نگاهی به روابط چین و روسیه در سال ۲۰۲۲

هنگامی که در اگست سال ۲۰۰۸ میلادی تانک‌های روسی در تاریکی شب به کشور همسایه گرجستان حمله بردند، واکنش پیکنگ عصبانیت آرام بود. اما بر اساس گزارش ها، در ماه فبروری سالجاری، از اینکه مسکو روز افتتاح بازی‌های المپیک تابستانی در پیکنگ را برای آغاز تهاجم خود بر اوکراین انتخاب کرده بود، رهبران چین ناامید شدند، و حتی برای جلوگیری از تلاش‌های دیپلماتیک روسیه برای مشروعیت بخشیدن این جنگ، در سازمان‌های مختلف چندجانبه و منطقوی مانند آسیای میانه، عمل کردند.

سیر گذرا به ماه فبروری سال ۲۰۲۲ میلادی تصویر بسیار متفاوتی از روابط در حال رشد چین و روسیه در معرض توجه قرار می‌دهد، که با نزدیکی ایدیولوژیک فزاینده این دو کشور برای بازنویسی نظم جهانی و مخالفت مشترک با ایالات متحده در صحنه جهانی تعریف می‌شود.

در حالی که در اوایل امسال، با نزدیک شدن آغاز بازی‌های المپیک به میزبانی چین، بار دیگر سروصدا‌ها در مورد حمله روسیه بر اوکراین بلندتر می‌شد، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه برای دیدار با شی جین پینگ همتای چینی اش، به پیکنگ سفر کرد و این دو رهبر با اعلام آغاز مشارکت ستراتژیک"نا محدود" عصر جدیدی را در روابط بین کشورهای شان رقم زدند.

به نوشتۀ مرکز خبر رادیو آزادی، ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ در ۴ فبروری قبل از آغاز مراسم افتتاحیه المپیک، بیانیه مشترک ۵۳۰۰ کلمه‌ای را امضا کردند که طرحی را برای آینده سیاسی، اقتصادی، همکاری نظامی و در عین نمایش جبهه مشترک علیه غرب بود.

اما این مشارکت "نا محدود" تازه اعلام شده، به زودی مورد آزمایش قرار گرفت.

در ۲۴ فبروی، تانک‌های روسی بار دیگر به سمت اوکراین یکی از همسایگان دیگر این کشور حرکت کردند و بزرگ‌ترین جنگ در اروپا از جنگ جهانی دوم به اینسو، آغاز شد.

برخلاف گرجستان، این بار حمله پوتین بر اوکراین واکنش سریع اقتصادی و سیاسی غرب را در قبال داشت و نیروهای اوکراینی مجهز به تدارکات مداوم تسلیحات غربی، موفق شدند تا نیروهای روسی را عقب برانند و اهداف جنگی کرملین را در سلسلۀ از شکست ها، از مسیر آن منحرف سازند.

داکتر طارق فرهادی کارشناس سیاسی افغان مقیم سوئیس با اشاره به روابط چین با روسیه در سال گذشته به رادیو آزادی گفت:
"در سال ۲۰۲۲ روابط چین با روسیه بسیار خوب بود، حتی در شروع ۲۰۲۲ پوتین قبل از داخل شدن به اوکراین، به چین سفر کرد. احتمال دارد چینی‌ها از داخل شدن روسیه به اوکراین خبر داشتند، ولی از اینکه جنگ با خشونت پیش رفت، چینی‌ها نا آرام هستند. کمک مستقیم با روسیه، خصوصاً کمک نظامی نمی‌کنند، اما نفت از روسیه خریداری می‌کنند، چون به فایدۀ خودشان است."

از آغاز تهاجم روسیه بر اوکراین تا اکنون، پیکنگ با مخالفت با تحریم‌های غرب علیه روسیه و اکثراً تقویت روایت کرملین در مورد این جنگ و در عین حال با فاصله گرفتن دیپلماتیک از ولادیمیر پوتین و گاهی هم انتقاد پنهان از روسیه، روش ناهنجاری را با مسکو در پیش گرفته است.

پس از سالی که بسیاری از انتظارات و افسانه‌ها در روابط چین با روسیه از بین برد، سال ۲۰۲۳ چه را به ارمغان خواهد داشت؟

ستیف تسانگ رئیس انستیتوت چین در پوهنتون اس. او. ای. اس لندن به رادیو آزادی گفت که" ناتوانی نظامی روسیه تا حدی جایگاه آن کشور را کاهش داده است، اما چین به حیث یک شریک ستراتژیک به روسیه، متعهد است.

به گفتۀ تسانگ،"ممکن است روسیه نشان داده باشد که ارزش کمتری دارد، اما پیکنگ همچنان ایالات متحدۀ امریکا را به حیث یک رقیب ستراتژیک خود می‌بیند و می‌خواهد که روسیه را در کنار خود داشته باشد."

با وصف مشکلات زیادی که تهاجم روسیه بر اوکراین، در داخل و خارج از آن کشور ایجاد کرده، اما ستراتیژیست‌های چینی همچنان دلبستگی فزاینده مسکو را به چین یک مزیت می‌شمارند، زیرا پیکنگ رقابت جهانی‌اش را با ایالات متحده امریکا عمیق‌تر می‌سازد.

