په افغانستان کې د ناټو په مشرۍ د غوڅ ملاتړ مأموریت وايي، فراه ښار د افغانستان د امنیتي ځواکونو په لاس کې دی.

د ناټو مأموریت په یوه خبرپاڼه کې نن وویل چې د امریکا «اې-۱۰» جنګي الوتکو ته د افغان امنیتي ځواکونو د ملاتړ مأموریت سپارل شوی دی.

د افغانستان ولسمشر نن ملي دفاع وزارت ته ورغلی و او فراه ته‌یې د تازه امنیتي ځواکونو د استولو دستور ورکړ.

د افغانستان د ملي وحدت حکومت د اجرائیه ریاست ویاند، جاوید فیصل پر ټویټر لیکلي چې نوي کمانډو ځواکونه د فراه ښار د پولیسو مرکز، د ملي امنیت ریاست او د فراه محبس ته استول شوي دي.

فیصل لیکلي چې د فراه اوسېدونکي د امنیتي ځواکونو ملاتړ کوي، جګړه روانه ده، خو د ورځې تر پایه به وضعیت بدل شي.

د ازادي راډیو خبریال وايي چې د امنیه قوماندانۍ ودانۍ او محبس د فراه په لوېدیځ کې دي چې وسله‌والو طالبانو محاصره کړي دي.

جګړه تر ډېره حده د ښار پر لوېدیځ متمرکزه ده، خو د وسله‌والو طالبانو ویاند ذبیح‌الله مجاهد رسنیو ته ویلي چې له څو خواوو یې پر ښار حمله کړې ده.

پر فراه ښار له تېرې شپې راهیسې شدید جنګ روان دی.

فرانس پرس وايي، د فراه ښاریان د چاودنو او جګړې له امله وحشت ځپلي او درنه جګړه روانه ده.

هغه دوه بریتانویان، ښځه او میړه چې نوي د طالبانو له بنده خوشې شوي، وایي، له اعدام څخه یې ویره درلوده.

د بریتانوۍ ګارډین ورځپاڼې د راپورله مخې اتیا کلن پیتر رینولډز او د هغه میرمن ۷۶ کلنه باربي چې په افغانستان کې له نژدې اتو میاشتو بند تیرولو وروسته خوشې شوي او د شنبې په ورځ بریتانیا کې له خپلې کورنۍ سره بیرته یوځای شول، وایي ویره یې درلوده چې طالبان یې اعدام نکړي.

دوی وایي طالبانو هیڅکله هم ورته ندي ویلي چې دوی یې د څه پخاطربندیان کړي.

پیتر سندي ټایمز ته ویلي چې دوی فکرکاوه چې هیڅکله به هم خوشې نشي. باربي دې ورځپاڼې ته ویلي چې طالبانوان کله چې دوی یې د کابل هوایي ډګرته لیږدول هم څه نه وو ویلي او دوی ګومان کاوه چې ښایي کوم ځای ته د درملنې لپاره به یې بیايي. دغه بریتانویان چې په افغانستان کې یې د روزنې یو مرستندویه پروګرام مخ ته وړ، د فبرورۍ په لومړۍ نیټه له خپل ژباړونکي جویا او یوه امریکایي ملګري فایي هال سره چې کله بامیان ولایت کې خپل هستوګن ځای ته تلل، ونیول شول. د دوی امریکایي ملګری هال د قطري چارواکوپه منځګړیتوب د خبرو په نتیجه کې په مارچ میاشت کې خوشې شو، خو د ژباړونکي برخلیک یې تراوسه ندی څرګند.

د طالبانو د حکومت د بهرنیو چارو وزارت ویاند عبدالقهاربلخي د تیرې جمعې په ورځ وویل چې دغې بریتانوۍ جوړې د افغانستان له قوانینو سرغړونه کړې وه او هغوی د عدلي پروسي د بشپړیدو په نتیجه کې له بنده خوشې شول. نوموړي په دې اړه چې دوی په کوم جرم نیول شوي و، نورجزیات ندي ورکړي.

په افغانستان کې د ښځو د سیاسي مشارکت شبکې د طالبانو وروستۍ پریکړې چې د ښځو په لاس لیکل شوي کتابونه یې منع کړي، ښوونځي او پوهنتونونه یې د ښځینه وو پرمخ تړلي په کلکه وغندلې. دې شبکې د یکشنبې په ورځ د سپټمبرپه په ۲۱ په یوه بیان کې خبرداری ورکړچې دغه اقدامات په دې هیواد کې د ځوان نسل راتلونکې له جدي ګواښ سره مخامخ کوي.

د دې شبکې په خبره له ۶۰۰ څخه زیات کتابونه چې ډیری یې د ښځو له خوا لیکل شوي، په رسمي ډول له شرعي اصولو سره په ټکر کې بلل شوي او منع شوي دي. طالبانو د جنسیتي او د بشري حقونو د زده کړو کورسونه بند کړي او په څو ولایتونو کې د انټرنیټي خدمتونوله قطع کیدوسره په انلاین بڼه د زده کړې په بهیرکې د رامنځ ته شوې ګډوډۍ له امله هم په زرګونو ښځینه زده کونکې له زده کړو محرومې کړی شوې دي.

