«حدود یک و نیم سال می شود که برای گرفتن پاسپورت من و خانواده‌ام ثبت نام کرده ایم؛ اما متاسفانه هنوز نوبت ما نرسیده.»
سیرنوابی باشندۀ کابل می گوید که به دو دلیل عمده می خواهد که به خود و خانواده‌اش پاسپورت بگیرد:
«دلیل مهمتر از همه فقر و بیچارگی است که اینجا کار و اشتغال نیست. مردم در حالت بسیار سخت زندگی می کنند. دو و نیم سال است که بیکار هستم، خدا می داند که ما چه قسم زندگی می کنیم و چه مشکلاتی را متحمل می شویم. دلیل دیگر این است که درس و تعلیم به فرزندان ما به خصوص به دختران وجود ندارد.»
بر بنیاد گزارش بانک جهانی، از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در بیش از دو سال گذشته، میزان بیکاری در این کشور دو برابر افزایش یافته است.
در این گزارش که در ماه اکتبر سال گذشته منتشر شد آمده است که سطح بیکاری در میان جوانان و زنان به طور نگران کننده‌‌ای بلند رفته است.
بر اساس اقدامات سختگیرانۀ طالبان علیه زنان در افغانستان، زنان از کار کردن در بسیاری ادارات حکومت طالبان و موسسات داخلی و خارجی غیردولتی در این کشور محروم شده اند.
طالبان پس از بازگشت به قدرت در افغانستان در اواسط تابستان سال ۲۰۲۱، دانش آموزان دختر بالاتر از صنف ششم را از رفتن به مکتب منع کردند و در ماه دسامبر سال ۲۰۲۲، پوهنتون‌ها را به روی دختران بستند.
"امیدی به تغییر اوضاع وجود ندارد"
در بیش از دو نیم سال گذشته، صدها هزار نفر در صدد گرفتن پاسپورت برآمده اند. ناظران به این باورند که این موضوع نشان دهنده آن است که بسیاری از جوانان تحصیلکرده و اهل فن و حرفه در تلاش فرار از ممنوعیت‌های سختگیرانه طالبان هستند.
شبدر صمیم: تمام تلاش‌هایم برای اخذ پاسپورت به دلیل ادامۀ تحصیل و گرفتن بورسیۀ تحصیلی است
شبدرصمیم، باشندۀ ولایت بلخ از یک سال به این طرف منتظر اخذ پاسپورت است.
او می گوید که برای دریافت بورسیۀ تحصیلی می خواهد پاسپورت بگیرد:
«فعلاً امیدی به تغییر و بهتر شدن اوضاع در افغانستان وجود ندارد، تمام تلاش‌هایم برای اخذ پاسپورت به دلیل ادامۀ تحصیل و گرفتن بورسیۀ تحصیلی است.»
از سوی دیگر، برخی از شهروندان افغانستان برای تداوی در بیرون از این کشور و یا انتقال بیماران‌شان به خارج از افغانستان می‌خواهند پاسپورت اخذ کنند.
عبدالغفار باشندۀ ولایت فراه در این باره بیشتر می‌گوید:
«من در خانه مریض دارم و داکتران گفته اند که تداوی او در افغانستان ممکن نیست و گفته اند که باید برای درمان به بیرون از کشور برده شود. خیلی وقت که به شعبۀ پاسپورت مراجعه می کنیم، هیچ کس به ما پاسخ نمی‌دهد. نمی‌دانیم که این درد خود را به کی بگوییم.»
توزیع پاسپورت؛ از آنلاین تا آفلاین
چندی پس از بازگشت طالبان به قدرت، روند توزیع پاسپورت بیشتر به صورت آنلاین به پیش می رفت. در آن زمان هم شکایت متقاضیان از این روند کم نبود.
اما به دنبال اعلام طالبان مبنی بر آغاز صدور پاسپورت به صورت آفلاین یا عریضه‌های کاغذی، هزاران نفر در ماه جنوری به ریاست پاسپورت طالبان در کابل هجوم بردند.
طالبان پس از حدود دو هفته، صدور پاسپورت از طریق عریضه‌های حضوری را باری دیگر توقف دادند.
لیزا: فضای تنگ زندگی برای مردم چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ اجتماعی زمینه را مساعد ساخته که مردم به هر نحوی تلاش کنند و هر راهی را جستجو کنند تا از این کشور بیرون شوند
ریاست پاسپورت طالبان در اعلامیه‌ای در ۲۱ ماه جنوری در شبکۀ ایکس (توییتر سابق) گفت که این اقدام بنابر ازدحام مراجعین و نبود تسهیلات لازم روی دست گرفته شده است.
فرار از اقدامات سختگیرانه طالبان؟
لیزا سروش کارشناس امور سیاسی در امریکا در بارۀ دلیل افزایش متقاضیان پاسپورت در افغانستان به این نظر است:
«از لحاظ امنیتی، امنیت روانی به صورت قطعی وجود ندارد. دوم فضای تنگ زندگی برای مردم چه از لحاظ سیاسی و چه از لحاظ اجتماعی زمینه را مساعد ساخته که مردم به هر نحوی تلاش کنند و هر راهی را جستجو کنند تا از این کشور بیرون شوند. فعالیت سیاسی و مدنی و آزادی بیان به صورت قطعی دروازه‌هایش بسته است.»
اتهامات فساد در روند توزیع پاسپورت در افغانستان زیر سلطه طالبان
از زمان بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان در بیش از دو سال گذشته، روند صدور پاسپورت در این کشور بار‌ها به تعویق افتاده است. طالبان گفته اند که بر اساس نوبت و در یک پروسۀ شفاف به متقاضیان پاسپورت صادر می کنند.
اما سر و صداهایی در مورد فساد و تاخیر در روند توزیع پاسپورت در افغانستان زیر حاکمیت طالبان موجود بوده است.
ذبیح الله مجاهد سخنگوی حکومت طالبان در اوایل ماه فبروری پارسال به طلوع نیوز گفت که سه صد کارمند ریاست عمومی پاسپورت به اتهام فساد دستگیر یا از وظیفه اخراج شده اند.
با وصف این اظهارات طالبان، شماری از افراد در افغانستان به رادیو آزادی گفته اند که نوبت در روند صدور پاسپورت رعایت نمی‌شود.
بهای رسمی یک قطعه پاسپورت پنجساله در افغانستان بیش از ۸۰ دالر است.
اما منابع به رادیو آزادی می گویند که قیمت یک قطعه پاسپورت در بازار سیاه به صدها دالر امریکایی می رسد.
سیر نوابی باشنده کابل یکی از آنان است:
«راه‌های مختلفی را جستجو کردم تا زودتر پاسپورت به دست بیاورم اما موفق نمی شوم. پول کافی هم ندارم. قیمت پاسپورت {در بازار سیا} دوهزار دالر است و اگر پول داشته باشی می توانی که زودتر ظرف دو یا سه روز پاسپورت بگیری.»
گزارش‌های بین المللی نشان می دهند که پاسپورت افغانستان در ردیف کم اعتبارترین پاسپورت‌های جهان قرار دارد.
هنوز هیچ کشور جهان حکومت طالبان را به رسمیت نشناخته است. از همین رو، پاسپورت افغانستان نشان از جمهوری ساقط شده دارد.
