آنان میافزایند که با وجود محدودیت های وضع شده از سوی طالبان، هنوز هم تلاش میکنند این شب را در جمع کوچک خانواده گرامی بدارند.
تجلیل حتی کوچکترین مراسم باعث این میشود که ذهن ما کمی آرامتر شود.
کبرا، باشندهٔ ولایت کابل، میگوید پیش از روی کار آمدن طالبان، شب یلدا فرصتی برای دورهمیهای گستردهتر، شعرخوانی و شادی بود، اما اکنون با آن که این مراسم به محفلهای خاموش و محدود در چهاردیواری خانهها خلاصه شده، آن را تجلیل میکنند.
«تجلیل حتی کوچکترین مراسم باعث این میشود که ذهن ما کمی آرامتر شود و محدودیتهای را که جامعه بر ما تحمیل کرده، اندکی نادیده بگیریم و برای حتی چند دقیقه هم که شده آن را فراموش کنیم. هرچند اگر این محدودیت ها نمیبود، ما دوست داشتیم که جمعی از بانوان، دوستان و همکاران بهگونهٔ گسترده تجلیل کنیم، اما فعلاً در این شرایط، این شب را بهطور خلاصه تجلیل مینماییم.»
همین خوشیهای کوچک دل ما را گرم میکند.
کرشمه، یکی از باشندگان ولایت هرات، نیز میگوید حتی اگر ساده و بیسر و صدا باشد، باز هم یلدا برای شان معنای امید و زنده ماندن فرهنگ را دارد:
«حالا یلدا سادهتر شده و بیشتر فقط در داخل خانه ها محدود است، برخی از عزیزان ما پیش ما نیستند و جای شان در این شب طولانی خیلی خالی است. با این همه، امروز برای یلدا آمادگی گرفتیم و بعضی چیزها را آماده کردیم. دخترانم همیش از یلدا گپ میزنند و خیلی خوشحال هستند؛ همین خوشیهای کوچک دل ما را گرم میکند.»
پیش از حاکمیت دوباره طالبان، شماری از افغانها شب یلدا را در افغانستان به طور دلخواه و با شور و شوق تجلیل میکردند؛ این مراسم معمولاً با دورهمیهای گستردهٔ خانوادگی و حضور زنان و مردان همراه بود.
همچنین برنامههای فرهنگی مانند شعرخوانی، موسیقی و محافل ادبی در شهرهای بزرگ از جمله کابل، هرات، مزارشریف و بامیان، در مراکز فرهنگی، کتابخانهها و مهمانخانهها برگزار میشد.
ذبیحالله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان، در سال های گذشته گفته بود که "مخالف هرگونه مراسمی هستند که در اسلام نیست و از آن تجلیل نمیکنند."
اما بسیاری از شهروندان افغان، فعالان فرهنگی و مدنی میگویند تجلیل از شب یلدا بخشی از هویت فرهنگی و تاریخی مردم است، نه یک مراسم دینی و میتواند بدون معنای دینی و مذهبی، صرفاً به عنوان یک سنت فرهنگی پاس داشته شود.
شب یلدا یا چله مصادف با شب یکشنبه، ۳۰ قوس است که از غروب یکشنبه آغاز شده و تا بامداد دوشنبه ادامه دارد.
شماری از افغانها، بهویژه در بیرون از کشور، این شب را یک شب قبل، به تاریخ ۲۹ قوس، تجلیل کردند.
شب یلدا از جشنهای کهن فرهنگ آریاییها است که بهعنوان آخرین شب خزان و آغاز فصل زمستان در افغانستان، ایران، تاجیکستان، ازبکستان و برخی کشورهای دیگر تجلیل میشود.
این شب که طولانیترین شب سال هجری خورشیدی بهشمار میرود، معمولاً با دورهمیهای خانوادهگی، روشنکردن چراغ بر سفره، گذاشتن آب در ظرف پاک، آمادهکردن غذاهای متنوع و میوههای سرخرنگ مانند انار و تربوز، و خواندن شعر و غزل تا سحر همراه است.
اکبری، یک فعال جامعهٔ مدنی در کابل در این مورد به رادیو آزادی گفت: «در شب یلدا، خوراکیهای که استفاده میشود، هرکدام ریشه در فرهنگ دارد و نمادی از یک عنصر مهم بهشمار میرود. بهگونهٔ مثال، تربوز نماد سلامتی و تابستان است و انار نمایندهٔ برکت در زندگی دانسته میشود. همچنان کشمش، بادام، چهارمغز، پسته و دیگر میوههای فصل، شیرینیها و چای از اساسی ترین مواد خوراکی برای شب یلدا و تجلیل از این جشن بهشمار میرود.»
او میافزاید که چراغ در این شب نماد نور و آب نشانهٔ پاکیزگی و روشنی دانسته میشود؛ نمادهایی که به گفته او با وجود گذشت زمان و تغییر شرایط، هنوز هم در حافظهٔ فرهنگی مردم زنده ماندهاند.
شماری از فعالان فرهنگی نیز میگویند که این شب نماد پیروزی روشنی بر تاریکی و فرصتی برای گردهمایی خانوادهها است.
رسول ملکزی، یکی از آنان، در صحبت با رادیو آزادی گفت: «شب یلدا نمادی از وحدت امیدها، تجدید دیدار خانواده ها و صبر و امید در برابر تاریکی است. داستانهایی از صبر و استقامت در این شب روایت میشود و گفته میشود که ببینید، این شب هرچند بسیار تاریک است، اما هرقدر هم سختی و دشواری باشد، قطعاً پس از آن روشنایی خواهد آمد. ما نیز هندوانه، انار و سیب سرخ خریدهایم و به خانه بردهایم، بنابراین امشب این شب را جشن میگیریم.»
شب یلدا یا چله در ۲۹ نوامبر ۲۰۲۲ بهعنوان میراث فرهنگی غیرملموس مشترک افغانستان و ایران در ادارهٔ علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد (یونسکو) ثبت شد.
بر اساس تعریف یونسکو، شب یلدا بهعنوان نمادی از هویت فرهنگی، طبیعت، احترام به زنان، مهماننوازی، تنوع فرهنگی، سنتهای صلحآمیز و پذیرش متقابل جشن گرفته میشود.