برخی از مهاجرین افغان در ایران که به‌گونهٔ غیرقانونی زندهگی می‌کنند از شرایط دشوار زندهگی خود شکایت و نگرانی دارند.
آنان می‌گویند که به دلیل بیکاری و وضعیت بد اقتصادی مهاجر شدند اما در ایران از هیچ‌گونه حقوق مهاجرتی برخوردار نیستند و به دلیل ترس از اخراج اجباری به‌گونهٔ پنهانی زندگی می‌کنند.
شیرالله مخلص، یکی از هزاران مهاجر افغان در ایران است که می‌گوید، یک سال قبل به دلیل مشکلات اقتصادی و نبود کار افغانستان را به مقصد ایران ترک کرد.
او که ۲۵ ساله است و سرپرستی یک خانوادهٔ هشت نفره را به عهده دارد، می‌گوید که در شهر تهران در یک شرکت ساختمانی ماهانه در بدل ده میلیون تومان، معادل حدود ۱۰ هزار افغانی کار می‌کند که برای تأمین هزینه‌های زندهگی خودش و خانواده‌اش در افغانستان بسنده نیست.
او در بارهٔ مشکلات زندگی مهاجرتی در ایران به رادیو آزادی گفت:
"ما ماهانه مبلغ نه و یا ده میلیون تومن کار می‌کنیم که ده هزار افغانی می‌شود، اما در اینجا به هیچ صورت برای ما کافی نیست، حیران ماندیم این پول را اینجا مصرف کنیم یا به افغانستان به فامیل خود روان کنیم، اینجا بیمه نیستیم، آزار و اذیت می‌شویم، هیچ وقت ما آزاد گشت‌وگذار کرده نمی‌توانیم، به کار می‌رویم و دوباره به اتاق خود بر می‌گردیم."
شیرالله مخلص می‌گوید، به‌گونهٔ پنهانی در ایران زندگی می‌کند و همیشه با برخورد تحقیرآمیز روبه‌رو می‌شود.
"مردم ایران به هیچ صورت خوش ندارند به نام افغان در اینجا کار و یا زندهگی کنیم، ما در نظر این‌ها فکر می‌کنند انسان نیستیم."
پناهندۀ مقیم ایران: چون مدرک اقامت نداریم، شکایت کرده نمی‌توانیم
شاداب اسلام‌یار ۱۵ ساله یکی دیگر از مهاجرین افغان است که در ایران مصروف کارهای شاقه است. او که دو سال قبل به ایران رفته، از مشکلاتی که در آنجا با آن مواجه است چنین روایت می‌کند:
"دوازده الی سیزده ساعت کار می‌کنم و در عوض‌اش برایم هشت میلیون تومان حقوق می‌دهد که هشت هزار افغانی می‌شود، اما پول‌اش زیاد بی‌ارزش است، اگر صاحب‌کار آدم خوب باشد پول را پرداخت می‌کند و اگر نباشد پول را هم نمی‌دهد، هیچ کسی صدای ما را نمی‌شنود، چون بدون مدرک هستیم، اگر شکایت کنیم رد مرز می‌کنند، در اینجا با مشکلات زیاد دچار هستیم، کارهای شاقه را بالای ما انجام می‌دهند، حتا کثافات را توسط ما پاک می‌کنند."
داستان مهاجرت افغان‌ها چندین دهه است که ادامه دارد، اما پس از به قدرت رسیدن دوبارهٔ طالبان در افغانستان در آگست ۲۰۲۱، صدها هزار افغان به دلایل مختلف از جمله بیکاری، تهدیدات امنیتی، وضع محدودیت‌های سخت‌گیرانهٔ طالبان بر زنان و دختران به کشورهای مختلف از جمله ایران و پاکستان مهاجر شدند.
فرحت رحمان، یکی از فعالان اجتماعی می‌گوید که بحران مهاجرت افغانستان را آسیب‌پذیر ساخته است.
او به رادیو آزادی گفت:
"بحران مهاجرت افغانستان یکی از فاجعه‌های بسیار شدید است که متأسفانه در جریان سه سال گذشته یک‌بار دیگر باز هم شاهد متواری شدن صدها هزار افغان هستیم که با بدترین حالت در کشورهای همسایه (ایران و پاکستان) با مشکلات و سختی‌های بی‌شمار دست و پنجه نرم می‌کنند. یکی از تبعات این بحران فرار مغزها و کدرهای جوان است که در جریان چند دهه اندوخته‌های علمی و تخصصی را فرا گرفتند."
این فعال اجتماعی می‌افزاید، اگر زمینهٔ کار برای مردم در افغانستان فراهم نشود و مهاجرت افغانان ادامه یابد، پیامدهای آن برای آیندهٔ افغانستان ناگوار خواهد بود.
ایران کشوری است که شمار زیادی از مهاجرین افغان در آن زندگی می‌کنند.
تا هنوز شمار دقیق مهاجرین افغان در این کشور مشخص نیست، اما حدود هشت ماه پیش وزارت داخلهٔ ایران گفته بود که حدود ۵ میلیون مهاجر فاقد اسناد افغان در ایران زندهگی می‌کنند که روند اخراج آنان را آغاز کرده است.
بر اساس آمار ادارهٔ بین‌المللی مهاجرت (IOM) ایران و پاکستان از جنوری ۲۰۲۳ تا اپریل ۲۰۲۴ بیش از ۱.۵ میلیون مهاجر افغان را اخراج کرده‌اند که با گذشت هر روز به این رقم افزوده می‌شود.
