاسلیک شوی و.

د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (OCHA) وايي چې د هوا سختو شرایطو، په شمول د درنو واورو، بارانونو او طوفانونو، په تېرو پنځلسو ورځو کې د افغانستان په شمالي او ختیځو سیمو کې لږ تر لږه ۱۰ کسان وژلي دي.
اوچا نن چهارشنبه د مرغومې )۲۶( مه، په ایکس (پخواني ټویټر) کې لیکلي چې په دې لړ کې ۱۷ کسان ټپیان شوي دي.
د دې ادارې په وینا، په کونړ، لغمان او نورستان ولایتونو کې د سختو بارانونو او واورې له امله پنځه کسان وژل شوي، د استوګنې کورونه یې زیانمن کړي او همدارنګه د ترافیکي پېښو لامل شوي دي.
په راپور کې ویل شوي چې د فاریاب په کوهستان ولسوالۍ کې سړې هوا دوه کسان وژلي، په داسې حال کې چې د بغلان په اندراب ولسوالۍ کې هم د درنو واورو ورېدل او سړه هوا د دریو نورو د مړینې سبب شوې ده.
تر دې مخکې، د مرغومي په میاشت کې د سره صلیب او سرې میاشتې ټولنې د نړیوال فدراسیون یو راپور کې ویل شوي وو چې د افغانستان په لږ تر لږه ۱۸ ولایتونو کې له ۳۲۵۰۰۰ څخه ډېر خلک د وروستۍ سړې هوا له امله اغېزمن شوي دي.
د ملګرو ملتونو د بشري چارو د همغږۍ دفتر (OCHA) وايي چې دوی د نورو مرستندویه ادارو سره په ملګرتیا کار کوي څو اغېزمنو خلکو ته بیړنۍ مرستې چمتو کړي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت سیاسي مرستیال شیر محمد عباس ستانکزی په نړۍ غږ وکړ چې د چاپېریال او اقلیم د بدلون پورې اړوند مسالو ته سیاسي رنګ ورنه کړي او په دې برخه کې له افغانستان سره همکاري او مرسته وکړي.
هغه دا خبره نن چهارشنبه د مرغومې )۲۶( مه، د اقلیمي بدلون په ملي کنفرانس کې وکړه.
ستانکزي زیاته کړه چې د پخواني شوروي اتحاد د جګړو پر مهال د افغانستان ۸۰ سلنه ځنګلونه له منځه تللي وو او په دې هېواد کې د جګړو پر مهال د وسلو او بمونو کارولو چاپېریال ته سخت زیان رسولی دی.
مخکې له دې، د طالبانو د حکومت د چاپېریال ساتنې ملي ادارې ویلي وو چې په افغانستان کې ۲۱ میلیونه خلک د اقلیم د بدلون له امله د څښاک پاکو اوبو ته لاس‌رسی نه لري.
ملګرو ملتونو هم په خپل راپور کې افغانستان د هغو لسو هېوادونو څخه یو بللی چې د اقلیم د بدلون له امله تر ټولو زیانمنونکي دي.

اوچا نن پر خپله ایکس پاڼه په یوه بیان کې دا هم ویلي دي چې روغتیايي خدماتو ته د اړو ۱۴،۳ میلیون کسانو له ډلې څه باندې ۲۳ سلنه ښځې، ۵۳ سلنه ناریه او نژدې ۱۰ سلنه معلولیت لرونکي کسان دي.

د طالبانو د حکومت د روغتیا سرپرست وزیر نورجلال جلالي د مرغومي په ۵مه وویل چې د هېواد د ولسوالیو ۷۲ سلنه اوسېدونکي اوس مهال روغتیايي خدماتو ته لاسرسی نه لري. اوچا له اړو افغانانو سره د مرستې لپاره د نژدې ۲۸۰ میلیون ډالره بسپنې غوښتنه کړې.

