نخستین سالروز کشته شدن ایمن الظواهری، آیا تهدید القاعده پا برجاست؟

یک سال پیش از امروز، جوبایدن، رئیس جمهور ایالات متحده در اول ماه آگست سال ۲۰۲۲ به گونه ی غیرمنتظره کشته شدن ایمن الظواهری، رهبر پیشین شبکه القاعده در قلب کابل را اعلام کرد، شبکه ای که مسئولیت حملات مرگبار یازدهم سپتمبر سال ۲۰۰۱ در ایالات متحده را پذیرفته بود.

او در بخشی از سخنانش چنین گفته بود:

"ایالات متحده به دستور من به روز شنبه سی ام ماه جولای با موفقیت حمله هوایی را در کابل، افغانستان به پایان رساند که به کشته شدن امیر القاعده، ایمن الظواهری انجامید."

آقای بایدن از کشته شدن مرد مصری تباری خبر داد که به گفته مقامات امریکا از طراحان اصلی قتل هزاران تن در داخل و خارج از ایالات متحده بود.

به گفته اداره بایدن، ایمن الظواهری در حمله طیاره بی‌سرنشین امریکا در خانه ای در منطقه به شدت محافظت شده شیرپور در شهر کابل کشته شد، جایی که گفته شده ظواهری همراه با خانواده‌اش پنهان شده بود.

باید گفت:

"عدالت اجرا شده و این رهبر تروریست دیگر نیست. مهم نیست چه قدر طول می کشد، مهم نیست کجا پنهان می شوید، اگر شما تهدیدی برای مردم ما باشید، ایالات متحده شما را پیدا و نابود می کند.»

موضع گیری طالبان

حکومت طالبان پس از تقریباً ۳ روز سکوت در مورد این سخنان بایدن، سکوت خود را در چهارم ماه آگست سال ۲۰۲۲ شکست، اما ادعا کرد که در بارۀ حضور رهبر القاعده در قلب کابل هیچ اطلاعی ندارد.

با گذشت یکسال از پخش خبر کشته شدن ظواهری، هنوز حکومت طالبان رسماً حضور و قتل او در کابل را تایید نکرده است.

ذبیح الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در بیست و پنجم ماه آگست سال ۲۰۲۲ در مورد خبر کشته شدن ظواهری در یک نشست خبری چنین گفته بود:

"درباره ادعای حضور ظواهری باید بگویم که این موضوع همچنان به عنوان یک ادعا باقیست. تحقیقات ادامه دارد. هیچ جسدی پیدا نشده است، بخاطری که هدف با شلیک موشک به طور کامل ویران شده است."

تأثیر قتل ظواهری بر فعالیت القاعده

مقامات امریکا پس از اعلام بایدن در مورد کشته شدن رهبر القاعده گفته بودند که این رویداد ضربه قابل ملاحظه ای به القاعده وارد می کند و از توان عملیاتی اش می کاهد.

اما برخی ها دیدگاه متفاوت دارند، از جمله بل روجیو، تحلیلگر ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها که مرکزش در واشنگتن دی‌سی است.

او به رادیو آزادی چنین می گوید:

"قتل ظواهری چگونگی فعالیت القاعده را تغییر نداده است. از موفقیتش در ساحات مختلف بشمول جنوب آسیا و مشخصاً افریقا جایی که القاعده به گونه چشمگیر عمل می کند، نکاسته است."

رئیس جمهور بایدن بیش از یکسال پس از خروج کامل نیروهای امریکایی از افغانستان و حاکمیت دوباره طالبان بر این کشور، از کشته شدن ایمن الظواهری خبر داد، در حالی که خروج نیروهای امریکا از افغانستان همواره با انتقاد هایی به همراه بوده است.

پس از حدود دو سال، وزارت خارجۀ ایالات متحده اخیراً نسخه محرمانه گزارش خود را در این مورد منتشر کرد.

در بخشی از این گزارش آنچه اشتباهات اداره بایدن در مدیریت بحران تخلیه از کابل خوانده شده، مورد انتقاد قرار گرفته است.

رئیس جمهور بایدن که در گذشته از چگونگی خروج نیروها دفاع کرده، در واکنش به چیزی که اشتباهات اداره اش در این بخش خوانده شده، چنین گفته است:

«تمامی شواهد در حال بازیابی است. یادتان است در باره افغانستان چه می گفتم؟ گفتم که القاعده آنجا نباشد. گفتم که از طالبان کمک بگیریم. حالا چه اتفاق افتاده؟ چی می گذرد؟ رسانه خود را ببینید. راست می گفتم.»

