منابع آگاه می گویند که در شماری از صنف‌هایی که در نظام جمهوریت مخلوع تا به ۳۰ دانش‌آموز داشتند، اکنون به ۶ یا ۷ دانش‌آموز محدود شده‌اند. بسیاری از ساکنان محلی می گویند که تغییرات در نصاب درسی و فشارهای اقتصادی باعث به وجود آمدن این وضعیت شده. برخی می گویند که وزارت معارف طالبان مضامینی مانند «امارت‌شناسی» را به نصاب افزوده که از دید آنان به دلسردی برخی از دانش‌آموزان و خانواده‌ها منجر شده.
"مکتب میروم اما زیاد نی، زیاد هم صنفی‌های ما نمی آیند در صنف کم می‌باشیم،باز استادهای ما دو و یا سه صنف را یکجای میکنند برای ما درس می‌دهند."
این پسر ۱۳ ساله که به دلیل حساسیت موضوع از گرفتن نامش در گزارش خود داری می‌کند یکی از شاگردان صنف هفتم است که در یکی از مکاتب دولتی در ولسوالی عنابۀ ولایت پنجشیر درس می‌خواند.
او می‌گوید که در کنار مضامین دیگر که روزانه مطابق تقسیم اوقات درس می‌خواندند حالا یک مضمون دیگر بنام امارت شناسی هم برای شان آموزش داده می‌شود، اما بیشتر شاگردان به مکتب نمی‌آیند و علاقه مندی شان به درس خواندن کمرنگ شده‌است.
منابع آگاه به رادیو آزادی گفته اند که در شماری از صنفهای که در نظام جمهوریت مخلوع تا به ۳۰ دانش‌آموز داشتند، اکنون به ۶ یا ۷ دانش‌آموز محدود شده‌اند.
یک پسر ۱۶ ساله که به دلیل حساسیت موضوع از گرفتن نامش در گزارش خود داری می‌کند، یکی دیگر از شاگردان محلی یک مکتب دولتی است.
او هم از مضامینی که برای شان به صورت اجباری تدریس می‌شود نگران است.
"بعضی بخش‌ها در مدرسه درس داده می‌شود نیاز نیست که او بخش‌ها را ما دوباره در مکتب بخوانیم،باید ما از تکنالوژی و بخش‌های دیگر که به عصر امروزی سازگاری دارند در مکتب بخوانیم، فعلاً ما در مکتب یک کمپیوتر نداریم که در او عملی کار کنم فقط تأکید شان بالای مضامین اسلامی است،در این صورت نمی توانیم با جهان در رقابت باشیم."
این مسئله برخی از خانواده‌های ساکن در ولایت پنجشیر را نیز نگران ساخته است.
مردی که نمی خواهد نامش در گزارش ذکر شود پدر یکی از شاگردان است. او در مورد اینکه فرزندانش چرا از رفتن به مکتب دلسرد شده اند در صحبت با رادیو آزادی چنین می‌گوید:
"فرزندانم به مکتب بسیار به شوق و علاقه می‌رفتند؛ اما در این روز‌ها یک قسم دل سرد شدند، وقتی که من از شان می‌پرسم که او بچه چرا مکتب نمی‌روی، یک فرزندم می‌گوید؛ پدر یک مضمون است، بنام امارت شناسی همین مضمون را به زور برای ما درس می‌دهند، و ما این مضمون را خوش نداریم، و دیگر فرزندم می‌گوید؛ این مضمون امارت شناسی اسم‌اش است، اما در آن کتاب افکار طالبانی تدریس می‌شود."
این مرد اضافه می کند:
"بسیار نگران کننده است، برای تمام کودکان ما که آنها آهسته آهسته از مکتب و آموزش دور می‌مانند، و در یک تاریکی نامعلوم خواهد ماندند، و از طرف دیگر مشکلات اقتصادی است، این موضوع تنها دامن گیر من نی بلکه دامن گیر همه مردم شده."