د افغان میرمنو د سیاسي مشارکت شبکه له نړیوالې ټولنې غواړي چې له بشري حقونو څخه دغه سرغړونې په جدي توګه ثبت او د بدیلو زده کړو او د رسنیو لپاره د سرچینو چمتوکولو لپاره بیړني اقدامات وکړي.

د روغتیا نړیوال سازمان، WHO وایي، په افغانستان کې غیرساري ناروغۍ د دې هیواد پر روغتیایي سیسټم ډیرفشارراوستی. دې سازمان د یکشنبې په ورځ د سپټمبرپه ۲۱ په خپله ویب پاڼه کې په یوه راپورکې د زړه ناروغۍ، شکرې ناروغۍ، سرطان او د سږو اوږدمهاله ناروغۍ د بیلګې په توګه یادې کړي او او ویلي یې دي چې دا ناروغۍ د ۴۳ سلنه مړینو سبب شوې. WHO وایي، ښایي دغه شمیره تر۲۰۳۰ کال پورې له ۶۰ سلنې لوړه شي. د دې سازمان په خبره په تیره په میرمنوکې د مخدره موادو کارول او پرسړکونو او لارو ټرافیکي پیښو دغه فشار لازیات کړی دی.

د روغتیا نړیوال سازمان وایي، په زرګونو کورنۍ د درملنې لپاره اوږد انتظارباسي او په ځانګړي ډول په کلیوالي سیمو کې د ژوند ژغورنې خدماتو ترلاسه کول اکثراً ستونزمن دي. د دې سازمان په ټکو یوازې د زړه او د رګونو د ناروغۍ له امله هرکال په افغانستان کې له ۴۰ زره زیات کسان مري چې دا افغانستان د هغو هیوادونو په کتارکې راولي چې له عمرسره سم د مړینې ترټولو لوړه کچه لري.

د افغانستان د سولې لپاره د امریکا پخوانی ځانګړی استازي زلمی خلیلزاد وایي، د بګرام د هوایي اډې او د امریکا او افغانستان ترمنځ د احتمالي امنیتي همکارۍ په اړه غلط او ناسم معلومات خپاره شوي.

هغه تېره شپه پر خپله ایکس پاڼه/ پخواني ټویټر لیکلي " زما د برداشت له مخې، د امريکا متحد ايالات نه غواړي چې له افغانانو څخه بګرام واخلي یا یې ځان سره ضمیمه کړي".

که څه هم ښاغلي خلیلزاد نه دي ویلي چې په دې اړه غلط خپاره شوي معلومات کوم دي، خو مخکې نوموړي ویلې و چې ښایي افغانستان او متحده ایالاتونه د لا زیاتې امنیتي همکارۍ او ترهګرۍ ضد ګډې مبارزې لپاره له بګرام اډې کار واخلي.

د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ په دې وروستیو کې لږ تر لږه درې ځله د بګرام اډې د بیرته نیولو خبره وکړه او د ټولنیزو رسنیو په یوه پوست کې یې ګواښ وکړ، که افغانستان دغه اډه ورنه کړي، بده به ورپېښه شي.

خو د طالبانو حکومت د بګرام هوایي اډې په اړه د ولسمشرټرمپ د وروستیو تندو څرګندونو په غبرګون کې ویلي چې د افغانستان خپلواکي د دوی اصلي لومړیتوب دی او متحده ایالات دې د دوحې تړون ژمنو ته وفادارپاتې شي.

د افغانستان د سولې لپاره د امریکا پخوانی ځانګړی استازی زلمی خلیلزاد وایي، د ترهګرۍ ضد عملیاتو لپاره له بګرام اډې ګټه اخیستنه، له طالبانو سره د دوی د راتلونکو احتمالي خبرو برخه ده.

خلیلزاد چې تازه د بندیانو او برمته شویو د تبادلې په هدف کابل ته سفر کړی نن شنبه پر خپله ایکس پاڼه لیکلي، که چیرته د زندانیانو او برمته شویو کسانو په مسله کې جوړجاړی کیږي، احتمال شته چې د نورو هوکړو پړاوونه به هم پيلیږي.

ده ویلي " د وخت په تیرېدو، د زیاتې امنیتي همکارۍ او د ترهګرۍ ضد ګډو عملیاتو لپاره زه د بګرام اډې د کارونې مسله نه ردوم."

هغه ویلي چې دغه مسله به ننګوونکې وي.

نوموړی دغه څرګندونې داسې مهال کوي چې د امریکا ولسمشر ډونالډ ټرمپ پرون په سپینه ماڼۍ کې وویل، بګرام اډه بیرته نیسي او په دې اړه له افغانستان سره خبرې کوي.

د امریکا د متحد ایالتونو ولسمشر وایي چې دی له افغانستان سره د بګرام د هوایي اډې د بیرته نیولو په تړاو خبرې کوي.

