د ګلبدین حکمتیار د اسلامي حزب مذاکره کونکي له حکومت سره د سولې د موافقه لیک په اړه د وضاحت غوښتلو لپاره کابل ته ورسېدل.

د دې پلاوي مشر محمد امین کریم پرون سې شنبې ازادي راډیو ته وویل، په موافقه لیک ځینې مواردو توضیح ته اړتیا درلوده.

محمد امین کریم:

"نهایي شوی سند مخکې جناب رئیس جمهور او د حزب اسلامي مجاهد امیر ته استول شوی و، موږ اوس د هغه د روښانه کولو لپاره دلته راغلي یو او زموږ غوښتنه ده چې دا اقدامات او زموږ لپاره د سوال وړ موضوعات روښانه شي نور څه مشکل نشته."

د ګلبدین حکمتیار د حزب اسلامي او حکومت د سولې د موافقې متن پینځه ویشت مادې لري.

تېره اوونۍ د موافقې د متن یوه کاپي ولسمشر محمد اشرف غني او بله ګلبدین حکمتیار ته د لاسلیک لپاره واستول شوه.

دا نه ده څرګنده چې ولسمشر غني دا سند لاسلیک کړی دی.

د طالبانو د حکومت د کډوالو او ستنېدونکو چارو وزارت مرستیال وايي، شاوخوا ۱۱ زره افغانان په پاکستان او ایران کې بندیان دي.

عبدالرحمن راشد د شنبې په ورځ له شمشاد خصوصي تلویزیون سره په مرکه کې وویل، "دوه زره او پنځه سوه افغانان په پاکستان او اته زره نور په ایران کې بندیان دي".

د راشد په ټکو، "تراوسه نږدې ۶ زره بندیان د دې هېوادونو له زندانونو ازاد او بېرته افغانستان ته راستانه شوي دي ".

هغه وړاندې په خپلو خبرو کې ویلي، دواړه هېوادونو ژمنه کړې چې یو زرو پنځه سوه بندیان به د طالبانو حکومت ته سپاري.

خو ښاغلي راشد په دې اړه څه ونه ویل چې دا افغانان په کوم جرم زنداني شوي او کله به افغانستان ته رانتقالیږي.

د افغانستان لپاره د دې سازمان څانګې نن (د کب ۲۵مه) په خپله ایکس پاڼه په یوه بیان کې په دې هیواد کې د اروپایي ټولنې د مدني خوندیتوب او بشري مرستو د چارو د مشر فرانسوا ګومانز یو بیان خپور کړې دی چې وايي، د اروپایي ټولنې بشري مرستو IOM ته دا امکان برابر کړی دی چې په افغانستان کې د ژوند ژغورنې فعالیتونو ته دوام ورکړي او د سلګونو زرو هغو افغانانو چې مرستو ته سخت اړدي، لاسنیوی وکړي.

په بیان کې تر ټولو ډېر زیانګالي افغانان چې بیړنۍ او نورې مرستې یې ترلاسه کړي، بیرته راستانه شوي کډوال او د زلزلې له امله زیانمن شوي کسان ښودل شوي.

د کډوالۍ نړیوال سازمان د دغو افغانانو شمیر نژدې دوه لکه کسان ښودلی او ویلي یې دي چې ورسره د شویو بیړنیو او د خوندیتوب د نورو مرستو هدف دادی چې له دوی سره د باعزته ژوند په رغولو کې مرسته وکړي.

ټاکل شوې ده چې افغان سوک وهونکی محمد زکریا زماني نن له خپل روسي سیال سره مخامخ شي.

نوموړي پر خپله فیسبوک پاڼه کې هیله څرګنده کړې چې د روژې د مبارکې میاشتې په دې شپه به د افغانستان لپاره یوه لویه بریا ترلاسه کړي.

دا مسابقه د ایرو ایشا اتلولۍ د سیالیو په ترڅ کې کیږي. د سوک وهنې دا لوبه لس پړاوونه (رونډونه) لري چې هر یو یې درې دقیقې دوام کوي.

ښاغلي زماني مخکې ویلي و، چې دی به د دریو روسي سوک وهونکو له ترټولو غوره سوک وهونکي سره چې لس پرله پسې سیالۍ یې ګټلي، مخامخ شي. په خپله زماني تراوسه ۱۱ مسابقې ترسره کړي چې اته یې ګټلې دي.