این مسئله فراتر از ولایت پنجشیر هم مطرح است. شماری از دانش آموزان مکاتب از ولایت‌های مختلف افغانستان به رادیو آزادی گفته اند که در امتحان« امارت شناسی» حکومت طالبان در مورد موضوعاتی از جمله چگونگی شکل گیری رهبری نظام طالبان، تاریخ آغاز فعالیت آنان، اهداف، و تاریخچه حکومت طالبان از آن پرسیده شده است.
مسئولین ریاست معارف و سخنگوی والی طالبان در پنجشیر تا تهیه این گزارش حاضر به صحبت کردن در این باره نشدند.
اما قبلا مقامات طالبان هدف از این اقدامات شان را آگاهی دادن به جوانان از کارکردهای طالبان و تغییر ذهنیت آنان بیان کرده اند.
به عنوان مثال محمد شریف عثمانی رئیس معارف طالبان در ولایت بلخ که به تازگی در جریان یک آزمون امارت شناسی صحبت می‌کرد و این سخنانش از طریق تلویزیون ملی بلخ در کنترل طالبان نشر شد، گفت که باید ذهن‌های شاگردان و محصلین جور شود.
این رویکرد طالبان نگرانی نهادهای حامی حقوق بشر را نیز در پی داشته است.
در بخش یک گزارش مفصل رواداری، یک نهاد مستقل حقوق بشری افغانستان، که در ماه نومبر منتشر شده، چنین آمده است:" وزارت معارف طالبان تا کنون مضامین مهارت‌های زندگی، تعلیمات مدنی، خط و رسم در برخی از صنفهای درسی، وطن دوستی، فرهنگ، دروس علوم اجتماعی، هنر و مضامین مربوط به فقه جعفری در ولایت‌های شیعه نشین را تحت عنوان «مضامین غیر ضروری» از نصاب درسی مکاتب حذف و به جای آنها یا ساعت تدریس مضامین دینی را افزایش داده و یا مضامین جدید دینی را شامل برنامه‌های درسی کرده اند.
رواداری گفته که این گزارش از طریق پرسشنامه، استفاده از منابع محلی و انجام مصاحبه با افراد مختلف از جمله شاهدان عینی در ۲۶ ولایت افغانستان تهیه شده است.
عین الدین بیگ رئیس کمیته حقوق بشر و دادخواهی نهادی به نام شورای جهانی پنجشیریان است.
از او پرسیدم که چرا شاگردان از رفتن به مکاتب در ولایت پنجشیر دلسرد شده اند؟
چنین پاسخ داد:
"با ایجاد مدارس زیر نام دینی در ولایت پنجشیر اکثریت جوانان و نوجوانان تشویق می‌شوند؛ که بروند طلاب مدرسه شوند، بجای اینکه در مکتب درس بخوانند، چون مردم اعتقاد بیشتر بر دین و باور‌های خود شان دارند، و فرزندان خود را می‌فرستند؛ به مدارس دینی، اینکه در این مدارس دینی چه نوع دروسی تدریس می‌شود، و نصاب تعلیمی اش چگونه است، در زیر اداره‌ی طالبان ممکن بعضی از خانواده‌ها این را ندانند."
شمس الدین حامد یکی از فعالان اجتماعی است.
او می‌گوید که طالبان در سراسر افغانستان در مکاتب دولتی سعی میکنند افکار طالبانی را آموزش ترویج کنند که این وضعیت بالای اذهان شاگردان تاثیرات منفی گذاشته است.
"این وضعیت نه تنها که در پنجشیر بلکه در سراسر کشور این خطر وجود دارد، مردم نگران هستند و از رفتن به مدارس جهادی یا مکاتب که این‌ها بیشتر به دنبال ترویج فکر طالبانی هستند، اجتناب می کنند."
آقای حامد به این باور است که اگر این روند ادامه یابد، افغانستان با نسلی روبه‌رو خواهد شد که از سواد و مهارت‌های ضروری برای رقابت در عرصه جهانی بی‌بهره است.
"این می‌تواند یک قشر بی سواد را به جامعه تقدیم کند، و تبعات بسیار بزرگ و منفی را بجا خواهد گذاشت، و نسل‌ها از صلح و ثبات محروم خواهند ماند، و جامعه آسیب جبران ناپذیری را تجربه خواهد کرد."