این گروه افراطی در حال نشان دادن انعطاف‌پذیری و احیا در سایر نقاط جهان است و قابلیت‌های عملیاتی آن در حال تحول است.
از جنوری ۲۰۲۴، داعش مسئولیت مجموعه‌ای از حملات سرخط ساز در سراسر جهان، از ایران و روسیه گرفته تا آلمان و ایالات متحده را بر عهده گرفته است.
آدریان شتونی، متخصص امنیتی و رئیس شرکت مشاوره‌ای Shtuni در واشنگتن، به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت.
"داعش همچنان یک تهدید امنیتی جهانی پایدار و مرگبارترین سازمان تروریستی در جهان است."
او افزود: "اکنون این سازمان عمدتاً به شبکه‌ای پویا از وابستگان منطقه‌ای متکی است که به طور مستقل عمل می‌کنند."
وضعیت فعلی داعش چگونه است؟
بینش و آرمان‌های داعش تغییر نکرده‌اند، اما از زمان شکست ارضی آن در سال ۲۰۱۹، این گروه افراطی دچار یک تحول ساختاری و عملیاتی شدید شده است.
طی سال‌های اخیر، مجموعه‌ای از شاخه‌های متنوع داعش در سراسر جهان ظهور کرده‌اند، به ویژه در مناطقی که توانایی مقابله با افراط‌گرایی اندک است.
کالین کلارک، مدیر سیاست و تحقیقات گروه مشاوره‌ای Soufan در نیویارک، گفت که داعش به گروهی تبدیل شده است که مجموع اجزای آن از کل آن مهم‌تر است.
او به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت: "داعش ممکن است به عنوان یک سازمان غیر متمرکز حتی چالش‌برانگیزتر از زمانی باشد که به عنوان یک دولت شبه‌مستقل فعالیت می‌کرد. زمانی که دولت شبه‌مستقل خود را اداره می‌کرد، یک هدف بزرگ بود."
داعش و شاخه‌های آن طی سال گذشته با حملات مرگبار در سراسر جهان حضور خود را نشان داده‌اند.
در جنوری ۲۰۲۴، دو بمب‌گذاری انتحاری در شهر کرمان در جنوب ایران حدود ۱۰۰ نفر را کشت.
دو ماه بعد، چهار مهاجم به سالون کنسرت کراکوس سیتی هال در نزدیکی مسکو حمله کردند و با تیراندازی، چاقوکشی و آتش‌سوزی ۱۴۵ نفر را کشتند.
حملات داعش در نقاط مختلف جهان:
- در آگست، یک بمب‌گذاری انتحاری در موگادیشو، پایتخت سومالی، حداقل ۲۰ نفر را کشت.
- چند روز بعد، یکی از اعضای داعش در یک جشنواره در زولینگن آلمان به چندین نفر حمله کرد و سه نفر را کشت.
- در ایالات متحده، در روز اول جنوری، یک مهاجم الهام‌گرفته از داعش با یک کامیون به جمعیت جشن‌گیرندگان سال نو در نیواورلئان حمله کرد و ۱۴ نفر را کشت و ده‌ها نفر را زخمی کرد. مهاجم که شمس‌الدین جبار، یک کهنه‌سرباز اردوی امریکا بود، توسط پولیس کشته شد.
شتونی گفت که این حملات نه تنها "جذابیت مستمر برند خشونت تروریستی داعش را نشان می‌دهد، بلکه به انعطاف‌پذیری، تطبیق‌پذیری و دامنه جهانی این سازمان نیز اشاره دارد."
داعش در کجا فعال است و چگونه نیرو جذب می‌کند؟
از طریق شاخه‌های خود، داعش حضور قوی و سطح بالایی از فعالیت را در نقاط بحران‌زده خاصی در افریقا، آسیا و شرق میانه حفظ کرده است.
یکی از فعال‌ترین شاخه‌های این گروه، داعش ولایت خراسان (ISKP) است که دامنه عملیات خود را فراتر از افغانستان گسترش داده و جنگجویانی را از کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه تاجیکستان و ازبکستان، جذب می‌کند.