د ولسمشر په توګه د ښاغلي بایډن دنده په یوه اونۍ کې پای ته رسېږي او ټاکل شوې ده چې منتخب ولسمشر ډونالډټرمپ د جنوري په شلمه لوړه وکړي. ښاغلي ټرمپ له افغانستان د وتلو پرېکړه شرموونکې بللې.

امریکايي پوځیان د دوحې د موافقې په اساس د طالبانو له واکمنېدو دوه اونۍ وروسته د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۳۱مه له افغانستانه ووتل. دا موافقه د ۲۰۲۰ کال د فبروري په ۲۹مه، د ټرمپ د ولسمشرۍ د لومړۍ دورې پرمهال لاسلیک شوه.

د ۲۰۲۱ کال د اګست په ۲۶مه د امریکايي سرتېرو د وتلو په بهیر کې د کابل هوايي ډګر په ابي نومې دروازه کې په یوه انتحاري حمله کې چې پړه یې د داعش ډلې خراسان څانګې ومنله، ۱۳ امریکايي پوځیان او له ۱۷۰ ډېر افغانان ووژل شول.

د خبریالانو د ملاتړ دې دوو بنسټونو نن (د مرغومي ۲۵مه) په یوه ګډ بیان کې د طالبانو پر حکومت غږ کړی چې پر انصاري لګېدلي تورونه لغو کړي. په بیان کې راغلي چې انصاري د طالبانو له مخالفو رسنیو سره د همکارۍ او د طالبانو پرضد د تبلیغاتو په تور په حبس محکوم شوی دی. طالبانو تراوسه په دې اړه رسما څه نه دي ویلي.

مهدي انصاري نژدې یوه اونۍ مخکې په کابل کې د طالبانو د یوې محکمې له خوا په یونیم کال بند محکوم شو.

انصاري د روان کال په تلې میاشت کې هغه مهال لادرکه شو چې د کابل په پل سرخ سیمه کې له خپل دفتر څخه راووت. د رسنیو مدافع بنسټونه وايي چې پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته ګڼ شمېر خبریالان له فشارونو، د خپل ځان له سانسورولو، نیونو او شکنجې سره مخامخ شوي دي.

د بیل او ملیندا ګیټس بنسټ د قطر، متحده عربي اماراتو، سعودي عربستان او د اسلامي پراختیايي بانک په همکارۍ په افغانستان کې د ماشومانو د ګوزڼ د له منځه وړلو او د لومړني روغتیايي سیسټم د پیاوړتیا لپاره یو پروګرام پیلوي.

دا پروګرام به د افغانستان د بیا رغونې صندوق له لارې تمویل شي.

د بیل او ملیندا ګیټس بنسټ د نړیوالې پراختیا څانګې رئیس، کریس الیاس، له ګلف ټایمز ورځپاڼې سره په مرکه کې، چې پرون (دوشنبې) خپره شوه، وویل چې دغه پروګرام به د روان ۲۰۲۵ کال په لومړیو کې پيل شي.

ده زیاته کړه: «د ګیټس بنسټ او د قطر، متحده عربي اماراتو او سعودي عربستان حکومتونه د افغانستان د لومړني روغتیايي سیسټم د ملاتړ لپاره د اړتیا وړ مالي منابع د افغانستان د بیا رغونې صندوق له لارې برابروي.»

افغانستان او پاکستان لا هم په نړۍ کې هغه دوه هیوادونه دي چې د پولیو یا ګوزڼ ویروس پکې له منځه نه دی تللی.

د ګیټس بنسټ د نړیوالې پراختیا څانګې رئیس ګلف ټایمز ته ویلي چې د منځني ختیځ، پاکستان او افغانستان روغتیايي چارواکي هڅول کېږي چې د دې ناروغۍ د له منځه وړلو لپاره لازم اقدامات وکړي.

کریس الیاس په خپله مرکه کې په افغانستان کې د پولیو د محوه کولو لپاره د بودجې د اندازې په اړه څه نه دي ویلي.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت وايي د دغه وزارت مرستیالې امنې بلوچ د افغانستان لپاره د ملګرو ملتونو له ځانګړې استازې روزا اوتنبایووا سره په اسلام اباد کې «په اسلامي ټولنو کې د نجونو د تعلیم په وړاندې د پرتو ستونزو» په نوم کنفرانس په څنډه کې کتلي دي.

