روز جهانی دختر؛ رنج ها و محرومیت‌های که دختران و زنان در افغانستان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند

«دختران نیز نعمت و روشنی هر خانه‌ای هستند، نمی‌دانم چرا برخی افراد به دختران این‌گونه نگاه می‌کنند؟» بدبختی‌های زنده‌گی شمار زیادی از دختران در افغانستان حتی از روزهای تولد شان آغاز می‌شود.

رفتار تبعیض‌آمیز هنگام تولد دختر

برخی مادران، به ویژه ساکنان مناطق روستایی می‌گویند که به دلیل زایمان دختران، اغلب با تهدید، خشونت و فشار روانی از سوی خانواده‌های همسر خود مواجه می‌شوند.

یک زن ساکن ولایت میدان وردک که مادر چهار دختر و یک پسر است و نمی‌خواهد به دلیل حساسیت موضوع نام‌اش در گزارش ذکر شود، به رادیو آزادی می‌گوید که نزدیک به دو سال پیش به خاطر زایمان چهارمین دخترش با رفتار و گفتار نامناسب از سوی خانواده شوهرش مواجه شده‌است:

"زمانی‌که پسرم به دنیا آمد، شوهرم گوسفند کشت و شکرگزاری کرد که خانه ما یک پسر تولد شده، اما وقتی دخترانم به دنیا آمدند، شوهرم هم به مادرش و هم به من فحش می‌داد که دختر به دنیا آورده‌ایم این دختر بالای ما بار است و در مسجد بگذارید چون به درد ما نمی‌خورد. این برای من دردآور بود. ما خیلی ناراحت شدیم که این مردم چگونه به دختران این‌گونه نگاه می‌کنند، در حالی‌که آن‌ها هم انسان هستند."

این تنها داستان این زن نیست، بلکه شمار زیادی از مادران در افغانستان با چنین وضعیتی مواجه شده‌اند. حتی در برخی از ولایت‌های افغانستان، به ویژه در مناطق دورافتاده، زمانی‌که یک زن فقط دختر به دنیا می‌آورد، شوهرش ممکن است دومین همسر را بیاورد و به نیت داشتن پسر به بار دوم و ‌سوم هم ازدواج می‌کنند.

در افغانستان، چالش‌های سنتی زنده‌گی برای دختران یکی از نمونه‌های بارز از واقعیت‌های تلخ در این کشور است.

دختران افغان از همان کودکی به دلیل جنسیت‌شان با رفتارهای تبعیض‌آمیز در خانه و جامعه مواجه می‌شوند تا زمانی‌که حتی شماری از آن‌ها با همین وضعیت از این دنیا چشم می‌پوشند.

عدم دسترسی برابر به آموزش

"من و خواهرانم می‌خواهیم در آینده داکتر شویم، اما طالبان اجازه تحصیل به ما نمی‌دهند."

بهشته، دختر نه ساله‌ای از کابل، می‌گوید که شرایط فعلی امیدهایش را برای آینده کمرنگ کرده‌است.

بهشته می‌گوید از این خاطر نگرانم که سال آینده پس از اتمام صنف ششم اجازه رفتن به مکتب و آموزش را ندارم: "من اکنون در صنف پنجم هستم و می‌خواهم تا صنف دوازدهم درس بخوانم، اما طالبان اجازه نمی‌دهند و این مرا بسیار ناراحت می‌کند."

بهشته در حالی این اظهارات را مطرح کرده که سازمان ملل متحد روز ۱۱ اکتوبر را به عنوان «روز جهانی دختر» با شعار "چشم‌انداز دختران برای آینده" نام‌گذاری کرده‌است.

از زمان بازگشت طالبان به قدرت در سه سال گذشته در افغانستان، بسیاری از دختران از تحصیلات متوسطه و عالی محروم شده‌اند و در خانه‌ها محبوس شده‌اند که این موضوع باعث بروز فشارهای روانی بر آن‌ها شده‌است.

نگینه، دختر ۱۳ ساله‌ای از ولایت لوگر که پس از تسلط طالبان از تحصیل محروم شده، به رادیو آزادی گفت به دلیل محرومیت از آموزش به مشکلات گوناگون روانی مبتلا شده‌است: "می‌خواستم در آینده یک معلم خوب شوم و برای جامعه و خانواده‌ام مفید باشم، اما اکنون که تحصیلات ما متوقف شده، تمام آرزوهایم به باد رفته است. طالبان به دختران به‌عنوان انسان نگاه نمی‌کنند و این وضعیت به روح و روان من آسیب زده است، فکرم درست کار نمی‌کند، شاید دو سه سال بعد کاملاً دیوانه شوم."

حکومت طالبان علاوه بر تحصیل، در سه سال گذشته زنان را از تفریح و ورزش و سفر بدون محرم نیز منع کرده‌است.