در واکنش به این سخنان رئیس جمهور بایدن، وزارت خارجۀ حکومت طالبان در اول جولای در بیانیه ای اظهارات جو بایدن را درک حقیقت خواند.

اما هزاران کیلومتر دور تر از افغانستان، برخی از سیاستمداران امریکا از حضور القاعده در افغانستان سخن می زنند.

انتقاد از سیاست اداره بایدن در برابر تهدید القاعده

مایکل مک کال از حزب جمهوریخواه و رئیس کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان ایالات متحده گفته است، این که رئیس جمهور بایدن ادعا می کند که القاعده دیگر در افغانستان فعالیت نمی کند یا این که طالبان به نحوی به شریک امنیت ملی شان در منطقه مبدل شده اند، کاملاً دور از واقعیت است.

در بیانیه ای که در هفتم ماه جولای از سوی این کمیته منتشر شد، به نقل از آقای مک کال آمده است که سخنان بایدن تنها به عنوان تلاشی برای به گفته او سفید کردن روابط دیرینه طالبان و القاعده تفسیر شده می تواند.

در ادامه آمده است که حرف های آقای بایدن حتی ممکن است تلاشی باشد برای سوق دادن ایالات متحده در مسیر به رسمیت شناسی طالبان به عنوان حکومت افغانستان، تبصره ای که اداره بایدن هنوز در موردش ابراز نظر نکرده است.

بل روجیو می گوید، که رهبران سیاسی امریکا باید از تهدید واقعی القاعده آگاه ساخته شوند.

" اداره ضد تروریزم ایالات متحده، کسانی که عملاً در ساحه این کار را انجام می دهند، نیاز دارند تا این موضوع را از نزدیک پیگیری و به گونۀ موثق ارزیابی اش کنند. آن ها باید تلاش اعظمی به خرچ دهند تا رهبری سیاسی تهدید جدی را که حضور القاعده در افغانستان متوجه امریکا و غرب می کند، درک کند."

گزارش مختصصان در مورد حضور القاعده در افغانستان


در ۳۲مین گزارش تیم حمایت تحلیلی و نظارت بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد که روز پنجشنبه بیست و هفتم ماه جولای منتشر شد، آمده است که رهبران القاعده در تلاش تقویت روابط خود با گروه‌های مسلح خارجی فعال در افغانستان استند.

در ادامۀ گزارش آمده است که القاعده با حمایت مقام‌های بلندپایه حکومت طالبان در اداره‌های دولتی طالبان نفوذ کرده.

در گزارش قبلی این تیم نیز از ادامه نزدیکی روابط بین طالبان و القاعده سخن گفته شده است و آمده که القاعده افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان را پناهگاه امن می داند.

بر اساس این گزارش، از ماه آگست سال 2021، رهبران ارشد القاعده از جمله محمد ابطای معروف به عبدالرحمن المغربی بین افغانستان و ایران سفر کرده اند.

در گزارش به نقل از یکی از کشور های عضو شورای امنیت که نامش افشا نشده، آمده است که محمد صلاح الدین عبدالحلیم زیدان معروف به سیف العدل، رهبر کنونی شبکه القاعده در سال ۲۰۲۲ از پایگاهش در ایران به افغانستان سفر کرده است.

بر اساس گزارش، یک عضو دیگر شورای امنیت سازمان ملل متحد به این باور است که سیف العدل در افغانستان است.

وزارت خارجه حکومت طالبان این گزارش را رد کرده است.

طالبان که در سال های نیمه دوم دهه نود میلادی میزبان اسامه بن لادن، رهبر پیشین شبکه القاعده بودند، گفته اند که به هیچ گروهی اجازه استفاده از خاک افغانستان برای اقدام علیه کشور های منطقه و جهان را نمی دهند.

علی احمد جلالی استاد پوهنتون دفاع ملی امریکا در واشنگتن دی سی است.

او به رادیو آزادی گفت که القاعده هنوز هم ممکن است تهدید بار بیاورد.

"القاعده هنوز هم موجود است. شما دیدید که رهبر شان در کابل کشته شد. القاعده در پاکستان، افغانستان و شرق میانه وجود دارد. اما قدرتی که در گذشته داشت، ندارد. اما از طریق همکاری با دیگر سازمان های تروریستی منطقه ای و جهانی ممکن است که یک تهدید بزرگ به اروپا و امریکا باشد."

در گزارش تیم حمایت تحلیلی و نظارت بر تحریم های شورای امنیت سازمان ملل متحد آمده است که شمار اعضای اصلی شبکه القاعده در افغانستان بین ۳۰ تا ۶۰ تن ثابت باقی مانده که عمدتاً متشکل از چهره های ارشد در کابل، قندهار، هلمند و کنر استند.

