معاون صدراعظم و وزیر امور خارجه قزاقستان، مراد نورتلو، در سفر به کابل با ملا عبدالغني برادر، معاون اقتصادی رئیس‌الوزرای حکومت طالبان دیدار کرد.
چند هفته پیش روسیه حکومتی را در افغانستان به رسمیت شناخت که طالبان نزدیک به چهار سال قبل پس از سقوط جمهوریت پیشین در کابل ایجاد کردند. کشورهای آسیای میانه در به رسمیت شناختن حکومت طالبان عجله ندارند، اما گفتگوهایی درباره پروژه‌های زیربنایی و توسعه تجارت با طالبان جریان دارد. چین نیز که همسایه بزرگ دیگری در منطقه است، در زمینه نزدیکی آسیای میانه به افغانستان علاقه‌مند است.
نبود استراتژی واحد در راه‌آهن و تجارت
در اوایل جولای، هیئت عالی‌رتبه‌ای از قزاقستان به ریاست مراد نورتلو به کابل سفر کرد و با مقام‌های طالبان ملاقات کرد. دو طرف تفاهمنامه‌ای برای ساخت و بهره برداری از خط آهن متصل‌کننده آسیای میانه و جنوبی را امضا کردند. آستانه تمایل خود را برای ساخت خط آهن از تورغندی تا هرات اعلام کرد. قزاقستان حاضر است ۵۰۰ میلیون دلار در این پروژه سرمایه‌گذاری کند که معادل حجم صادرات قزاقستان به افغانستان در سال ۲۰۲۴ است.
نورتلو گفت: "افغانستان شریک مهم ماست و می‌خواهیم روابط تجاری و اقتصادی را فعالانه توسعه دهیم. هدف افزایش حجم تجارت تا ۳ میلیارد دلار است که هر دو طرف آن را تایید کرده‌اند. قزاقستان آماده است محصولات زراعی، نفت، مواد معدنی و مواد کیمیاویی را به افغانستان صادر کند."
پیش‌تر در ماه اپریل، سریک ژومانگرین، معاون صدراعظم قزاقستان نیز به کابل سفر کرده بود. در آن سفر، آستانه علاقه خود را به ذخایر معدنی افغانستان نشان داد و نمونه‌هایی برای ارزیابی فلزات مختلف برداشت.
دلیل سفرهای مقام‌های قزاقستان روشن است: این کشور که راه مستقیم به دریا ندارد و نفت خود را عمدتاً از طریق روسیه به بازارهای جهانی می‌رساند، به دنبال مسیرهای جایگزین است و می‌خواهد راه‌هایی برای حمل محصولات خود به بنادر بحری بیابد. علاوه بر این، آستانه که بازار غلات و آرد خود را به دلیل روسیه در کشورهای آسیای میانه از دست داده، حالا امیدوار به گسترش صادرات به افغانستان است.
ازبکستان، دومین اقتصاد بزرگ آسیای میانه، نیز گام‌هایی برای توسعه تجارت با افغانستان برداشته است
ازبکستان، دومین اقتصاد بزرگ آسیای میانه، نیز گام‌هایی برای توسعه تجارت با افغانستان برداشته است. یک هفته پس از سفر وزیر قزاقستان، هیئتی از ازبکستان به کابل رفت که در برنامه آن پروژه خط آهن نیز قرار داشت. در ۱۸ جولای، مقامات ازبکستان، پاکستان و طالبان توافق کردند تا بررسی‌های اقتصادی و فنی کریدور یا دهلیز ترانزیتی "ترانس افغان" را انجام دهند که شهر ترمز را به خرلاچی پاکستان وصل می‌کند.
وزیر امور خارجه طالبان، امیر خان متقی، وزیر امور خارجه پاکستان، اسحاق دار، و وزیر امور خارجه ازبکستان، بختیار سیدوف، در مراسم امضای توافقنامه بررسی امکان‌سنجی خط آهن حضور داشتند.
ازبکستان که به طور سنتی در سیاست خارجی فعال است، نسبت به دیگر کشورهای آسیای میانه زودتر روابط خود را با طالبان مستحکم کرده است. صدراعظم این کشور در ۲۰۲۴ به کابل سفر کرد و معاون صدراعظم طالبان، عبدالغني برادر، نیز امسال به تاشکند رفت. دو طرف درباره کاهش تعرفه‌ها و سرمایه‌گذاری ازبکستان در تولید گاز افغانستان توافق کردند.
