د ملګرو ملتونو له نشه‌‌يي توکو او جرمونو سره د مبارزې اداره (UNODC) وايي، په افغانستان کې د کوکنارو د توليد کچه په پرله‌‌پسې ډول له دوو کلونو راهیسی راټيټه شوې او د ۲۰۲۴ کال تر پایه به ۴۳۳ ټنو ته ورسېږي.

خو په ورته وخت کې د دغې ادارې په اعلامیه کې، چې نن چهارشنبه (د چنګاښ ۷ مه) خپره شوې راغلي چې، دا شمېره د ۲۰۲۳ کال پرتله دېرش‌ سلنه زیاتوالی ښيي.

د ملګروملتونو په باور د دې زیاتوالي سربېره بیا هم د ۲۰۲۲ کال د تولید له کچې اوسنۍ کچه ۹۳سلنه ټیټه ده.

د ملګروملتونو له نشه‌‌يي توکو او جرمونو سره د مبارزې دفتر د دغه سازمان د اجراییوي رییس غدا ولي له قوله ویلي، نړیوالې هڅې باید همغږي شي، څو د کوکنارو د کښت لپاره قانوني او اقتصادي بدیلونه لکه په زېربناو، کرنیزو سرچینو او د افغان کلیوالو د ژوند پر بنسټيزو برخو پانګونه وشي.

د دغه سازمان د معلوماتو له‌‌مخې، د کوکنارو کښت او تولید د افغانستان له جنوب لوېدیځو ولایتونو څخه شمال ختیځ ته لېږدول شوی، چې د تریاکو د تولید دوه پر درېیمه برخه متمرکزه ده.

د متحدوایالتونو د بهرنیو چارو وزیر انټوني بلېنکن بلاخره موافقه وکړه چې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د وتلو په اړه د کانګرس د استازو په جرګه کې خبرې وکړي.

د کانګرس د بهرنیو اړیکو کمېټې چې جمهوريبال په کې اکثریت دي دا خبر له اوږدو لانجو وروسته پرون ورکړ.

د کمېټې مشر مایک مککال وویل، بلېنکن منلې چې د ډسمبر په ۱۱مه به دې کمېتې ته حاضر شي او د ۲۰۲۱م کال په اګست میاشت کې له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د بې نظمه وتلو په اړه به علني خبرې وکړي.

له افغانستانه د امریکايي ځواکونو د وتلو پر مهال ګډودي هغه لانجمنه مسئله ده چې له څه باندې درېیو کلونو راهیسې یې سیوری لا هم د امریکا پر سیاسي چاپېریال پروت دی.

د پاکستان د کورنیو چارو وزیر وايي چې د پاکستان په وروستیو مظاهرو کې د افغان کډوالو د ګډون په اړه به نن رسنیو ته جزییات وړاندې کړي.

محسن نقوي چې تېره شپه د پخواني صدراعظم عمران خان د پلویانو د ځپلو لپاره د پوځ تر عملیاتو وروسته خبرې کولې همداراز زیاته کړه چې په نژدې ورځو کې به د افغان کډوالو د برخلیک په اړه یوه مهمه پرېکړه اعلان شي.

هغه په دې اړه نور جزییات ورنه کړل.

د پاکستان مخکیني موقت حکومت د ۲۰۲۳م کال په نوامبر میاشت کې د افغان کډوالو د ایستلو بهیر پیل کړ.

د دې پلان په ترڅ کې لسګونه زره افغان کډوال چې د پاکستاني چارواکو په دې هېواد کې د استوګنې قانوني اسناد یې نه درلودل په جبري ډول افغانستان ته واستول شول.

هغه مهال پاکستاني چارواکو تور لګولی و چې د پاکستان په ناامنیو کې افغان کډوال لاس لري.

د طالبانو حکومت وايي، د صنعت او سوداګرۍ وزارت د سرپرست نورالدین عزیزي په مشرۍ یو پلاوی یې د تولیداتو په هغه ننداراتو کې ګډون کوي چې په استانبول کې جوړېږي.

د طالبانو تر کنټرول لاندې باختري خبري اژاس ویلي چې د "حلال استانبول" په نوم دې نندارتون کې د ګډون لپاره ترکیې ته په تللي پلاوي کې افغان سوداګر او پانګه‌وال هم شامل دي.

ټاکل شوې دا نندارتون نن چهارشنبې پیل او درې ورځې دوام وکړي چې د چارواکو په وینا به په کې د افغانستان د غالیو، قیمتي ډبرو او وچې میوې په شمول صاداراتو لپاره اته غرفې هم کېښودل شي.

په دې سفر کې د طالبانو له سرپرست وزیر سره د افغانستان د خصوصي سکتور ۳۰ تنه استازي هم ملتیا کوي.