بر بنیاد این گزارش، تعداد تمامی جنگجویان القاعده در افغانستان ۴۰۰ نفر تخمین زده می شود و بشمول خانواده ها و طرفداران شان به حدود 2 هزار تن می رسند.

در ادامه آمده است که افراد القاعده در ولایات هلمند، زابل، قندهار، غزنی، کابل، پروان، کنر، ننگرهار و نورستان فعالیت می کنند.

در این گزارش گفته شده است که شبکه القاعده کمپ های آموزشی جدید را در ولایت های بادغیس، هلمند، ننگرهار، نورستان و زابل و خانه های امن در ولایات فراه، هلمند، هرات و کابل ایجاد کرده است.

یاسر احمدزی، رئیس پیشین انستیتوت صلح افغانستان است.

او به رادیو آزادی گفت که با توجه به کشته شدن رهبران کلیدی القاعده، این شبکه دیگر منسجم نیست.

"فکر نمی کنم که در وضعیت فعلی القاعده گروه یا شبکه منسجم مانده باشد، زیرا رهبران کلیدی اش به گفته ایالات متحده نابود شده اند. بنابراین، زمانی که رهبران کلیدی اش نباشند، فکر کنم زیر عنوان چنین یک نام بزرگ باید فعالیت های کلانی انجام می شد، در حالی که چنین یک چیزی نیست."

شبکه القاعده مسئولیت حملات یازدهم سپتمبر سال ۲۰۰۱ در ایالات متحده را پذیرفته بود، حملاتی که به گفته مقامات امریکا در آن حدود سه هزار تن کشته شدند.

به دنبال این حملات، ائتلاف به رهبری ایالات متحده بر افغانستانِ تحت حاکمیت طالبان حمله و رژیم طالبان را سرنگون کرد.

در اول ماه می سال ۲۰۱۱ نیروهای کماندوی امریکا اسامه بن لادن، رهبر پیشین القاعده را در پناهگاهش در منطقه ایبت آباد پاکستان کشتند.

ایمن الظواهری که در جریان حملات یازدهم سپتمبر معاون بن لادن بود، در ماه جون در سال ۲۰۱۱ رهبر القاعده اعلام شد.

او در نوار های تصویری بار ها غرب بشمول ایالات متحده را تهدید می کرد.

ایالات متحده در بدل معلومات در باره ظواهری ۲۵ میلیون دالر انعام پیشنهاد کرده بود.

به گفته اداره جوبایدن، ظواهری در برنامه ریزی حملات بزرگ علیه امریکایی ها نقش کلیدی داشت و به تهدید کردن شهروندان، منافع و امنیت ملی این کشور همچنان ادامه می داد.

مقامات امریکایی گفته اند که پس از سالها تلاش، حضور ظواهری و خانواده اش در کابل، پایتخت افغانستان تحت حاکمیت طالبان را در سال ۲۰۲۲ مشخص کردند.

به گفته آن ها، چهره های ارشد گروه حقانی از حضور ظواهری در کابل آگاه بودند، شبکه ای که از سوی ایالات متحده بخاطر چندین حمله مرگبار در افغانستان مقصر دانسته شده است.

گروه حقانی در مورد آگاهی اش از بود و باش ظواهری رسماً تبصره نکرده است.

انتونی بلینکن، وزیر خارجۀ ایالات متحده پس از انتشار خبر کشته شدن ظواهری گفته بود که طالبان با پناه دادن به رهبر القاعده در کابل، توافق نامۀ دوحه را کاملاً نقض کرده اند، هرچند طالبان رد می کنند.

به گفته آقای بلینکن، طالبان با میزبانی از ظواهری به مردم افغانستان و تمایل خود برای به رسمیت شناخته شدن از سوی جامعه بین المللی خیانت کردند.

ذبیح الله مجاهد، سخنگوی حکومت طالبان در پاسخ به سوال رادیو آزادی در مورد حضور شبکه القاعده در افغانستان پاسخ نداد. اما طالبان در گذشته گزارش ها در این مورد را رد کرده اند.

طالبان در دوحه پایتخت قطر به امریکا قول دادند که "به هیچ یک از اعضای خود، افراد یا گروه های دیگر از جمله القاعده اجازه نمی دهند که با استفاده از خاک افغانستان امنیت ایالات متحده و متحدانش را تهدید کند."

با وصف این اطمینان بخشی طالبان، برخی از ذینفعان منطقه ای و فرامنطقه ای نگران اند و تحولات امنیتی در افغانستان زیر اداره طالبان را محتاطانه دنبال می کنند.

ژکفر احمدی