دغه وزارت نن دوشنبه پر خپله ایکسپاڼه (پخواني ټویټر) لیکلي، چې د دواړو لوریو په افغانستان کې د روانو تحولاتو په اړه هم نظرونه تبادله کړل. د پاکستان په کوربه توب په اسلام اباد کې دغه کنفرانس تېره شنبه او یکشنبه جوړ شوی و.

د پاکستان د پوهنې وزیر ویلي وو، چې طالبانو ته هم په دې کنفرانس کې د ګډون بلنه ورکړل شوې وه، خو طالبانو چې په افغانستان کې د نجونو او ښځو پر زده کړو بندیز لګولی، په دې کنفرانس کې ګډون ونه کړ.

په دغه کنفرانس کې د بېلابېلو هېوادونو او نړیوالو بنسټونو تر ۱۵۰ زیاتو استازو ګډون کړی و، چې د نجونو پر تعلیم یې ټینګار وکړ. د کنفرانس په پای کې په خپره شوې اعلامیه کې راغلي، چې د نجونو تعلیم نه یوازې یوه دیني وجیبه ده، بلکې د ټولنې یوه مهمه اړتیا هم ده.

د ایران د انتظامي ځواکونو عمومي قوماندان احمد رضا رادانپرون یکشنبه ویلي، پر پولو به د بې اسناده کډوالو د داخلېدو د مخنيوي لپاره ټول امکانات وکارول شي.

د ایراني رسنیو د راپورونو له مخې ښاغلي رادان په یوه کنفرانس کې ویلي، د ایران له پولو د بې اسناده کډوالو د مخنیوي لپاره پرمختللي امکانات کارول شوي دي.

تر دې مخکې د ایران چارواکو اعلان کړی و، چې له افغانستان سره پر ۳۰۰ کیلومتره پوله د خنډ جوړولو کار پیل شوی او تر اوسه پر ۷۵ کیلومتره پوله دغه خنډونه جوړ شوي دي.

ایراني چارواکو په زمري/ اسد میاشت کې ویلي وو، چې له افغانستان سره پر پوله د موانع جوړولو کارونه به په درېیو کلونو کې بشپړ شي او دا کار له افغانستان سره په تفاهم کېږي.

ایران په وروستیو کې د بې اسناده افغان کډوالو ډله ییز اخراج چټک کړی دی.

ایراني چارواکو ټینګار کړی چې غواړي څه باندې دوه ملیونه افغان کډوال د روان لمریز کال تر پایه له ایران څخه وباسي.

دغه وزارت په یوه بیان کې ویلي چې ښاغلي متقي پرون یکشنبه د غونډې په جریان کې د سعودي له حکومته وغوښتل چې په هغه هېواد کې مېشتو افغانانو ته د قونسلي خدماتو په برابرولو کې همکاري وکړي.

د بیان په یوه برخه کې د سعودي د سفیر په وینا راغلي چې ویلي یې دي، هېواد یې غواړي په بېلابېلو برخو کې له افغانانو سره مرسته وکړي. په دې باب نور جزئیات نه دي ورکړل شوي او د سعودي سفارت هم د دې غونډې په اړه تبصره نه ده کړې.

سعودي عربستان د مرغومي/ جدي پر دویمه نېټه په افغانستان کې خپل سفارت بیا پرانیست. پر افغانستان د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته هېڅ هیواد د دې ډلې لنډمهاله حکومت په رسمیت نه دی پېژندلی.

سعودي عربستان یو له هغو درېیو هېوادونو و چې په ۱۹۹۰ یمه لسیزه کې یې د طالبانو لومړی حاکمیت په رسمیت پېژندلی و. نور دوه هېوادونه متحده عرب امارات او پاکستان وو.