در همین حال، سومالیا به یکی از مراکز اصلی گسترش جهانی داعش در آفریقا تبدیل شده است. این گروه از بی‌ثباتی در سومالیا برای ایجاد پایگاه‌ها و شبکه‌هایی استفاده می‌کند که جنگجویانی را از اتیوپیا، سودان و تانزانیا جذب کرده و در عین حال، نفوذ ایدئولوژیک خود را به زبان‌های مختلفی مانند امهری و سواحلی گسترش می‌دهد.
داعش همچنین در منطقه ساحل (Sahel) به سرعت در حال رشد است، جایی که داعش-غرب افریقا (ISWA) همچنان یکی از سازمان‌های تروریستی مسلط در حوزه دریاچه چاد باقی مانده است.
جذب نیرو نه‌تنها به‌صورت حضوری، بلکه به‌صورت آنلاین نیز انجام می‌شود.
آدریان شتونی گفت:"در فضای دیجیتال، داعش همچنان از پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی و ابزارهای پیام‌رسانی رمزگذاری‌شده به‌طور بسیار مؤثری برای انتشار ایدئولوژی خود، رادیکال‌سازی، جذب نیرو، جمع‌آوری بودجه و طراحی حملات استفاده می‌کند."
او به مجموعه‌ای از حملات اخیر با الهام از داعش در اروپا اشاره کرد که به گفته او، سه روند نگران‌کننده را نشان می‌دهد: اول اینکه فرآیند رادیکال‌سازی عمدتاً به‌صورت آنلاین رخ می‌دهد، دوم اینکه این روند با سرعتی بیشتر از قبل در حال انجام است، و سوم اینکه به طور فزاینده‌ای شامل کودکان و جوانان می‌شود.
لوکاس وبر، تحلیلگر ارشد در گروه "فناوری علیه تروریزم" به رادیو اروپای آزاد/رادیو آزادی گفت:
"فضای آنلاین نیاز به توجه زیادی دارد، به‌ویژه با توجه به اینکه عملیات نظامی در مقایسه با جنگ جهانی علیه ترور، تا حدی کاهش یافته است."
چگونه داعش عملیات خود را تأمین مالی می‌کند؟
داعش با روش‌های متنوع و تاکتیک‌های در حال تحول، پایداری مالی خود را حفظ کرده است.
با وجود از دست دادن رهبران، هسته مرکزی آن در عراق و سوریه همچنان ۱۰ تا ۲۰ میلیون دالر ذخایر دارد و شاخه‌های منطقه‌ای آن از طریق گروگان‌گیری برای باج، اخاذی، مالیات و سرقت، منابع مالی خود را تأمین می‌کنند.
در دوران اوج خود، زمانی که این گروه خلافت خودخوانده خود را اداره می‌کرد، فروش نفت منبع اصلی درآمد آن بود. اما اکنون داعش بیشتر بر فعالیت‌های جنایی و بهره‌برداری محلی برای تأمین مالی متکی است.
تلاش‌های ضد تروریستی چگونه پیش می‌روند؟
دسترسی جهانی تروریزم مستلزم همکاری چندجانبه در مبارزه با تروریسم است و نیاز دارد که کشورها اطلاعات را به اشتراک بگذارند، استراتژی‌ها را هماهنگ کنند و توانایی‌های امنیتی را در مناطقی که در برابر افراط‌گرایی آسیب‌پذیرتر هستند، تقویت کنند.
کاهش هر یک از این اقدامات باعث می‌شود گروه‌های افراطی مانند داعش فرصت پیدا کنند، همان‌طور که در افغانستان پس از خروج امریکا و در منطقه ساحل آفریقا با خروج تدریجی فرانسه رخ داده است.
در منطقه ساحل، خروج نیروهای فرانسوی همچنین باعث تغییر در اتحادهای منطقه‌ای شده است.
شتونی گفت: "حکومت‌های نظامی که در پی کودتاهای اخیر در بورکینافاسو، نیجر و مالی قدرت را در دست گرفته‌اند، تلاش کرده‌اند خلأ ضد تروریستی را با تکیه بر روسیه پر کنند."
کلارک از گروه سوفان گفت که داعش "امروزه سازمانی بسیار متفاوت از آنچه هفت سال پیش بود، شده است و برای جلب توجه بیشتر بر عملیات خارجی و حملات پرمخاطب در غرب متمرکز شده است."
او هشدار داد: "آنها استراتژی خود را عمداً تغییر داده‌اند تا بر انجام حملات پرمخاطب در اروپا یا ایالات متحده تمرکز کنند."