انتونیو گوترش، سرمنشی سازمان ملل متحد، روز یکشنبه ۸ میزان به صف ۲۶ کشوری پیوست که خواستار کشاندن حکومت طالبان به محکمه بین‌المللی عدالت هستند.
اخیراً وزرای خارجه استرالیا، هالند، کانادا و آلمان هشدار داده‌اند که اگر طالبان به نقض حقوق زنان و دختران در افغانستان پایان ندهند، علیه آن‌ها به این محکمه بین‌المللی شکایت خواهند کرد.
این موضع‌گیری جهانی تاکنون از حمایت چندین کشور و سازمان بین‌المللی، از جمله عفو بین‌الملل، برخوردار شده است.
در این گزارش فرشته نگاه به بررسی اهمیت محکمه بین‌المللی عدالت و پیامدهای احتمالی شکایت کشورها از طالبان پرداخته است.
چهارشنبه گذشته، وزرای خارجه کانادا، استرالیا، آلمان و هالند در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد، با انتشار اعلامیه‌ای مشترک، طالبان را به نقض سیستماتیک و آشکار حقوق بشر، به‌ویژه تبعیض جنسیتی علیه زنان و دختران محکوم کردند.
در این اعلامیه هشدار داده شده که اگر طالبان به این نقض‌ها ادامه دهند، به محکمه بین‌المللی عدالت کشانده خواهند شد.
این اقدام پس از آنکه توسط ۲۶ کشور دیگر و عفو بین‌الملل مورد حمایت قرار گرفت، روز یکشنبه ۸ میزان با حمایت انتونیو گوترش سرمنشی ملل متحد نیز روبه‌رو شد.
محکمه بین‌المللی عدالت چیست؟
محکمه بین‌المللی عدالت، که در شهر هاگ هالند و در قصر صلح قرار دارد، در سال ۱۹۴۵ میلادی به منظور حل اختلافات میان کشورها و ارائه نظریات مشورتی حقوقی برای اعضای سازمان ملل متحد تأسیس شد.
نصرالله استانکزی، کارشناس امور حقوقی، به رادیو آزادی در مورد این محکمه چنین توضیح می‌دهد:
"محکمه بین المللی عدالت یکی از ارگان‌های شش‌گانه ملل متحد است که دارای دو نوع صلاحیت می‌باشد: صلاحیت اولش این است که اگر بین دو دولت در مسائل مدنی و حقوقی دعوایی رخ بدهد، این محکمه فیصله می‌کند و نوع دوم صلاحیتش تفسیری و مشورتی است. هرگاه در موارد خاصی اسناد بین‌المللی به شمول کنوانسیون‌های بین‌المللی مورد سوال قرار بگیرند، دولت‌ها حق دارند که به این محکمه مراجعه کنند و تفسیر بخواهند."
آقای استانکزی در مورد تصمیم به کشاندن طالبان به این محکمه چنین می‌گوید:
"چهار حکومتی که تصمیم گرفته‌اند که در پیوند به نقض حقوق زنان در این کشور به محکمه بین‌المللی مراجعه کنند، منظورشان جرم‌انگاری اقدامات طالبان علیه زنان است که در آن صورت جرایم ضد بشری تلقی خواهد شد و این محکمه می‌تواند که از دو طریق به این موضوع بپردازد، اول، موضوع را به شورای امنیت ملل متحد راجع کند که تصمیم بگیرد و دوم به گونه مستقیم می‌تواند به چهار کشوری که مراجعه کرده‌اند تفسیر کند و این کشورها علیه طالبان اقامه دعوا کنند و به محکمه جرایم بین‌المللی یا آی‌سی‌سی مراجعه کنند."
به‌تازگی، عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای به نقل از اگنس کالامارد، سرمنشی این سازمان، تأکید کرد که طالبان زندگی زنان و دختران افغان را به شدت غیرقابل تحمل کرده‌اند و آن‌ها را از تمامی عرصه‌های زندگی حذف کرده‌اند. این سازمان از هر اقدامی که طالبان را برای نقض گسترده حقوق زنان پاسخگو سازد، حمایت می‌کند.
چرا کشاندن طالبان به محکمه بین‌المللی عدالت اهمیت دارد؟
این محکمه تنها مرجع قضایی بین‌المللی است که صلاحیت رسیدگی به اختلافات بین ۱۹۳ کشور عضو سازمان ملل متحد را دارد.