به همین ترتیب، حکومت طالبان در قانون جدید امر به معروف و نهی از منکر صدای دختران و زنان را «عورت» خوانده است که دختران و زنان افغان، جامعه جهانی و حتی علمای دین این را حذف زنان از فضای عمومی می‌دانند، اما مقامات طالبان بر عملی کردن آن تأکید می‌کنند.

کارهای شاقه

داستان‌های دشواری‌های زنده‌گی دختران افغان تنها به محدودیت‌ها و ممنوعیت‌ها خلاصه نمی‌شود، بلکه عوامل دیگری نیز وجود دارد که آن‌ها را مجبور به تحمل بدبختی‌ها در یکی دیگر از مراحل اولیه زنده‌گی کرده‌است.

یکی از این عوامل وضعیت اقتصادی نامناسب خانواده‌هاست.

سعدیه، دختر ۱۰ ساله‌ای از ولسوالی سرخرود ولایت ننگرهار که با پدرش در کوره خشت‌پزی کار می‌کند، به رادیو آزادی گفت مجبور است برای دریافت نفقه خانواده با پدرش کار کند: "من خشت را می‌گذارم و این‌جا ‌قالب می‌کنم، بعداً میبرم آن را خالی می‌کنم، صبح وقت قبل از طلوع آفتاب می‌آیم و تا دوازده بجه کار می‌کنم، پدرم غریب است، ما پول نداریم، مجبورم این کار سخت را کنم."

او توضیح می‌دهد که در ساعات اولیه صبح کارش را آغاز می‌کند و گاهی اوقات به دلیل دوری مکتب از رفتن به آن باز می‌ماند و در وقت درس می‌آید در کوره خشت‌پزی کار می‌کند.

ازدواج‌های زودهنگام

در جوامع افغانستان، رسوم ناپسند و رفتارهای تبعیض‌آمیز بر اساس جنسیت باعث می‌شود که حتی خانواده‌ها دختران خود را در سنین کم به ازدواج دهند یا آن‌ها را به عقد دیگران درآورند.

فعالان حقوق بشر بر این باورند که ریشه این مشکلات ناشی از کمبود سواد، مشکلات اقتصادی و محدودیت‌های ناشی از حکومت طالبان است.

شهرزاد اکبر، رئیس سازمان حقوق بشری «رواداری» به رادیو آزادی گفت: "وضعیت دختران به‌ویژه دختران کم سن و سال در افغانستان بحرانی است. این وضعیت تأثیر جدی بر روان آن‌ها و آینده‌شان دارد. همچنین به دلیل ممنوعیت‌های آموزشی، آمار ازدواج‌های زودهنگام افزایش یافته و متأسفانه آن‌ها قربانی ازدواج‌های اجباری می‌شوند."

خانم اکبر تأکید کرد که سازمان‌های بین‌المللی باید تمرکز بیشتری بر ارتقاء آگاهی عمومی و فراهم کردن امکانات در افغانستان داشته باشند.

نزدیک به دو ماه پیش، رادیو آزادی نیز گزارشی در باره ازدواج‌های اجباری دختران در سنین پایین پس از بسته شدن مدارس دخترانه منتشر کرد که در آن، تعدادی از دختران جوانی‌که در ولایت‌های مختلف افغانستان ازدواج کرده یا نامزد شده بودند، داستان‌های تلخ زنده‌گی خود را بیان کردند.

روز جهانی دختر

یازدهم اکتوبر «روز جهانی دختر» است. ملل متحد گفته است که شعار این روز در سال ۲۰۲۴ "چشم‌انداز دختران برای آینده" است.

این سازمان به تاریخ ۱۹ دسمبر ۲۰۱۱ در مجمع عمومی، یازدهم اکتوبر را به‌عنوان «روز جهانی دختر» اعلام کرده و هدف از تعیین و گرامی‌داشت از این روز را شناسایی حقوق دختران در مراحل مختلف زنده‌گی از کودکی تا نوجوانی و فراتر از آن و رعایت این حقوق دانسته است.

ملل متحد پیشتر در وب‌سایت خود نوشته که نسل کنونی دختران به طور نامتناسبی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی، جنگ‌ها، فقر و نقض حقوق بشر و نابرابری‌های جنسیتی و بحران‌های جهانی قرار گرفته اند.

به‌گفته این سازمان، بسیاری از دختران در کشورهای مختلف هنوز هم از حقوق خود محروم هستند و حتی حق انتخاب ندارند که آینده آن‌ها را محدود می‌کند.

اما ملل متحد همچنین تأکید می‌کند که در حال حاضر ۱،۱ میلیارد دختر با قابلیت‌های بالا در جهان وجود دارند و اگر حمایت مداوم از دختران فراهم شود، ظرفیت‌های قابل توجهی در زمینه‌های اجتماعی، سیاسی، بشری و تجاری ایجاد شده و پیشرفت‌های چشم‌گیری حاصل خواهد شد.