د طالبانو د بهرنیو چارو وزارت نن شنبې (د کب ۲۵مه) په یوه خبرپاڼه کې چې د دې وزارت مرستیال ویاند حافظ ضیا احمد پر خپله ایکس پاڼه خپره کړې دغه تړون، د دواړو هیوادونو ترمنځ د متقابل باور د پیاوړتیا پرلور یو مثبت ګام بللی او ویلي یې دي چې د دوی ترمنځ د اوږدمهالي اختلاف د هواري، د سیمې د ثبات او اقتصادي ودې لپاره به لاره پرانیزي.

د طالبانو حکومت د منځنۍ آسیا د دغو هیوادونو ترمنځ د شوي تړون هرکلی داسې مهال کوي چې له دوشنبې سره یې اړیکې ترینګلي ښکاري.

د تاجکستان او قرغزستان د ګډو پولو د ترسیم په اړه دا تړون د تیرې پنجشنبې په ورځ د قرغزستان په پلازمینه بشکیک کې د تاجکستان د ولسمشر امام علي رحمان د سفر پرمهال د کوربه هیواد له ولسمشر صدر جباروف ترمنځ لاسلیک شو.

د دواړو هیوادونو ترمنځ د شاوخوا ۹۸۰ کیلومتره اوږدې پولې په اوږدو کې د لانجمنو سیمو پرسر له نژدې ۲۳ کلونو راهیسې خبرې روانې وې.

په سرحدي سیمو کې له دوو خونړیو نښتو وروسته چې د ۲۰۲۱ کال په اپریل او د ۲۰۲۲ کال په سپټمبر میاشتو کې وشوې او په نتیجه کې یې له سلو زیات کسان ووژل شول او په سلګونو کورونه ویجاړ شول، د دواړو هیوادونو ترمنځ ټولې پولې تړل شوي او ترمنځ یې اړیکي ځنډول شوي وو.

د خوندیتوب د نړیوال مسوولیت مرکز په خپله تازه ارزونه کې ویلي افغانستان د نړۍ د هغو ۱۸ هېوادونو د نوملړ په سر کې دی چې خلک یې د نورو افراطي ډلو د ګواښونو تر څنګ د طالبانو د حکومت له خوا د بشري حقونو له سرغړونو او د نورو جرمونو له ګواښ سره مخ دي.

د خوندیتوب لپاره د نړیوال مسوولیت مرکز Global Centre for the Responsibility to Protect د جمعې په ورځ (د مارچ ۱۴مه) په خپله خپره کړې ارزونه کې له نړیوالو غوښتي چې طالبان دې د خلکو په ځانګړې توګه د ښځو او نجونو پر وړاندې د حقونو د سرغړونو له امله حساب ورکولو ته اړ کړي.

د ارزونې له مخې، له افغانستان وروسته په دوهم ځای کې چین او په دریم ځای کې د افریقا د مرکزي ساحل درې هېوادونه، بورکینا فاسو، مالي او نایجر راغلي دي چې خلک یې له پراخو بشري سرغړونو سره مخ دي.

د ارزونې په ټکو طالبانو د ۲۰۲۱ کال په اګست کې پر افغانستان له بیاواکمنېدو راهیسې له نړیوالو قوانینو پراخو سرغړونو ته دوام ورکړی، د ښځو او نجونو پر وړاندې یې سیستماتیک جنسیتي تبعیض تطبیق کړی، د خپلواکو رسنیو پر فعالانو او د بشري حقونو پر مدافعینو یې فشارونه راوستي او د کمزوري دولتي جوړښت تر څنګ یې د نړیوالو مکلیفیتونو عملي کېدو ته ته هم لېواتیا نه ده ښودلې.

یو شمېر افغان میرمنې هم وايي چې طالبانو ترې د کار او زده کړو په ګډون د ژوند هرډول بنسټیز حقونه اخیستي دي.

د غزني ولایت یوې اوسېدونکې او له زده کړو محرومې فتانې ازادي راډیو ته وویل"ښځې او نجونې تر پخوا هم اوس له ډېرو ستونزو سره مخ دي، کار او زده کړې نه شي کولای، په ولایتونو او لیرې پرتو سیمو کې د تاوتریخوالي له کبله حتی خپل غږ نه شی اوچتولای. ښځو ته روغتیایي خدمتونه نه شته، نجونې چې له زده کړو راګرځول شوي، ټولې له نهیلۍ ډک ژوند تېروي او له رواني فشارونو سره مخ دي."

په ارزونه کې همداراز راغلي چې د اسلامي دولت ډلې یا داعش خراسان څانګې پر قومي او مذهبي لږکیو په بېلابېلو سیمو کې بریدونو ته دوام ورکړی او هغوی یې له ګڼو ګواښونو سره مخامخ کړي دي.

دا خبره داسې وخت کېږي چې په دې وروستیو کې د افغانستان بېلابېل ولایتونه د خونړیو پېښو شاهدان دي. د ډېری دې حملو پړه داعش ډلې منلې ده.