له هغه خبر وروسته چې طالبانو د افغانستان په یو شمېر سویلي ولایتونو کې د نړیوالو بنسټونو په ملاتړ سیمه‌ییز ټولګي وتړل، د ملګرو ملتونو د ماشومانو د وجهي صندوق یا یونېسف د رسنیو دفتر د سې شنبې په ورځ د نومبر ۲۶مه ازادي راډیو ته په یوه پیغام کې وویل د افغانستان په سویلي ولایتونو کې روان وضعیت په دقیقه توګه څېړي او ژر به یې پایلې له رسنیو سره شریکې کړي.

یو شمېر سیمه‌ییزو سرچینو چې د نوم له څرګندولو یې ډډه کوله، پرون ازادي راډيو ته وویل چې په کندهار، هلمند، ارزګان او زابل ولایتونو کې سلګونه سیمه‌ییز ټولګي چې د یونېسف، اروپايي ټولنې، د ناروې د کډوالو د شورا، نړیوال بانک او نورو نړیوالو بنسټونو له‎‌خوا تمویلېږي د طالبانو د حکومت د پوهنې وزارت په حکم تړل شوي دي.

د طالبانو حکومت تراوسه په دې اړه څه نه دي ويلي، خو تر دې وړاندې يې په کندهار او هلمند کې يو شمېر سيمه‌ييز ټولګي چې د نړيوالو موسسو له‌خوا تمويلېدل، تړلي دي.

د افغانستان د بشري حقونو په چارو کې د ملګرو ملتونو ځانګړي راپور ورکوونکي يوځل بيا طالبان د افغان ښځو پر وړاندې په سيستماتيک جنسيتي جبر تورن کړي دي.

ریچارډ بینېټ د سه شنبې په ورځ نومبر ۲۶مه په یوه ویډیو پيغام کې چې د جنسیت پر بنسټ د تاوتریخوالي پر وړاندې د ۱۶ ورځني کمپاین په مناسبت پر خپل ایکس‌پاڼې یا پخواني ټویټر کې خپره کړې، ویلي: "په افغانستان کې د جنسیت پر بنسټ تاوتریخوالی ژورې ریښې لري چې د طالبانو د سیستماتیک جنسیتي جبر او تبعیض له امله زیات شوی او دا جبر په دې وروستیو کې د اخلاقي قانون په تصویب سره نور هم بنسټیز شوی دی."

د ۲۰۲۱م کال له اګسټ راهیسې، کله چې طالبانو په افغانستان کې واک تر لاسه کړ، دوی پر افغان ښځو او نجونو پراخ بندیزونه لګولي دي.

د ۱۹ کلنو ځوانانو د درې اړخیزو سیالیو په لړ کې افغانستان د ۲۱ منډو په توپیر پاکستان ته ماتې ورکړه او د دې سیالیو اتلولي یې وګټله.

پایلوبه نن سه شنبه د نومبر په ۲۶مه نېټه د کابل پر وخت سهار لس بجې د عربي متحده اماراتو په کوربتوب پیل شوه چې افغان لوبډلې لومړۍ توپوهنه وکړه.

افغان توپوهونکو په ۵۰ اورونو کې ۹ لوبغاړي له لاسه ورکړل او ۲۵۰ منډې یې وکړې.

په دې سیالۍ کې د افغان توپوهونکو له ډلې برکت ابراهیمزي ۷۹، نظیف‌الله امیري ۵۶ او فیصل خان ۴۱ منډې وکړې.

د پاکستاني توپ اچونکو له ډلې بیا علي رضا او عبدالسبحان درې درې لوبغاړي وسوځول.

پاکستان لوبډلې د ۴۸ اورونو په لوبولو سره ټول لوبغاړي له لاسه ورکړل، ۲۲۹ منډې وکړې او د ۲۱ منډو په تفاوت یې ماتې وخوړه.

یادې لوبډلې ته هارون ارشد او شاهزیب خان نیمه سلیزې ووهلې.

د افغانستان د توپ اچونکو په ډلګۍ کې نصیر معروف خېل او نصرت نورستاني دوه دوه لوبغاړي وسوځول.

دغه درې اړخیزې سیالۍ چې د نومبر په ۱۳مه نېټه د افغانستان، پاکستان او عربي متحده اماراتو په ګډون پیل شوې وې، تر ۷ سیالیو وروسته د افغانستان په اتلوۍ پای ته ورسېدې.

په دې سیالیو کې افغان لوبغاړی فیصل خان مخکښ منډه جوړونکی شو، هغه د دوه سلیزو پر مټ په پنځو سیالیو کې ۳۶۷ منډې وکړې.

دغه راز بل افغان لوبغاړی نصیر معروف خېل بیا په ۵ سیالیو کې تر ټولو زیاتې ۱۲ ویکټې واخیستې.

د یادو درې اړخیزو سیالیو تر پای ته رسېدو وروسته به د افغانستان نولس کلنه لوبډله د ۱۹ کلنو ځوانانو په اسیا جام کې ګډون کوي چې د روانې نومبر میاشتې په ۲۹مه نېټه په عربي متحده اماراتو کې پیلېږي.

