همزمان با سهسالگی حاکمیت دوبارۀ طالبان در افغانستان، برخی از افغانها میگویند که از عملکرد حکومت طالبان در این مدت راضی نیستند و مدعیاند که این حکومت به نیازمندیهای آنان توجه نکردهاست.
یکی از جوانان در ولایت بلخ که بهخاطر حساسیت موضوع نخواست از او در گزارش نام برده شود، به رادیو آزادی گفت: "از حکومت فعلی هیچکسی راضی نیست، به شمول جوانان تحصیلکرده که زحمت کشیدند و تحصیل کردند، اما در مقامهای بلند دولتی همه افرادی هستند که سواد کافی ندارند. از آن مهمتر اینکه یک قشر جامعه که خانمها هستند، از تحصیل محروم شدهاند و این بسیار یک معضلۀ بزرگ برای مردم افغانستان است."
همچنان یک بانو باشنده ولایت کابل به دلیل حساسیت موضوع به شرط افشا نشدن نام و تغییر صدای اصلیاش به رادیو آزادی گفت: "متأسفانه در طول این سه سال اوضاع هیچ خوب نبوده، یعنی در کل اوضاع اجتماعی روزبهروز رو به وخامت است. موضوع تعلیم، تحصیل و کار خانمها و اشتراک آنها در موضوعات به سطح ملی و بینالمللی کاملاً صفر شده و آنان به حاشیه کشانیده شدهاند که این مسایل روزبهروز اوضاع را خراب میسازد."
طالبان پس از بازگشت به قدرت در ۱۵ اگست سال ۲۰۲۱ میلادی، دانشآموزان دختر بالاتر از صنف ششم را از رفتن به مکتب منع کردند و پس از آن در اواخر سال ۲۰۲۲، پوهنتونها را نیز به روی دختران بستند و زنان را از کار در بسیاری ادارههای دولتی و غیر دولتی و دفترهای ملل متحد در افغانستان منع کردند.
همچنان بر فعالیت زنان در آرایشگاهها، رفتن آنان به پارکهای تفریحی، ورزشگاهها و حمامهای زنانه نیز محدودیت وضع شدهاست.
حکومت طالبان اما مدعی است که حقوق زنان و حقوق بشر در چهارچوب شریعت اسلام در افغانستان تأمین است.
ذبیحالله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان به سؤالات رادیو آزادی در مورد تلاشها و دستاوردهای حکومتشان در سه سال گذشته پاسخ نداد، اما مقامهای طالبان همواره گفتهاند که حکومتشان مشروع و همهشمول است و برای بهبود زندگی افغانها تلاش میکنند.
اما برخی از آگاهان امور سیاسی میگویند که حکومت طالبان در سه سال گذشته در مسایل داخلی، رعایت حقوق بشر، مدیریت اقتصاد و دیپلوماسی بینالمللی ناکام بودهاست.
لیزا سروش، پژوهشگر حل و فصل منازعات، به رادیو آزادی گفت حاکمیت طالبان در این مدت ثابت ساخت که آنان پابند نظام قانونسالار و استوار بر قوانین بشری که در آن آزادی، دموکراسی، اراده و مشارکت مردم تمثیل شود، نیستند: "چیزی دیگر را که طالبها بهعنوان ضعف خود نشان دادند، این است که توانایی حاکمیت مؤثر که بتواند مشروعیت ملی در داخل افغانستان و مشروعیت بینالمللی را کسب کند، هنوز ندارند و تا زمانیکه طالبها این توان را پیدا نکنند، بدون شک نمیتوانند که موفق باشند."
دفتر هیئت معاونت سازمان ملل متحد در افغانستان (یوناما) یک ماه قبل در گزارشی با اشاره به فرمانهای ملا هبتالله آخندزاده، رهبر طالبان در موارد مختلف گفت که اقدامات اجرایی از سوی وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان به فضای ترس و تهدید در میان مردم افغانستان افزوده است.
یوناما گفته که عدم پابندی به دستورالعملهایی دربارۀ مکلفیتها و ممنوعیتهای این وزارت که گاهی منجر به مجازات شدید میشود، تأثیرات منفی بر برخورداری از حقوق و آزادیهای بنیادی در ابعاد مختلف زندگی مردم ساکن در افغانستان توأم با تأثیر تبعیضآمیز و نامتناسب بالای زنان داشته است.
اما وزارت امر به معروف و نهی از منکر حکومت طالبان در پاسخ گفته است، هر عملی که خلاف اصول اسلامی و افغانی و قوانین حکومت آنها نباشد، ممنوع نشده، اما اگر خلاف آن باشد، آنان مکلف به ممنوعیت آناند.
در این حال، سید عبدالرزاق لقمان، دیپلمات پیشین و آگاه سیاسی، میگوید طالبان در سه سال گذشته قانون و تطبیق آن را در افغانستان رعایت نکرده و نتوانسته مشروعیت داخلی و بینالمللی را حاصل کنند.