د خوندیتوب لپاره د مسوولیت نړیوال مرکز د اړینو اقداماتو په برخه کې ویلي چې طالبان باید د افغانستان نړیوال مکلفیتونه ومني، د بشري حقونو سرغړونې ودروي، نړیوال محاکم دې د جرمونو قضایي پروسې ګړندۍ کړي.

دغه راز یې له ملګرو ملتونو او نړیوالې ټولنې غوښتي چې پر طالبانو دیپلوماتیک او حقوقي فشارونه زیات کړي او له دوی سره دې هر ډول اړیکې باید د بشري حقونو د درناوي په شرط عادي کړي.

په همدې حال کې د رواداري په نوم د بشري حقونو د سازمان مشره شهرزاد اکبر وايي “د افغانستان بشري وضعیت د خورا ډېرې اندېښنې وړ دی. له نړیوالې ټولنې او ملګرو ملتونو زموږ پرله پسې غوښتنې دا دي چې د نړۍ له هېوادونو سره په همغږۍ کې پر طالبانو لازم فشارونه راوړي څو ښځې او نجونې کار او زده کړې وکړای شي او خلک په هر ډول حقونو او سیاسي مشارکت کې ونډه ولري، دغه راز باید د جرمونو او سرغړونو د مستندولو یو پراخ میکانیزم رامنځته شي تر څو وروسته بیا نړیوالو محاکمو کې وړاندې کړل شي.”

که څه هم د طالبانو حکومت تراوسه د دې ارزونې په اړه څه نه دي ویلي خو له دې مخکې یې د افغان ښځو د تعلیم او کار حق د افغانستان کورنۍ مسئله بللې او ادعا یې کړې چې د اسلامي شریعت په چوکاټ کې یې د ښځو په ګډون د ټولو وګړو حقونه خوندي کړي دي.

طالبانو پر افغانستان له بیا واکمنېدو وروسته د زده کړو او کار په ګډون پر افغان نجونو او ښځو ګڼ بندیزونه لګولي چې افغان میرمنو او نړیوالو ویلي دوی ته د منلو وړ نه دي.

د خوندیتوب د مسوولیت نړیوال مرکز د بشري حقونو اړوند یو بنسټ دی چې هر کال د بېلابېلو هېوادونو بشري وضعیت ارزوي او خپل راپورونو په درې ربعو کې خپروي.

د پوځ ویاند جنرال احمد شریف چودري د جمعې په ورځ وویل چې د ترهګرو پرضد د عملیاتو پرمهال ۲۶ مسافر چې ۱۸ یې امنیتي سرتېري وو، او همداراز ۳۳ ترهګر وژل شوي دي.

بلوڅ ازادي بښونکي پوځ( بي ایل اې) چې د امریکا متحد ایالتونه یې د یوې ترهګرې ډلې په توګه پيژني، ویلي دي چې دوی اسلام اباد ته ۴۸ ساعتونه وخت ورکړی و، چې د دوی بندیان خوشې کړي خو دا کار ونه شو نو ځکه دوی ټول ۲۱۴ برمته پوځیان ووژل.

( بي ایل اې) د عملیاتو پرمهال د خپلو دولسو وسله والو وژل کیدل هم تایید کړي دي.

ازادو سرچینو لا تر اوسه د دې وړاندې شویو شمیرو پخلی نه دی کړی.

تیره اونۍ سې شنبې د بلوچستان په بولان سیمه کې د بلوڅ بېلتونپالو وسله والو یو ریلګاډی له مسافرو سره برمته کړ. په دې ریلګاډي کې تر څلور سوه ډيرې سورلۍ وې چې د بلوڅ بیلتونپالو د ادعا له مخې سلګونه پوځيان هم پکې وو.

د ترکیې د بهرنیو چارو وزیر هاکان فیدان وایي ، د ترکيې پلاوي دمشق ته د سفر پر مهال د سوريې د ډيموکراتيکو ځواکونو او د دغه هېواد دحکومت ترمنځ د هوکړې په اړه خبرې اترې کړي دي.

د سوریې دموکراتیک ځواکونو مشري کردان کوي او متحده ایالات یې ملاتړ کوي.

د ترکیې په پلاوي کې د بهرنیو چارو او دفاع وزیران او د دغه هېواد د پوځي استخباراتو مشر هم شامل دی، چې د پنجشنبې په ماښام سوریېته ولاړل.