د ویلو ده چې د اسیا جام سیالیو په ترڅ کې به افغانستان له بنګله‌دېش، سریلانکا او نیپال سره سیالۍ کوي.

د افغانستان د بشري حقونو لپاره د ملګرو ملتونو ځانګړی راپور ورکوونکی وايي چې طالبان د نویو قوانینو په وسیله نه یوازې پر افغان ښځو بلکې پر اقلیتونو، هغو خلکو چې جلا فرهنګونه لري او حتی پر نارینه‌وو لا ظلم کوي.

ریچارد بینېټ له ښځو سره د تاوتریخوالي د مخنیوي د شپاړس ورځني کمپاین په پیل کې په یوه ویډیویي پیغام کې چې نن یې پر خپله ایکس‌پاڼه خپور کړ، ویلي چې که دا قوانین له منځه ولاړ نه‌شي نو د افغانستان راتلونکي نسلونه به اغېزمن کړي.

نوموړی زیاتوي چې باید هغه لارې چارې وموندل شي چې طالبان قانع شي چې خپل سیاستونه بدل کړي، ځکه د ده په وینا په افغانستان کې د راتلونکې سولې او پخلاینې لپاره حساب کتاب مهم دی.

د بینېټ په وینا، داسې یوه پلان ته اړتیا لیدل کېږي چې یوازې سزا ورکول نه بلکې د انتقالي عدالت نورې لارې چارې هم په‌کې وي.

بینېټ ټینګار کوي چې په دې برخه کې باید په خاص ډول ښځو او نجونو ته هم ونډه ورکړل شي څو د خپل هېواد په راتلونکي کې رول ولوبوي.

دا څرګندونې داسې مهال کېږي چې طالبانو له درېیو کلونو راهیسې د زده‌کړو او کار په ګډون پر افغان نجونو او ښځو ډېر محدودیتونه لګولي دي.

طالبانو په دې وروستیو کې د امربالمعروف هغه قانون نافذ کړ چې له مخې یې د ښځو غږ عورت بلل کېږي او حتی ښځو ته په لوړ غږ د قرآنکریم د تلاوت اجازه لا نه ورکوي.

د نولس‌‌کلنو ځوانانو د درې اړخیزو سیالیو په لړ کې نن سه‌‌شنبه د افغانستان او پاکستان ترمنځ پای‌لوبه پيل شوې ده، چې افغان لوبډلې د خپلې توپوهنې پاڼۍ بشپړه کړه.

افغان نولس‌‌کلنو ځوانانو په پوره پنځوس اورونو کې د ۹ لوبغاړو تر سوځېدو وروسته ۲۵۰منډې وکړې.

د افغان توپوهونکو له ډلې برکت ابراهیم‌زي ۷۹، نظیف‌‌‌الله امیري ۵۶ او فیصل خان شینوزاده ۴۱ منډې وکړې.

د پاکستان د توپ اچونکو له ډلې علي رضا او عبدالسبحان درې‌درې لوبغاړي وسوځول.

پاکستانۍ لوبډله به په څو شېبو کې د خپلې توپوهنې پاڼۍ پیل کړي.

په افغانستان کې د ملګروملتونو مرستندوی ماموریت (یوناما) او د دې سازمان د بشري حقونو دفتر په یوه تازه راپور کې د طالبانو تر واکمنۍ لاندې افغانستان کې د رسنیو پر وضعیت اندېښنه ښودلې.

یوناما نن په یوه بیان کې وویل، دا راپور په افغانستان کې د خبریالانو، د رسنیو د کارکوونکو او رسنیزو ادارو پر وړاندې زیاتېدونکې ننګونې مستندوي.

یوناما وايي، د سانسور او معلوماتو ته د لاس‌رسي پر وړاندې تر سختو بندیزونو لاندې چاپیریال کې خپلې چارې پرمخ بیايي.

په راپور کې چې د طالبانو د واکمنېدو له پیله د روان ۲۰۲۴ کال د سپټمبر تر ۳۰مې پورې موده رانغاړي، راغلي دي چې، خبریالان او په ځانګړي ډول د رسنیو ښځینه کارکوونکې له زیاتو بندیزونو او تبعیضي چلند سره مخامخ دي، چې د مسلکي کار پر مهال د دوی وړتیاوې اغېزمنوي.

د یوناما او د ملګروملتونو د بشري حقونو د دفتر په راپور کې په‌‌دې ترڅ کې د خبریالانو پر وړاندې د بشري حقونو د سرغړونو ۳۳۶ قضیې مستندې شوي چې د خپل‌سرو نیونو او توقیفونو ۲۵۶، د شکنجې او ناوړه چلند ۱۳۰ او د ګواښونو او وېرونو ۷۵ موارد په‌کې شامل دي.

طالبانو د دې راپور په اړه تر اوسه څه نه‌‌دي ویلي، خو له‌‌‌دې مخکې یې تل ټینګار کړی چې په افغانستان کې رسنۍ د اسلامي شریعت په چوکاټ کې ازادې لري.