ترکمنستان هم درباره پروژه تاپی، خط لوله گاز عبوری از افغانستان به پاکستان و هند، با طالبان گفتگو دارد و می‌خواهد گاز خود را به سمت جنوب صادر کند.
قرغیزستان که سال گذشته طالبان را از فهرست گروه‌های تروریستی حذف کرد، علاقه‌مند به گسترش روابط با افغانستان است.
تاجیکستان تنها کشوری در منطقه است که از تقویت روابط تجاری با طالبان خودداری می‌کند که این موضوع نبود استراتژی مشترک منطقه‌ای درباره افغانستان را نشان می‌دهد
تاجیکستان تنها کشوری در منطقه است که از تقویت روابط تجاری با طالبان خودداری می‌کند که این موضوع نبود استراتژی مشترک منطقه‌ای درباره افغانستان را نشان می‌دهد.
علی‌شیر الهاموف، رئیس سازمان مطالعات آسیای میانه در لندن، می‌گوید: "موضع تاجیکستان به وضعیت تاجیک‌ها در افغانستان و کاهش نفوذ آنها در نهادهای حکومتی در مقایسه با گذشته مربوط است. این مسئله برای تاجیکستان حساس است و به همین دلیل تاکنون از طرح استراتژی مشترک با طالبان خودداری کرده است."
آیا چین از این وضعیت سود می‌برد؟
افغانستان تنها کشوری فقیر با منابع طبیعی نهفته نیست، بلکه یک چهارراه جیواستراتژیک مهم است که آسیای میانه را به خلیج فارس متصل می‌کند. چین نیز مانند آسیای میانه می‌خواهد مسیرهای تجاری و استراتژیک خود را از طریق اتصال به افغانستان گسترش دهد. اگر افغانستان با قزاقستان، قرغیزستان و ازبکستان از طریق خط آهن وصل شود، ارزش و امکانات مسیر آسیای میانه افزایش می‌یابد؛ مسیری که چین برای انتقال کالاها به اروپا از طریق آسیای مرکزی، بحیره خزر، قفقاز و ترکیه استفاده می‌کند. به این ترتیب، پیکنگ می‌تواند مسیرهای زمینی خود را متنوع و توسعه دهد و افغانستان بخشی از طرح اقتصادی «یک کمربند، یک راه» شود.
علی‌شیر الهاموف می‌گوید: "
ساخت مسیرهای لوجستیکی از طریق افغانستان، ابتکار «یک کمربند، یک راه» چین را تقویت می‌کند
ساخت مسیرهای لوجستیکی از طریق افغانستان، ابتکار «یک کمربند، یک راه» چین را تقویت می‌کند. منافع چین با کشورهای آسیای میانه‌ای که فرصت‌های لوجستیکی از طریق روسیه را از دست داده‌اند هماهنگ خواهد شد. اگر چین در ساخت مسیرهای تجاری از طریق افغانستان سرمایه‌گذاری کند، نفوذش در کل منطقه که شامل آسیای میانه، افغانستان و پاکستان است، به طور چشمگیری افزایش می‌یابد. یعنی چین نه تنها از نظر اقتصادی بلکه از نظر سیاسی-جیوپولیتیکی هم سود می‌برد."
از سال ۲۰۰۰، چین توجه ویژه‌ای به همکاری نزدیک با آسیای میانه کرده است و این منطقه را بخشی مهم از «مرز زمینی یورو-آسیا» می‌داند که اروپا، آسیای شرقی و جنوبی را به هم متصل می‌کند. این منطقه برای چین منبع مهمی از مواد خام است تا اقتصاد خود را تقویت کند.
ملا عبدالغني برادر، معاون صدراعظم طالبان، در ۲۴ جولای ۲۰۲۴ در ولایت لوگر در مراسم افتتاح پروژه معدن مس عینک که قرارداد آن به چین واگذار شده بود اشتراک کرد. این معدن دومین معدن بزرگ مس جهان است.
پیکنگ در ولایت شین‌جین، واقع در شمال‌غربی چین، میلیاردها دلار در ساخت جاده‌ها و خطوط راه‌آهن سرمایه‌گذاری کرده است. این منطقه از مدتی طولانی شاهد احساسات جدایی‌طلبانه ترک‌زبانانی چون اویغورها، قزاق‌ها و قرغیزها بوده که از حکومت مرکزی چین ناراضی و خواهان خودمختاری بیشتر هستند. چین شین‌جین را به یک پایگاه صنعتی و کشاورزی تبدیل کرده و همچنین در آسیای میانه در پروژه‌های زیربنایی سرمایه‌گذاری کرده است.