فیدان د ترکیې ۱۰۰ تلویزیون یو خبریال سره په مرکه کې وویل د ترکیې پلاوي د سوریې چارواکو ته د ترهګرۍ ضد جګړې په اړه د ترکیېحساسیتونه روښانه کړي او ویلي یې دي چې انقره د دغې موافقې د عملي کول ګام په ګام تعقیب او څاري.

په هغه اعلاميه کې چې د جمعه په ماښام د (BMJ) په نامه چې د روغتيايي مسايلو په اړه ژورنال کې ده، ويل شوي چې په اروپا، شمالي امريکااو افغانستان کې د شري پېښې په تېرو ۲۵ کلونو کې تر ټولو لوړې کچې ته رسېدلې دي.

یوازې د اروپا په هغه برخه کې چې د روغتیا د نړیوال سازمان تر څارنې لاندې ده، د دغې ناروغۍ ۱۲۷ زره پېښې ثبت شوي چې په ټکو یې له۱۹۹۷ کال راهیسې بې ساري دي.

د راپور په ټکو، په هغه کال کې دا شمېر ۲۱۶ زره پېښې وي.

دا شمېرې د ملګرو ملتونو د ماشومانو وجهي صندوق، یونیسف او د روغتیا نړیوال سازمان (WHO) په ګډه څیړنه کې خپرې شوې دي.

د روغتیا نړیوال سازمان خبرداری ورکړی چې د ژورې پاملرنې او د واکسین د یوې لویې پروسې پرته، دا ناروغي به په ګڼ شمیر خلک اخته کړي.

د یونیسف د شمېرو له مخې، په افغانستان او پاکستان کې هم د شري د پېښو شمېر زیات شوی دی.

د پاکستان د بهرنیو چارو وزارت خبرداری ورکړی، چې د تورخم لاره به تر هغو خلاصه نه کړي، څو چې طالبان په پوله کې د مورچلو د جوړولومخه ونه نیسي.

د پاکستان د بهرنیو چارو د وزارت په اعلامیه کې چې پرون خپره شوې په ې راغلي چې د دې پولې د تړلو علت چې ۲۲ ورځې تېرې اوړي، دطالبانو لخوا د پاکستان په خاوره کې د امنیتي پوستو د جوړولو لپاره د هڅو مستقیمه پایله ده.

پاکستان ادعا کوي چې د دې لارې د خلاصون غوښتونکي دي خو په خبره یې په دې خاوره کې به د افغانستان مورچلو جوړولو ته اجازه ورنهکړي.

پاکستان دغه راز ادعا کړې چې د افغانستان له لوري دغه ډول اقدامات مخکې هم شوي او پاکستان په ځلونو ورته په دې اړه خبرداری ورکړیدی.

خو طالبان ادعا کوي چې دا مورچلې د افغانستان خاوره کې جوړوي.

جرمني هالند، کاناډا او استرالیا غواړي د طالبانو له حکومت سره په افغانستان کې د بشري او ښځو حقونو اړوند خبرې وکړي.

د هالند د حکومت د چارواکو ویلي چې دا خبرې د پنجشنبې په ورځ په نیویارک کې د ملګرو ملتونو په ناسته کې مطرح شوې دي.

په ملګرو ملتونو کې د هالند د بشري حقونو استازې کاتیا لازیو katja Lasseur وویل، دا وړاندیز د عدالت په نړیواله محکمه کې د یو بالفعله بهیر په لور لومړنی ګام دی.

مېرمن لازیور «له افغانستانه تر نیویارکه، افغان ښځې د عملي اقداماتو غوښتونکې دي.» په نوم ناسته کې وویل چې دوی د دې مذاکراتو د پیلغوښتنه کړې او دا د عدالت نړیوالې محکمې (ای سي جي) د بهیر پر لور لومړنی ګام دی

نوموړې زیاتې کړه که خبرې اترې کومې پایلې ته ونه رسېږي دوی به منځګریتوب ته مخه کړي او په خبره یې که د منځګړیتوب نه هم کومه هوکړه ترلاسه نه شوه، موضوع به د عدات نړیوالې محکمې ته وسپاري.

یو شمېر هېوادونو هم په همدې غونډه کې وړاندیز وکړ چې له طالبانو سره هر ډول ډیپلوماټیکه اړیکه باید په ټولنه کې د ښځو د حقونو او رول سرهتړاو ولري.

په افغانستان کې د ۲۰۲۱ کال په اګست میاشت کې د طالبانو له بیا واکمنېدو وروسته په ښوونځیو کې له شپږم ټولګیو پورته او روغتیایيانسټیټوټونو کې د نجونو پر زده کړو بندیز ولګوه د پوهنتونونو دروازې یې پرې وتړلې او ښځې یې هم له کاره راګرځولي دي.