او به رادیو آزادی گفت جامعه جهانی با راهاندازی کنفرانسها تلاش کرد تا طالبان از این فرصتها استفاده کرده و یک حکومت مشروع را بنا نهند، اما از اینکه طالبان نتوانستند از این فرصتها استفاده کنند، نیاز است تا بر آنان فشار آورده شود: "طالب به ایجاد یک حکومت مشروعی که هم در بعد داخلی و هم در بعد بینالمللی مشروعیت داشته باشد، هرگز نمیتواند موفق شود. بناً بهترین راه این است که سازمان ملل متحد و کشورهای دوست بالای طالب فشار وارد کنند، تا اینکه به یک حکومت افغانستانشمول، اقوام و مذهبشمول و البته تمامی جریانشمول تن بدهد."
با آنکه سفارتهای بیشتر کشورها در سه سال گذشته در کابل بسته بودهاند، اما چین، روسیه، ایران، پاکستان و برخی کشورهای آسیای مرکزی عملاً روابط دیپلماتیک خود را با طالبان برقرار کرده و همچنان نمایندههای طالبان را در کشورهای خود پذیرفتهاند.
گفتنیست که طالبان در سه سال حاکمیت دوبارۀ خود بدون بهدست آوردن موفقیت برای احراز کرسی افغانستان در سازمان ملل تلاش کردهاند.
از سوی دیگر، عمر صمد، دیپلمات سابق افغانستان و تحلیلگر ارشد در شورای اتلانتیک مستقر در امریکا میگوید حکومت طالبان تا به حال نتوانسته که اعتماد کافی داخلی و خارجی را کسب کند که این بزرگترین چالش در برابر حکومت فعلی بوده و عواقب ناگوار اقتصادی و اجتماعی برای مردم افغانستان دارد.
او در صحبت با رادیو آزادی برای حل مشکلات افغانستان بر گفتوگوهای بینالافغانی تأکید کرده و گفت با آنکه امنیت در افغانستان بهگونه بهتر تأمین شده، اما نیاز است تا با استفاده از فرصتها کارهای دیگری انجام شود: "فکر میکنم ملل متحد هم میخواهد که در حل مشکلات کمک کند و از فرصتهایی که است از آن استفاده درست شود. امیدواری این است که هم کسانیکه در قدرت هستند و هم افغانهای دیگر که در داخل و خارج کشور اند به یک افهام و تفهیمی برسند و بتوانیم از طریق صحبتهای افغانی خود بتوانیم که این مشکل را حل کنیم."
هیئت حکومت طالبان برای اولین بار در نشست سوم دوحه به میزبانی سازمان ملل متحد در پایان ماه جون شرکت کرد که به درخواست طالبان بر موضوعات اقتصادی و مبارزه با مواد مخدر متمرکز بود.
در این نشست، طالبان نخواستند در مورد حقوق زنان صحبت کنند و یا با جامعه مدنی ملاقات داشته باشند.
شماری از آگاهان روابط بینالمللی میگویند که طالبان با حاکمیت دوباره افغانستان را از تعامل، اشتراک و سهمگیری تاریخیاش بهمثابۀ یک دولت مستقل با حاکمیت و تاریخی کاملاً از معادلات و تعاملات جهانی محروم و منزوی ساخته است.
غوث جانباز، دیپلمات پیشین و یکی از این آگاهان، به رادیو آزادی گفت تا وقتیکه طالبان یک حکومت مشروع، مسئول و ملی را تشکیل ندهند و با ایجاد تغییرات اساسی مشروعیت داخلی به دست نیاورند، این انتظار را نداشته باشند که حکومتشان به رسمیت شناخته شود: "اینکه طالبان انتظار داشته باشند که افغانستان یک کشوری باشد که اهمیت قابل ملاحظه داشته باشد در سطح جهانی آنها را به رسمیت بشناسند و سایر کشورها از آنها پیروی کنند، این معادله و این وضعیت بسیار دور به نظر میرسد و طالب تا که از درون خود را تغییر ندهد و حاکمیت موجودهشان از طرف مردم افغانستان مشروعیت داخلی پیدا نکند، آرزوی به رسمیت شناختنشان بیشتر به یک سراب شباهت خواهد داشت."
محدودیتهای طالبان بر حقوق اساسی زنان و دختران افغان و تطبیق برخی قوانین اجتماعی که سختگیرانه خوانده میشوند از زمان بازگشت به قدرت، فرصتها برای به رسمیت شناختن حکومت طالبان را به چالش کشیده و تا کنون هیچ کشوری آنان را به رسمیت نشناخته است.
تأمین حقوق زنان، آزادی بیان، ایجاد حکومت فراگیر، همهشمول و مشروعیت داخلی شرایطی هستند که جامعهٔ جهانی برای به رسمیت شناختن حکومت طالبان مطرح کردهاست.
با آنکه طالبان همواره خواهان تعامل با کشورهای جهان بوده، اما تا کنون هیچ یک از محدودیتهای وضع شده بر زنان و سایر موارد را رفع نکرده و مسایل مربوط به آموزش و کار زنان را موضوعات داخلی افغانستان خوانده است، آنچه که برای بسیاری افغانها و جامعه جهانی قابل قبول نیست.