بر اساس قوانین سازمان ملل متحد، فیصله‌های محکمه بین‌المللی عدالت نهایی هستند و امکان تجدیدنظر وجود ندارد.
عدم اجرای حکم، تنها از طریق ارجاع به شورای امنیت سازمان ملل متحد قابل پیگیری است.
ملل متحد می‌گوید که اگر کشوری به تعهداتش براساس حکمی عمل نکند، تنها راه باقی‌مانده برایش، رجوع به شورای امنیت ملل متحد است که براساس منشور این سازمان می‌تواند به قطعنامه‌ای رای دهد.
اما در جمع پنج عضو دایمی شورای امنیت، چین، روسیه، ایالات متحده، بریتانیا و فرانسه، در سه سال برگشت طالبان به قدرت چین و روسیه در بیشتر موارد از رای دادن علیه حکومت طالبان امتناع ورزیده‌اند.
از جمله شورای امنیت ملل متحد در دسمبر ۲۰۲۳ با سیزده رای مثبت و دو رای ممتنع از سوی چین و روسیه قطعنامه‌ای خواستار تعیین فرستاده ویژه برای افغانستان را تصویب کرد.
غوث جانباز، آگاه امور سیاسی، در مورد می‌گوید:
"جای شک نیست که حقوق زنان با نقض آشکار حکومت طالبان رو به رو است اما برخی کشورهای که تعامل نزدیک با طالبان دارند موانع را در این رابطه ایجاد خواهند کرد اما برخی فشارهای مالی، سیاسی و حقوقی و فشار اخلاقی بالای طالبان افزایش خواهد یافت."
عواقب کشاندن طالبان به محکمه بین‌المللی عدالت
طالبان از زمان بازگشت به قدرت در سال ۱۴۰۰ تاکنون توسط هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشده‌اند و کرسی افغانستان در سازمان ملل متحد نیز به نماینده این گروه واگذار نشده است.
نصرالله استانکزی بر این باور است که کشاندن طالبان به محکمه بین‌المللی عدالت می‌تواند پیامدهای جدی برای این گروه به همراه داشته باشد و به دردسری جدی برای آن‌ها تبدیل شود.
"اگر مسایل تحقق پیدا بکند، نتایج در قبال خواهد داشت، این اقدام می‌تواند که باعث تحریم‌های جدید و جدی علیه حکومت طالبان شود."
طالبان تا اکنون واکنش نشان نداده اند
حکومت طالبان هنوز در مورد حمایت سرمنشی سازمان ملل متحد از این تصمیم اظهار نظر نکرده است. اما حمدالله فطرت، معاون سخنگوی طالبان، در واکنش به اقدام استرالیا، هالند، آلمان و کانادا گفته بود که حقوق بشر در افغانستان رعایت می‌شود و هیچ تبعیضی علیه کسی صورت نگرفته است.
اما از زمان به قدرت رسیدن طالبان در تابستان ۱۴۰۰، این گروه مکتب‌های دخترانه بالاتر از صنف ششم را بسته و نهادهای تحصیلات عالی را نیز بر روی دختران مسدود کرده است. همچنین، زنان از فعالیت در بسیاری از ادارات حکومتی و موسسات غیردولتی، سفر بدون محرم، حضور در پارک‌های عمومی و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی منع شده‌اند، که این اقدامات واکنش‌های شدید بین‌المللی را به دنبال داشته است.
استقبال زنان
رقیه ساعی، فعال حقوق زنان، از حمایت بین‌المللی برای کشاندن طالبان به محکمه بین‌المللی عدالت استقبال کرده و امیدوار است این اقدام بتواند وضعیت زنان و دختران در افغانستان را تغییر دهد.
"این که حکومت طالبان به خاطر نقض حقوق زنان و دختران و ظلمی را که بالای زنان و دختران به گونه سیستماتیک انجام می‌دهند به محکمه بین‌المللی لاهه کشانیده خواهند شد، گام مثبت و نیک است و امیدوارم که سازمان ملل متحد و کشورهای منطقه و جهان تعهدشان را به حقوق بشر به نمایش بگذارند و ثابت کنند که نمی‌گذارند نقض حقوق بشر و کرامت انسانی در افغانستان از سوی طالبان ادامه یابد. و طالبان در برابر این همه جنایات‌شان علیه زنان پاسخگو قرار داده شوند."