این تعامل نتیجه داده است؛ در سال ۱۹۹۸، تجارت چین و کشورهای آسیای میانه کمتر از نیم میلیارد دلار بود، اما در ۲۰۲۴ به نزدیک ۹۵ میلیارد دلار رسید.
مایکل کلارک، استاد پوهنتون گریفیت استرالیا، در ۲۰۱۳ نوشت که چین نظریه «آسیای میانه بزرگ» را اتخاذ کرده است که نه تنها قزاقستان، قرغیزستان، تاجیکستان، ترکمنستان و ازبکستان، بلکه افغانستان را نیز در بر می‌گیرد. او نوشت چین اهداف متعددی دارد: تضمین امنیت مرز شین‌جین با افغانستان، توسعه روابط اقتصادی با منطقه، دسترسی به منابع طبیعی و جلوگیری از نفوذ قدرت‌های غربی.
در جون ۲۰۲۵ در نشست آسیای میانه-چین در آستانه، رئیس‌جمهور چین شی جین پینگ خواستار همکاری‌های گسترده با افغانستان شد تا زمینه بازسازی و توسعه این کشور فراهم شود.
در ۱۶ جون ۲۰۲۵، شی جین‌پینگ هنگام سفر به آستانه با رئیس‌جمهور قزاقستان قاسم جومارت توقایف دیدار کرد.
شی جین‌پینگ در دیدار با رهبران پنج کشور منطقه گفت: "ما باید هماهنگی خود را تقویت کنیم تا افغانستان توان پیشرفت داشته باشد و زمینه صلح، ثبات، بازسازی و توسعه هرچه سریع‌تر فراهم شود."
در این نشست، روسای جمهور قزاقستان و ازبکستان نیز از حمایت چین خبر دادند. قاسم جومارت توقایف گفت گسترش روابط تجاری و اقتصادی با افغانستان این کشور را از انزوای بین‌المللی خارج می‌کند. شوکت میرضیایف پیشنهاد کرد یک گروه کاری عالیرتبه با حضور تمام کشورهای آسیای میانه و چین برای بررسی همکاری‌ها با افغانستان تشکیل شود.
سرمایه‌گذاری در افغانستان می‌تواند برای کشورهای آسیای میانه که در مناطق خشک واقع شده‌اند، سود اقتصادی داشته باشد، اما سرمایه‌گذاری در چنین کشوری پرخطر است.
علی‌شیر الهاموف می‌گوید: "
ریسک سرمایه‌گذاری در افغانستان به احتمال وخامت ناگهانی وضعیت اجتماعی و اقتصادی و رادیکال‌تر شدن بخشی از طالبان مرتبط است
ریسک سرمایه‌گذاری در افغانستان به احتمال وخامت ناگهانی وضعیت اجتماعی و اقتصادی و رادیکال‌تر شدن بخشی از طالبان مرتبط است. این ممکن است به تقسیم کشور به مناطق مختلف تحت کنترل فرماندهان محلی منجر شود، همانگونه که در دهه‌های گذشته شاهد بودیم."
عدم به رسمیت شناختن طالبان در سطح بین‌المللی نیز به بی‌ثباتی اوضاع دامن می‌زند. روسیه تنها کشوری است که طالبان را به عنوان دولت رسمی افغانستان به رسمیت شناخته است. با وجود اینکه کشورهای آسیای میانه تحت نفوذ مسکو هستند، به نظر می‌رسد منافع ملی خود و احتمالاً منافع همسایه بزرگی را هم در نظر می‌گیرند.
الهاموف می‌افزاید:"فعلاً کشورهای آسیای میانه با طالبان برخورد نسبتاً مستقلی دارند. اما اگر چین وارد این بازی شود، تأثیر آن بر وضعیت جیوپولیتیکی منطقه به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت. این به ضرر کشورهای غربی است که هنوز دلایل مختلفی دارند طالبان را به رسمیت نشناسند و در اقتصاد افغانستان سرمایه‌گذاری نکنند و همچنین بر منافع روسیه تأثیر منفی دارد، زیرا روسیه چندان مایل نیست مسیرهای جایگزین تجاری ساخته شود که از خاکش نگذرد."