ډونالډ ټرمپ د جمعې په ورځ په سپینه ماڼۍ کې خبریالانو ته وویل چې موږ باید کله هم دا اډه نه وای پرې ایښې.

تر دې یوه ورځ مخکې ولسمشر ټرمپ په لندن کې د سفر پرمهال خبرې غونډې ته ویلي و چې د هغه حکومت هڅې کوي چې امریکایي ځواکونه بیرته بګرام هوایي اډې ته ستانه کړي.

دا اډه امریکایي ځواکونو په دوه زره یو ویشتم کال کې پر افغانستان د طالبانو تر بیا واکمنۍ لږ مخکې پرې ایښې وه.

ټرمپ د لندن په خبرې غونډه کې ویلي و چې د بګرام هوایي اډه خورا ارزښتمه ده، ستراتیژیک اهمیت لري، د چین اټومي تاسیساتو ته نژدې ده.

بل لور ته د دې څرګندونو په غبرګون کې د چین د بهرنیو چارو د وزارت ویاند لین جیان د پنجشنبې په ورځ په پیکنګ کې وویل چې هیواد یې د افغانستان مځکنۍ بشپړتیا او حاکمیت ته درناوی لري او د افغانستان راتلونکې باید د افغانانو په لاس کې وي.

نوموړي زیاته کړه چې د چین هیله دا ده چې ښکېلې خواوې په سیمه ییز ثبات کې رغنده رول ولوبوي.

د ښاغلي سټارمر دفتر په یوه بیان کې د هغه په حواله لیکلي چې: «غواړم د امیر شیخ تمیم بن حمد آل ثاني په شمول د قطر له حیاتي رول څخه مننه وکړم»

د بريټانیا صدراعظم زیاته کړې چې د دغې بریټانوۍ جوړې د خوشې کېدو د خبر لپاره یې اوږد انتظار ایستلی وو.

۸۰ کلن پیټر رینولډز او ۷۵ کلنه باربي رینولډز د روان کال په فبروري میاشت کې د طالبانو له خوا نیول شوي وو.

هغوی پرون د طالبانو د حکومت له خوا د قطر په منځګړیتوب خوشې او دوحې ته انتقال شول.
په دوحه کې د یادې بریټانوۍ جوړې د کورنۍ غړي هوایي ډګر ته ورغلي وو او تمه ده بریټانیا ته ولاړ شي.

بریټانوي رسنیو راپور ورکړی ځینې افغانان چې د طالبانو له ویرې بریټانیا ته راغلي وو په رخصتیو کې خپل وطن ته تللي دي.

ټلګراف او سکای خبر ورکړی دا افغانان په رخصتیو کې له بریټانیا څخه ایران او بیا له هغه ځایه افغانستان ته تللي چې په دې کار سره یې د بریټانیا د پناه غوښتنې پروګرام تر پوښتنې لاندې راوستی.

له دې ټولو سره سره پر بریټانیا لا هم پراخې نیوکې دي چې د هغو ټولو افغانانو په ایستلو کې پاتې راغلې کوم چې له بريټانوي ځواکونو یا موسسو سره یې په افغانستان کې کار کړی.

تېر جولای په بریټانیا کې د اتلسو زرو هغو عسکرو د معلوماتو درز هم غوغا جوړه کړه چې د افغانستان په جګړه کې یې برخه اخیستې وه.

افغانستان ته د افغان پناه غوښتونکو د پټو سفرونو نیوکې یواځې په بریټانیا نه خلاصیږي بلکې په جرمني کې هم حکومتي چارواکو د هغو افغان پناه غوښتونکو په سفرونو کلکې نیوکې کړې وې چې هلته یې د سیاسي او امنیتي ملحوظاتو په خاطر پناه غوښتې.

دوه تنه بريتانوي اتباع چې طالبانو له شاوخوا اوو میاشتو راهیسې په افغانستان کې نیولي وو له بنده خوشي شول.

رویټرز اژانس ته یوه چارواکي نن ویلي دي چې دا جوړه بریتانیایان د قطر په منځګړیتوب ازاد شوي او د پلازمینې دوحې ته رسیدلې دي.

۸۰ کلن پیټر رینولډز او ۷۵ کلنه باربي رینولډز د روان کال په فبروري میاشت کې د طالبانو له خوا ونیول شول.

دا برتانوي جوړه ۱۸ کاله په افغانستان کې اوسېده او د تعلیم او ماشومانو د ساتنې په برخو کې یې کار کاوه.

د پاکستان د دفاع وزیر وايي «د اړتیا په صورت کې» به سعودي عربستان د پاکستان اټومي وړتیاوو ته لاسرسی ولري.

خواجه اصف دا خبره تېره شپه د پاکستان د جیو تلویزیون سره په مرکه کې وکړه.

پاکستان او سعودي عربستان د چهارشنبې په ورځ یو دفاعي تړون لاسلیک کړ چې په اساس یې په یوه هېواد برید به په دواړو هېوادونو برید وګڼل شي.

د پاکستان دفاع وزیر وویل د تړون له مخې، "هر هغه وړتیا چې موږ یې لرو د سعودي عربستان په واک کې به ورکړل شي".