اندیو سمال یکی از اعضای ارشد صندوق مارشال جرمنی و نویسنده کتاب "نا محدود: داستان درونی مبارزۀ چین با غرب" به رادیو آزادی گفت که "رابطه با روسیه هنوز هم به حیث یک ثروت و جایزه واقعی برای شی جین پینگ تلقی می شود، حتی اگر روسیه ضعیف هم از جنگ با اوکراین بیرون آید."

روسیه، بازار نه دیگر بسته به روی چین

برای سال‌ها، مسکو بازار روسیه را به روی سرمایه‌گذاری چینی‌ها بسته بود. کرملین در مورد قراردادهای پایپلاین گاز که می‌تواند امنیت انرژی چین را تقویت کند، محتاط بود؛ از فروش تسلیحات پیشرفته نظامی، مانند سیستم هایی دفاع راکتی اس-۴۰۰ و طیارات جنگندۀ سؤ-۳۵ به چین خوداری می‌کرد. مقامات روسی فکر می‌کردند که فروش این محصولات برای شرکت‌های تسلیحاتی چینی، امکان تولید ضد آن را فراهم می‌کند.

اما پس از الحاق اجباری شبه جزیره کریمیا اوکراین به روسیه در سال ۲۰۱۴ میلادی و آغاز جنگ در شرق اوکراین، بسیاری موضوعات تغییر کرد و مسکو متوجه شد که با تحریم‌های غرب، از جمله تحریم‌های اتحادیه اروپا، بزرگترین مشتری انرژی روسیه، دست و پنجه نرم می‌کند. در ماه می همان سال (۲۰۱۴)، ولادیمیر پوتین به شانگهای رفت و در آنجا قرارداد عظیم ۴۰۰ میلیارد دالری پایپلاین انرژی سایبریا را امضا کرد که انرژی روسیه را به چین انتقال می‌دهد که برای مدت‌ها متوقف شده بود.

در ماه‌های بعد از آن، محدودیت‌های بیشتر برداشته شد. روسیه طیارات جنگنده و سیستم‌های راکتی پیشرفته را به چینی‌ها فروخت و شیوه برخورد خودرا با پروژه سرمایه‌گذاری"یک کمربند یک راه" چین تغییر داد که آن را تجاوز به حوزۀ نفوذ خود در مناطقی مانند آسیای میانه می‌داند.

نگاهی به آیندۀ روابط چین با روسیه در سال ۲۰۲۳ میلادی

با نگاهی به آینده در سال جدید میلادی، سوال اساسی در مورد اینکه چگونه چین ماهیت رو به رشد روابطش با روسیه را پس از بازی در اوکراین هدایت خواهد کرد، باقی می‌ماند.

به عقیدۀ کارشناسان پیکنگ هیچ قصدی برای کنار گذاشتن مسکو به حیث یک شریک ندارد.

چارلز دانست یکی از کارشناسان مرکز مطالعات ستراتیژیک و بین‌المللی امریکا و نویسندۀ "کتاب شکست دیکتاتورها" به رادیو آزادی گفت که "به نظر می‌رسد چین به حمایت لفاظی قوی خود از روسیه ادامه دهد، اما احتمال حمایت عملی نظامی و اقتصادی چین از روسیه کمتر است.

به گفتۀ چارلز دانست، ایالات متحده بارها به چین هشدار داده که حمایت نظامی و اقتصادی از روسیه باعث تحریم‌های امریکا بر آن کشور خواهد شد، چیزی که چین با درنظر داشت وضعیت اقتصادی در حال رشد خود می‌خواهد از آن اجتناب کند.

محمد اسحق اتمر کارشناس سیاسی افغان و استاد پوهنتون در جرمنی هم نظر مشابه دارد:
"چینی‌ها کوشش می‌کنند تا از جنگ دور باشند. در سال ۲۰۲۳ چینی‌ها تلاشی زیاد خواهند کرد تا سرمایه گذاری‌های خود را هم در منطقه، هم در جنوب آسیا، شرق میانه و خلیج فارس توسعه دهند. این روابط می‌تواند باعث دوری روسیه از چین شود، اما در مجموع چین می‌خواهد به حیث یک قدرت دیگر جهانی تبارز کند و تا اینکه در کنار روسیه یک قدرت متحد جهانی را تشکیل دهد، به عقیدۀ من محاسبۀ روس‌ها در این مورد بی‌جا بود. به هر صورت در دید وسیع می توان گفت که چینی‌ها و روس‌ها در سال ۲۰۲۳ با هم مشارکت‌های خواهند داشت، تجارت بیشتر خواهند داشت، اما در جبهۀ جنگ تفاوت نظر بین چینی‌ها و روس‌ها بیشتر خواهد شد و می تواند بالای جنگ روسیه در اوکراین تاثیر مستقیم داشته باشد."

پیکنگ به دنبال آموختن از تجارب و یافتن تعادل بین پیگیری منافع خود در عرصۀ انرژی و مالی خواهد بود، اما در عین حال، روسیه را محکم در گوشه‌ای نگه می‌دارد.

به عقیدۀ اندیو سمال از صندوق مارشال جرمنی، با توجه به سال ۲۰۲۳، وظیفه کلیدی ستراتیژیست‌های چینی نزدیک نگهداشتن مسکو و در عین حال دست نخورده نگهداشتن روابط چین با غرب است که به گفتۀ سمال، به نظر می‌رسد که پیکنگ پس از موج جدید ارتباطات با رهبران اروپایی مانند امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه و چارلز میشل رئیس شورای اروپا، در اجرای آن موفق بوده است.